ششمین نشست مجمع همکاری اعراب و روسیه در سطح وزیران روز چهارشنبه در شهر مراکش برگزار شد. این نشست هم چنانی که از نامش پیداست بر راه‌های تقویت همکاری بین کشورهای عربی و فدراسیون روسیه در زمینه‌های مختلف تمرکز داشت که با انتشار بیانیه مشترکی به کارش پایان داد. در بخش مهمی از این بیانیه دوباره بر ادعای واهی امارات درخصوص مالکیت بر جزایر سه گانه تاکید شد. این ادعا با استناد به بیانیه مشترک کشورهای شورای همکاری خلیج فارس و روسیه در ژوئیه ۲۰۲۳ دوباره مطرح گردید. این بیانیه هم از راه‌حل‌ها و ابتکارات صلح‌آمیز با هدف حل مناقشه از طریق مذاکرات دوجانبه یا دیوان بین‌المللی دادگستری، بر اساس قوانین بین‌المللی و منشور سازمان ملل، حمایت می‌کند. در این بین نکته حائز اهمیت حمایت مجدد روس ها از ادعای اماراتی ها، علیرغم اشراف به حساسیت های تهران در خصوص تمامیت ارضی ایران است؛ نکته ای که محور گفت وگو با است تا ارزیابی او را پیرامون تکرار این اقدام از طرف روس ها را از وی جویا شویم که در ادامه تحلیل این را می خوانید.
کدام واکنش جدی؟ یک مقدار هیاهو شد که بیشترش هم از سوی رسانه ها بود. در بیانیه قبلی مربوط به تیرماه، پیش بینی روس ها هم درست بود که ایران یک مقدار هیاهو می‌کند و بعد هم فروکش می‌کند. سفارتمان هم گفت که با مقام روسی ملاقات کرده و روس ها مواضعشان را اصلاح کردند و مقام روسی بر احترام همیشگی بر تمامیت ارضی ایران تاکید کرده و لذا همه هم خیالشان راحت شد و غائله خوابید. در حالی که این حرف مقام روسی متعاقب آن بیانیه و بدون نفی آن (بیانیه)، معنای بدتری داشت.
منظور مقام روسی این بود که آن بیانیه مغایر با احترام بر تمامیت ارضی ایران نبوده، این یعنی از نظر روس ها سه جزیره مورد مناقشه است و فعلا معلوم نیست که جزء تمامیت ارضی ایران است یا نه و لذا آن بیانیه احترام به تمامیت ارضی ایران بوده و روس ها همواره بر آنچه که فعلا مسجل است که تمامیت ارضی ایران است به آن احترام می‌گذارند! سفارتمان این فریب مقام روسی را خورد و هیچکس هم در ایران متوجه این خدعه روس ها نشد و همه با خبر سفارت توجیه شدند و آرام شدند. در واقع مقام روسی بر مواضعشان در آن بیانیه قوی تر تاکید کرده بود، در حالی که با آن خبر و نوع نظری که سفارتمان فرستاد همه را در ایران فریب داد و تصور شد که روس ها مواضعشان را به نفع ایران اصلاح کرده اند.
همان خدعه مقام روسی با سفارت را عصر دیوز جمعه مجددا توسط وزیر خارجه روسیه در تماس تلفنی با وزیر خارجه ایران به کار برده شد و بیانیه اخیرشان را در راستای احترام بر تمامیت ارضی ایران دانسته اند. یعنی روس ها در حال حاضر سه جزیره را جزء تمامیت ارضی ایران نمی‌دانند!
بله درست است؛ روس ها چنین برداشتی دارند و برداشتشان هم نزدیک به واقعیت است. متاسفانه ناشی گری و انفعال ایران در روابط با روسیه باعث شده که روس ها به این ارزیابی برسند که دست ایران بسته است و امکانی برای تقابل ندارد.
اگر منظورتان از تغییر، حرکت بیشتر در جهت منافع ایران است که پاسخ کاملا روشن است، خیر. اجازه دهید از زاویه نگاه تهران پاسخ دهم. وقتی که ایران به همین منوال و انفعال در سیاست خود در قبال روس ها ادامه دهد، چرا پوتین سیاستش را در قبال تهران و منطقه به نفع بیشتر ایران تغییر دهد. سیاست فعلی ایران با سیاست روس ها در منطقه برای کرملین ناهمخوانی ندارد، بلکه اشتراکات مفید برای روس ها همراه دارد. در چنین شرایطی روس ها، ایران را کشوری آسان در دنبال روی از خود می‌بینند و لذا ضرورتی به تحرک بیشتر برای جذب آن ندارند. در واقع پوتین با آن جمله ای که در دیدار با آقای رئیسی علنا گفت منظورش همین پیام به منطقه و جهان بود که این ایرانی ها هستند که با ولع دنبال ما هستند. برعکس، در آینده سمت و سوی تغییرات روس ها بیشتر به نفع اعراب ثروتمند خواهد بود. جنگ اوکراین از اوج خود عبور کرده و خواه ناخواه نیازهای نظامی امنیتی روسیه در این خصوص به حمایت های ایران رفته رفته کاهش خواهد یافت و در مقایسه، اولویت مسکو اقتصاد و توجه بیشتر به اعراب خواهد بود. تجربیات چند سال اخیر برای شیوخ عرب نشان داد که برای حفاظت از خود در برابر ایران به نزدیکی با روسیه به عنوان پشتیبان اصلی ایران نیاز دارند و روس ها هم به خوبی از این فرصت برای نزدیکی به شیوخ ثروتمند استفاده کردند. روس ها حتی از این فرصت استفاده کردند و آنها را در سیاست نفتی به طرف خود کشیدند. در حقیقت مواضع روس ها در قبال سه جزیره ایرانی سمبلی برای نشان دادن این است که روس ها قویا از اعراب ثروتمند در برابر ایران دفاع و حفاظت می‌کنند.
در واقع روس ها هوشمندی نشان می دهند. وقتی ارزیابی روس ها این است که در هر حال ایران واکنش جدی نخواهد داشت و به یک بیانیه اکتفا خواهد کرد، طبیعی است که مرتبا این مواضع را تکرار کنند و همچنان از آن برای نزدیکی بیشتر به اعراب ثروتمند استفاده کنند و از آنها امتیاز بگیرند. متاسفانه تداوم انفعال ایران دارد باعث می‌شود که موضع در قبال سه جزیره ایرانی یک موضع گیری استراتژیکی برای روس ها گردد.
همانطور که گفتم روابط رو به گسترش روسیه با شیوخ ثروتمند عرب به دهان روس ها خیلی مزه کرده و برایشان بسیار ابعاد تازه ای دارد. در حالیکه روابط با ایران کهنه شده و در همه ابعاد تجربه و پیموده شده است. دست ایران برای روس ها خوانده شده است و ایران را در کنار خود ثابت می بینند. دو دیدار سران در مسکو در این راستا بسیار مهم و کلیدی بوده است و روس ها را مطمئن و به خواندن دست ایران رسانده است. تیم دیپلماسی ایران حتما باید نگرانی و حساسیت ایران را در قبال سه جزیره در مذاکرات رئیسی با پوتین قرار می‌دادند. اکنون فقط چند روز بعد از دیدار سران، موضع گیری راحت و بی دغدغه روس ها در قبال سه جزیره نشان میدهد که متاسفانه این کار صورت نگرفته و این اوج غفلت و ناشیگری بخش سیاسی وزارت امور خارجه است.
خیر ، با تداوم نرم افزاری و سخت افزاری وضعیت انفعالی کنونی تحول غیرممکن است. این انفعال مختص این دولت نیست. دولت قبلی برای اینکه گرایش و سمپاتی به غرب خود را بپوشاند سیاست انفعالی با روس ها را در پیش گرفت، به طوری که وزیر امور خارجه دولت قبلی افتخار می‌کند که بیش از ۳۰ بار به مسکو سفر کرده است. در واقع اسب انفعالی ایران در قبال روس ها را دولت قبلی زین کرد و در دولت جدید هم به نام و به بهانه سیاست نگاه به شرق، روس ها توانستند به آسانی بتازند. وقتی با نابلدی تیم ایرانی و اعتماد به روس ها، اولیانوف روسی نقش محوری در مذاکرات احیای برجام پیدا کرد، مطمئن بودم که این مذاکرات به نتیجه نخواهد رسید. بنده روس ها را می شناسم آنها متخصص اینگونه عملیات پیچیده دیپلماتیک هستند. بدین ترتیب بود که متاسفانه ایران آن فرصت طلائی را از دست داد. تصور می‌کنم جای دارد که پوتین خصوصی به اولیانوف بابت موفقیتش مدال لیاقت داده باشد.
۳۱۱۳۱۱