دولت بریتانیا در هفته گذشته اطلاعات مربوط به سرنوشت بقایای شرکت نظامی خصوصی گروه واگنر را که تابستان گذشته در اوکراین تلاش کرد کودتایی علیه روسیه را سازماندهی کند، تجزیه‌وتحلیل کرده است. سرویس اطلاعات دفاعی بریتانیا (DI) اعلام کرده که سه واحد از گروه واگنر در قالب گارد ملی روسیه (Rosgvardia) گنجانده شده‌اند. گزارش شده است که Rosgvardia به داوطلبان خود قراردادهای شش‌ماهه برای خدمت در اوکراین و قراردادهای نه‌ماهه برای خدمات در افریقا ارائه می‌دهد. مزدوران واگنر در ژوئن ۲۰۲۳ پس از شورش ناموفق یوگنی پریگوژین متلاشی شدند. بریتانیا در گزارش خود گفته اکنون گروه واگنر ۸۰۰۰ جنگجو از واحدهای ارتش بلاروس را تشکیل می‌دهند که متحد نزدیک روسیه است. با این حال، بعید است که الکساندر لوکاشنکو، رئیس جمهور بلاروس، از گروه واگنر فراتر از وظایف فعلی خود استفاده کند و یا به طور مستقیم در حفظ امنیت داخلی یا مرزی در بلاروس مشارکت کنند. با این حال، وزارت دفاع اوکراین گفته به دنبال گروه گروه واگنر در بلاروس که هم مرز با اوکراین است، این کشور مواضع دفاعی خود را در امتداد مرز شمالی با بلاروس حفظ می‌کند تا از تهاجم احتمالی اینده محافظت کند.
حضور گروه واگنر در افریقا مسئله جدیدی نیست؛ اما بعد از شورش ناموفق این گروه، تلاش برای سازماندهی آنها در محلی قابل‌اطمینان و با کاربردی مؤثر، نگاه روسیه را به تقویت یگان‌های ارتش افریقا با بهره‌گیری از این گروه جلب کرد. ازاین‌رو رسانه‌ها گزارش دادند در اواخر ژانویه ۲۰۲۴ یک گروه ۱۰۰ نفره روسی در بورکینافاسو فرود امدند و انتظار می‌رود ۲۰۰ نفر دیگر در اینده به ان بپیوندند. این نیروها بخشی از ارتش افریقا هستند، نیرویی که اخیراً توسط وزارت دفاع روسیه برای جایگزینی گروه واگنر که سال گذشته منحل شد، تشکیل شد. در همین حال، مذاکرات برای ایجاد یک پایگاه نظامی روسیه در جمهوری افریقای مرکزی (CAR) در حال انجام است. واحدهای جدید احتمالاً در کشورهای ساحل عاج، افریقای مرکزی و لیبی مستقر خواهند شد. دسترسی نامحدود به بنادر و فرودگاه‌ها در لیبی و الجزایر پیش شرط عملیات نیروهای نظامی روسیه در کشورهای افریقایی است.
تشکیل ارتش افریقا تحت نظارت وزارت دفاع روسیه نشان می‌دهد که تلاش‌هایی برای بازگرداندن اوضاع پس از لغو گروه واگنر در حال انجام است. درحالی‌که یونس بک یوکوروف، معاون وزیر دفاع روسیه، مسئول تشکیل این نیرو در افریقا است، ناظران سیاسی انتظار دارند این روند تا تابستان سال ۲۰۲۴ ادامه پیدا کند. وی تأکید کرده است که همکاری‌های نظامی، آموزشی و امنیتی نه‌تنها به نفع نیروهای تحت نظارت ارتش، بلکه به نفع نیروهای گارد ملی و FSB و همچنین شرکت‌های نظامی است.
از سوی دیگر ورود نیروهای روسی به بورکینافاسو نشانه گسترش و رسمی شدن حضور نظامی کرملین در منطقه افریقا است. تأسیس یک پایگاه نظامی در افریقای مرکزی نیز با این هدف انجام شد. پیش از استقرار روس ها، یوکوروف چندین بار به افریقا سفر کرد و همچنین سفارت روسیه در اواگادوگو (بزرگ‌ترین شهر کشور بورکینافاسو) پس از بیش از ۳۰ سال افتتاح شد. گسترش حضور سیاسی و نظامی روسیه در این قاره خلأ امنیتی را که پس از خروج نیروهای فرانسوی از اکثر کشورهای قاره افریقا رفته بود، بازگردانده است. درحالی‌که روسیه اعلام کرده هدف از تشکیل ارتش افریقا ارائه کمک برای مبارزه با تندروهای اسلام‌گرا است، که حضور آنها در این قاره در درجه اول به گسترش ردپای نظامی، سیاسی و اقتصادی کرملین کمک خواهد کرد.
این ارتش ممکن است نه‌تنها در کشورهایی که مزدوران روسی واگنر قبلاً در آن فعالیت کرده‌اند (مانند لیبی، مالی، افریقای مرکزی، سودان) بلکه در نیجر، جایی که نظامیان امریکایی هنوز مستقر هستند، سازماندهی شود. وضعیت پرتنش کشورهای افریقایی، گسترش فعالیت‌های کرملین در منطقه را تسهیل کرده است. سپتامبر گذشته، بورکینافاسو، مالی و نیجر ائتلاف دفاعی کشورهای ساحل را تشکیل دادند و در ژانویه امسال آنها به طور یک‌جانبه خروج خود را از جامعه اقتصادی کشورهای غرب افریقا (ECOWAS) اعلام کردند. حمله حماس به اسرائیل که منجر به گسترش جنگ در منطقه شده، با ادامه قتل‌عام در غزه و تبعات آن در قالب حملات موشکی و ترورهای هدفمند اسرائیل در خلیج‌فارس، یمن، لبنان، سوریه، عراق، ایران و حتی پاکستان، وضعیت منطقه مجاور افریقا را پرتنش کرده است.
در چنین شرایطی، بقایای گروه واگنر در حال تحکیم حضور خود در لیبی و سودان که بخشی از یک منطقه بسیار بی‌ثبات را تشکیل می‌دهند خواهند بود و تقویت نظامی کشورهای افریقایی را به‌عنوان جایگزین نیروهای غربی عهده‌دار خواهند شد. گفته می‌شود بسیاری از مبارزان سابق واگنر علاقه خود را برای پیوستن به ارتش افریقا ابراز کرده‌اند. یکی از انگیزه‌های موافقت اعضای سابق گروه واگنر برای حضور در افریقا، مسائل روان‌شناختی اعضای این گروه است.
نتیجه تحقیقاتی که پژوهشگران منتشر کردند حاکی از آن است برای بسیاری از سربازان واگنر بسیار دشوار است که با زندگی غیرنظامی سازگار شوند. به همین دلیل آنها در ایامی که در مأموریت نیستند با مصرف الکل و مواد مخدر تلاش می‌کنند مشکلات خود را مرتفع کنند. چه آنکه بسیاری از آنها در زندگی خصوصی ناموفق بودند و بازگشت به خدمت راهی برای جلوگیری از بروز مشکلات روحی آنها بوده است.
در همین حال یکی از سناریوهای پیشنهادی کرملین برای آتش‌بس در غزه این است که آنچه از رهبری حماس باقی‌مانده به الجزایر منتقل شود. این همان تکرار سناریویی است که به دنبال آن یاسر عرفات و سازمان آزادی‌بخش فلسطین (PLO) پس از خروج از لبنان در سال ۱۹۸۲ مجبور به مهاجرت به تونس شدند.
دولت اسرائیل تاکنون گزینه مهاجرت حماس به الجزایر را رد کرده و می‌گوید حماس را در غزه نابود خواهد کرد؛ اما به نظر می‌رسد روی میز بودن گزینه مهاجرت حماس به الجزایر راهی برای بازآفرینی توان این گروه در آینده‌ای خواهد بود که اسرائیل فشار مضاعفی برای نابودی آنها وارد کند. احتمال دیگر، پیگیری سناریوی روسیه در مهاجرت حماس به الجزایر توسط فرانسه یا عربستان سعودی است که در نتیجه نهایی گروه واگنر در لیبی را در مجاورت حماس قرار خواهد داد.
رسانه‌های غربی ادعا کردند که فرماندهان سابق واگنر اخیراً در لیبی در حال ورود به پایگاه هوایی الخدیم در شرق و سرت و الجفره در منطقه مرکزی، مناطق تحت کنترل ژنرال حفتر، فرمانده شورشیانی که از حمایت کرملین پس از سرنگونی قذافی برخوردار است، دیده شده‌اند.
قاره افریقا اگرچه تاکنون از تنش‌های خاورمیانه دورمانده اما از ظرفیت بالایی برای هم‌افزایی با تندروی‌ها برخوردار است. به نظر می‌رسد حضور روسیه در افریقا در گام نخست تقویت جبهه اوکراین از مسیر مرزهای دریایی لیبی با دریای مدیترانه است و در گام‌های بعدی جایگزین‌شدن با فرانسه و امریکا به‌عنوان یک قدرت جهانی و بهره‌برداری از منابع این قاره در شرایط تحریم‌های امریکا و اروپا است.
۳۱۱۲۱۳