یارانه سوخت یکی از مهمترین متغیرهای ایجاد تراز درآمدی بین خانوارهای دهک های پایین و دهک های بالا است.
بسیاری از کارشناسان اقتصادی فعال در بازار سوخت، شیوه توزیع یارانه سوخت باید دچار تحول جدی شود. البته عده ای دیگر نیز معتقدند باید با سهمیه بندی، مصرف سوخت را کاهش داد.
یارانه سوخت که دولت‌ها موظف به پرداخت آن هستند سال به سال در حال افزایش است. گزارش‌های جدید نشان می‌دهد که یارانه سوخت مستقیم از سال ۲۰۲۰ تاکنون بیش از دو برابر شده است. در سطح جهانی، یارانه سوخت‌های فسیلی در سال ۲۰۲۲ به ۷ تریلیون دلار رسید که معادل ۷.۱ درصد از تولید ناخالص داخلی جهانی است. یارانه‌های مستقیم، مانند معافیت‌های مالیاتی و یارانه‌های نقدی، ۱۸ درصد از کل یارانه‌های سوختی را تشکیل می‌دهند، در حالی که یارانه‌های غیرمستقیم، مانند زیرساخت‌های انرژی ارزان، ۸۲ درصد را تشکیل می‌دهند. نباید از یاد برد که نزدیک به ۶۰ درصد این میزان به دلیل کاهش هزینه برای گرم شدن کره زمین و آلودگی هوای مناطق است.
بر اساس گزارش آژانس بین‌المللی انرژی در سال ۲۰۲۳، یارانه سوخت‌های فسیلی به عنوان هرگونه پرداخت یارانه‌ای به تولیدکنندگان، مصرف کنندگان یا هر دوی آنها برای کاهش قیمت سوخت‌های فسیلی تعریف می‌شود. یارانه‌های سوخت‌های فسیلی می‌تواند به صورت مستقیم یا غیرمستقیم ارائه شود.
یارانه های مستقیم به صورت پرداخت نقدی یا تخفیف به مصرف کنندگان یا تولیدکنندگان ارائه می‌شود. به عنوان مثال، یارانه‌های مستقیم می‌تواند شامل تخفیف در قیمت بنزین، گاز طبیعی یا برق باشد. یارانه‌های غیرمستقیم شامل مالیات‌های پایین یا معافیت مالیاتی برای سوخت‌های فسیلی است. به عنوان مثال، عدم اخذ مالیات بر ارزش افزوده از سوخت‌های فسیلی یک یارانه غیرمستقیم محسوب می‌شود.
به نقل از صندوق بین‌المللی پول، یارانه‌های سوخت‌های فسیلی در جهان به طور نامتناسبی در آسیای شرقی و اقیانوسیه، منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا (MENA) و اروپا متمرکز شده‌اند. این سه منطقه به ترتیب ۳۸، ۲۶ و ۱۶ درصد از کل یارانه‌های سوخت‌های فسیلی را در سال ۲۰۲۲ تشکیل می‌دادند.
چین بیشترین سهم را در کل یارانه‌های سوخت‌های فسیلی داشت. آمریکا، روسیه، هند و اتحادیه اروپا نیز از جمله کشورهای بزرگ پرداخت کننده یارانه سوخت‌های فسیلی بودند.
یارانه‌های سوخت‌های فسیلی دارای پیامدهای اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی قابل توجهی هستند. از نظر اقتصادی، یارانه‌های سوخت های فسیلی می‌توانند منجر به تخصیص منابع نامطلوب، افزایش تقاضا برای سوخت‌های فسیلی و کاهش سرمایه‌گذاری در انرژی‌های تجدیدپذیر شوند.
از نظر اجتماعی، یارانه‌های سوخت‌های فسیلی می‌توانند به نابرابری درآمدی کمک کنند، زیرا خانوارهای کم درآمد نسبت به خانوارهای پردرآمد بیشتر از یارانه‌های سوخت‌های فسیلی بهره می‌برند.
از نظر زیست محیطی، یارانه های سوخت های فسیلی می توانند منجر به افزایش انتشار گازهای گلخانه ای و آلودگی هوا شوند.
این اصلاحات شامل افزایش تدریجی قیمت سوخت‌های فسیلی تا سال ۲۰۳۰ است که می‌تواند مزایای مختلفی داشته باشد:
اصلاحات کامل قیمت سوخت می‌تواند انتشار جهانی دی‌اکسید کربن ناشی از سوخت‌های فسیلی را تا ۴۳ درصد کمتر از سطح پایه در سال ۲۰۳۰ کاهش دهد. این کاهش مطابق با کاهش ۲۵-۵۰ درصدی گازهای گلخانه‌ای جهانی مورد نیاز برای مهار گرمایش جهانی ۱.۵ - ۲ درجه سانتیگراد است.
اصلاحات کامل قیمت سوخت همچنین می‌تواند مرگ و میر ناشی از احتراق سوخت‌های فسیلی را ۵۰ درصد کمتر از سطح پایه در سال ۲۰۳۰ کاهش دهد. همچنین از مرگ ۱.۶ میلیون نفر درسال جلوگیری می‌شود این کاهش تحت سلطه زغال سنگ است که عامل اصلی مرگ و میر ناشی از آلودگی هوا است.
اصلاح قیمت سوخت می‌تواند درآمد قابل توجهی به ارزش ۳.۶ درصد از تولید ناخالص داخلی جهانی را برای دولت‌ها فراهم کند. این درآمد می‌تواند برای اهداف مختلفی مانند حمایت از خانوارهای کم‌درآمد، سرمایه‌گذاری در انرژی پاک و بهبود زیرساخت‌ها استفاده شود.
البته، اصلاح قیمت سوخت می‌تواند چالش‌هایی را نیز ایجاد کند. به عنوان مثال، این اصلاحات می‌تواند منجر به افزایش هزینه‌های انرژی برای خانوارها شود، به‌ویژه برای خانوارهای کم‌درآمد. با این حال، مزایای اصلاح قیمت سوخت به طور کلی از معایب آن بیشتر است.
اگر انتشار دی اکسید کربن به میزان ۵۰ درصد افزایش یابد، یارانه جهانی نیز به میزان ۱ تریلیون دلار افزایش می‌یابد. این امر نشان می‌دهد که اصلاحات قیمت سوخت می‌تواند هزینه‌های انرژی را برای خانوارها افزایش دهد.
کاهش کشش قیمت سوخت می‌تواند اثرات اصلاح قیمت سوخت را کاهش دهد. به عنوان مثال، اگر کشش قیمت سوخت به میزان ۵۰ درصد کاهش یابد، دی اکسید کربن، مرگ و میر ناشی از آلودگی هوا و بهره‌وری اقتصادی ناشی از اصلاح قیمت سوخت به میزان تقریباً یک سوم کاهش می‌یابد.