به گزارش همشهری آنلاین، دشت قزوین پهنه ای به وسعت حدود ۴۴۰ هزار هکتار است که قدمتی بسیار کهن و به درازای تاریخ دارد که طبق اذعان پژوهشگران، تمدن این دشت به ۹ تا ۱۱ هزار سال پیش برمی گردد و بسیاری از بخش های آن به دلیلی بهره مندی از خاک مرغوب جزو اراضی کشاورزی درجه یک برای کشاورزی محسوب می شود.

طبق کار تحقیقاتی صورت گرفته در چند سال اخیر به دلایل مختلف شاهد پدیده فرونشست زمین در این دشت آبرفتی و گرانبها هستیم که باید گفت دشت حال و روز مساعدی ندارد و به نوعی دچار مرگ تدریجی شده است.

لازم است بدانید رهبر معظم انقلاب در بخشی از بیانات خود در ۲۵ آذر ماه سال ۱۳۸۲ در جمع مردم قزوین فرموده بودند: «بعد از انقلاب، نگاه به همه مناطق کشور- از جمله قزوین- نگاه ویژه‌ای بوده و با دوران های گذشته متفاوت بوده است؛ نگاه خدمت‌رسانی. خدای متعال از امکانات طبیعی به مردم این منطقه بسیار داده است. همان‌طور که امام جمعه محترم اشاره کردند، این استان دارای خاک و استعداد کشاورزی و دشت پُربرکت است. آبها را هم باید مهار کرد. مقداری کار کرده‌اند، مقداری دیگر هم باید تلاش و کار کنند.»

در واقع تاکید مقام رهبر معظم انقلاب به مسوولان این بود که دشت قزوین را دریابند و توجه و تاکید ایشان به خوبی اهمیت دشت قزوین را نشان می دهد و باید مورد توجه ویژه مسوولان قرار می گرفت اما اینکه پیگیری ها برای توجه به این دشت و احیای آن تاکنون چقدر بوده، از حال و روز بحرانی دشت می توان فهمید.

با این حال، اینکه دشت قزوین دارای چه پیشینه تاریخی و ویژگی‌های منحصر به فردی است، چه اقداماتی از سوی مسثولان صورت گرفته، چه کسانی در حفر چاه‌های عمیق در این دشت نقش داشته‌اند و چه ارزش اقتصادی دارد، گزارشی تهیه کردیم که در ادامه می‌آید.

دشتی که هدف حملات آشوری ها بود

سیده زهرا تقوی که رئیس بنیاد ایران شناسی استان قزوین و پژوهشگر است، از سال ۸۸ تاکنون در زمینه کسب و کارهای کشاورزی از صفر تا ۱۰۰ به صورت پروژه‌ای و اجرایی کار کرده و در دانشکده کارآفرینی تهران در زمینه کارهای اجرایی، پژوهشی و آموزشی در زمینه تاریخی و جغرافیایی مشغول به کار بوده و همکاری کرده است، در گفت و گو با خبرنگار فارس در قزوین می‌گوید: از ۴ سال پیش زمانی که تحقیق در زمینه خاندان پژوهی، اوراق وقفی و تقسیمات ارضی قزوین را آغاز کردم به تدریج به سمت پیشینه تاریخی قزوین و پس از آن دشت قزوین سوق یافتم و در این زمینه تحقیقاتی انجام دادم.

وی با بیان اینکه دشت قزوین، دشتی بوده که مادها در آن حاکمیت داشتند و هدف حملات آشور بوده است، به «کتاب تاریخ ماد» ترجمه استاد کریم کشاورز اشاره می‌کند و می‌افزاید: مادها و آشوری ها در منطقه کوهستانی قزوین و همدان می‌زیستند و
به سرزمین مادها زیاد حمله می‌شده که به مرور مادها دشت قزوین را برای سکونت انتخاب می‌کنند و از مناطق کوهستانی به سمت دشت می‌آیند.

این پژوهشگر ادامه می دهد: در قدیم رودخانه ارنزج در شرق و دیزج در غرب بوده که دشت قزوین را پر می‌کرده است و خر رود و ابهر رود در دشت قزوین به صورت نعل اسبی در زمان قدیم بین کوه‌ها محاصره شده بود که به سمت دشت‌های ری و ورامین جلگه‌ای ری متصل بوده است.

تقوی در خصوص حاصل‌خیزی دشت قزوین می‌گوید: حاصلخیزی دشت به دلیل آبرفت‌هایی بوده که پس از وقوع سیل و باران‌ها در دشت جمع می‌شده و شش رود دیگر دشت قزوین را پر آب می‌کرده و تاثیراتی بر روی آن داشته است. در باغستان های سنتی قزوین رودخانه‌های باراجین، رشته، بازار و غیره وجود داشته که در دوران صفویه با سیل‌هایی که رخ می‌داده، پر می شدند و افراد خود را با اقلیم سازگار می‌کردند و به صورت کمربندی دور تا دور بخش قزوین، باغستان‌های سنتی نامنظم می‌سازند و با ۲۰ متر عمقی که از خاک‌های حاصلخیز از زمان سیلاب‌ها باقی مانده بود، می‌توانستند به صورت غرقابی، باغستان‌ها را آبیاری کنند.

نکته قابل تامل این بود که این باغستان‌ها هم از بادهایی که سبب از بین رفتن مراتع و مزارع و وسط دشت قزوین را در بر می‌گرفت، جلوگیری می کردند.

پس و پیش از دوران هخامنشی به قزوین، کاسپین گفته می‌شد که به زبان یونانی کاسپینو معروف بود. کاسپی‌ها در پانزدهمین ناحیه سرزمین هخامنشیان ساکن بودند که قزوین امروزی بوده و کاسپی نام شهری در گرجستان بوده که دروازه ورودی قلمرو آنها بوده و انتهای آن منطقه‌ای از قزوین و همدان بوده و به کاسپین معروف بود.

در تاریخ برگزیده حمدالله مستوفی به کشفین اشاره شده که در زمان دوران اسلامی معرب می‌شود و به نام قزوین نامیده می‌شود.

تقوی با بیان اینکه با بررسی وضعیت جغرافیایی قزوین، مشخص می‌شود قزوین دارای دو پوشش گیاهی جنگل و مراتع بوده که رودبار الموت از مناطق جنگلی بوده، در بخشی هم مراتع وجود داشته و بخشی هم به صورت دشت بوده که دارای گیاهان دارویی و صنعتی بوده که همان دشت قزوین بوده است، می گوید: در کتاب‌های تاریخی در دهه‌های ۴۰ و ۵۰ خورشیدی که قزوین با مشکلات زیادی همچون زلزله بوئین زهرا و کم آبی روبرو بود، اسرائیلی‌ها که در زمان پهلوی دوم به رسمیت شناخته می‌شوند ترجیح می‌دهند در دشت قزوین پروژه‌ای را راه‌اندازی کنند.

قدمت ۱۱ هزار ساله دشت قزوین

رئیس بنیاد ایران شناسی استان قزوین با ذکر اینکه دشت قزوین داخل نعل اسبی قرار گرفته که از یک سمت باز است و به جلگه ری و ورامین می‌رسد و قسمتی از همدان و ساوه را هم شامل می‌شود، تصریح می کند: با تشکیل شورایی به نام شورای دشت قزوین و با همراهی و مدیریت مسوولان استان‌هایی که دشت شامل آن استان‌ها می‌شود، می‌توان دشت را احیا کرد.

تقوی می افزاید: تپه‌های مختلف ثبت جهانی شده نشان از وسعت تمدنی بسیار زیاد در دشت قزوین دارد و سفالینه‌های کشف شده نشان می دهد تمدن دشت به ۹ تا ۱۱ هزار سال پیش می‌رسد و علاوه بر کشاورزی در دشت قزوین، سیستم صنعتی اینجا به صورت یکجانشینی بوده است.

به گفته وی، گونه‌های جانوری همچون پلنگ ایرانی، آهوی ایرانی، سیاه گوش، گربه وحشی و جنگلی، پرندگان مهاجر و آبزیان، گردنه قسطین لار و جاری شدن چشمه ها به سمت دشت قزوین، از زیبایی‌ها و جذابیت‌های این دشت محسوب می‌شوند.

لازم به ذکر است در گذشته نوع محصولات کشاورزی در دشت قزوین داروهای گیاهی بوده که می‌تواند مامن گیاهان و اصل و ریشه گیاهان دارویی را به خود اختصاص دهد. گستره تعدد و وسعت گیاهان زیاد است و به صورت خودرو در تمام بخش‌ها و تپه‌های اطراف قزوین می‌توان این گیاهان را یافت.

بار مالی ۲۰ میلیون دلاری اسرائیلی ها روی دوش حکومت پهلوی

جالب است بدانید در این پروژه اسرائیلی ها می‌آیند و از دولت وقت حدود ۵۰ میلیون دلار وام می‌گیرند و اذعان می‌کنند که می‌خواهند شهر را به سبک نوین از نظر صنعتی، کشاورزی و آبادانی توسعه ببخشند که سازمان عمرانی به نام «سازمان عمرانی دشت» قزوین را برای اولین بار افتتاح می‌کنند تا به صورت سازمان یافته بتوانند پروژه را کنترل کنند. وزیر وقت اسرائیل یک بار در سال ۱۳۴۱ پس از زلزله بویین زهرا و یک بار در سال۱۳۴۳ پس از شروع پروژه به قزوین می‌آید. در سال ۱۳۴۴، ،۴۰۰ اسرائیلی در دشت قزوین مستقر می‌شوند تا یک دهکده اسرائیلی راه‌اندازی کنند.

اسرائیلی‌ها در طرح خود قول داده بودند که پس از ۱۰ سال با اصول جدید کشاورزی و بهره گیری از ۵۳۵ میلیون متر مکعب آبی که وجود داشت و چاه‌های عمیقی که حفر کرده بودند بتوانند دشت قزوین را کنترل کنند.

این پژوهشگر قزوینی با بیان اینکه حفر چاه های عمیق و نیمه عمیق از سوی اسرائیلی ها به شدت به قنات روستاها آسیب زده، معتقد است ملاک اسرائیلی ها سود حداکثری در مدت زمان کوتاه بوده است.

 قبل از اینکه ۱۰ سال اسرائیلی ها برای اجرای پروژه کامل شود، اعراب با اسرائیلی‌ها بسیار مشکل داشتند و دولت آمریکا هم از آنها حمایت می‌کرد. در آن برهه گفته می شد شاه به اسرائیلی‌ها خیلی بها داده و حتی یکی از شهرها را اسرائیلی کرده که منظور قزوین بوده است. مدتی بعد شاه به مرور به فکر راندن اسرائیلی‌ها می‌شود که پس از رفتن آنها، زیان ۲۰ میلیون دلار برجای مانده از ۵۰ میلیون دلار وام اخذ شده به عنوان بار مالی بر دوش دولت می افتد.

تقوی یکی از دلایل فرونشست دشت قزوین را حفر چاه‌های عمیق و  آسیب به قنات های منطقه می‌داند و می‌گوید: علاوه بر این موارد کاهش میزان بارندگی، افزایش کوهخواری، پیشرفت بی‌رویه شهرنشینی، احداث مناطق مسکونی و شهرک‌های صنعتی سبب شده که وضعیت آب قزوین برای کشاورزی بسیار نامطلوب شود و ظرفیت امنیت غذایی قزوین مدیریت نشود.

وی با بیان اینکه اسرائیلی‌ها می‌خواستند ۲۶۰ حلقه چاه در دشت قزوین حفر کنند، می افزاید: در آن دوران ۱۵۰ حلقه چاه حفر توسط شده بود و ۱۱۰ حلقه چاه باقی مانده را قصد داشتند خارج از شهر حفر کنند که تعاملات ایران و اسرائیل به هم می‌خورد. زمانی که اسرائیلی ها در دشت قزوین مشغول حفر چاه بودند از دولت شاه درخواست می‌کنند که حفر چاه ممنوع شود. پس از این درخواست، اصلاحات ارضی رخ می‌دهد و سبب می‌شود کشاورزان موافقت کنند که اراضی کم آب برتر به دولتی‌ها و شاه برسد و بخش‌هایی که آبرسانی بهتر داشت به آنها برسد اما به دلیل ممنوع بودن استفاده از چاه‌ها، کشاورزان نمی‌توانستند از آب چاه ها استفاده کنند و خشکسالی اتفاق افتاد و کشاورزان با مشکل مواجه شدند.