سرویس سیاست مشرق- درحالی‌که هواپیمای رئیس‌جمهور تهران را به مقصد نیویورک ترک کرده تا در نشست مجمع عمومی سازمان ملل شرکت کند، هم‌زمان یک هواپیمای قطری نیز با شماره پرواز QTR۷۳۱۳ از شرکت قطرایرویز، تهران را به مقصد دوحه ترک کرد تا در فرودگاه بین‌المللی حمد بر زمین نشیند، هواپیمای دوم شامل ۵ زندانی آمریکایی بود که در آن ساعت تهران را ترک کرده بود.
مسئله تبادل زندانی میان ایران و آمریکا و نیز دسترسی تهران به برخی اموال به‌ناحق بلوکه‌شده از هفته قبل در برخی رسانه‌ها منتشرشده بود، ازجمله خبرگزاری رویترز گزاش داده بود که طرف ایرانی به‌محض دریافت تائید تراکنش شش میلیارد دلاری خود در بانکی در قطر آماده است تا چند مهره سوخته را تحویل آمریکایی‌ها دهد، در این گزارش قیدشده بود که این افراد اغلب دوران محکومیت خود را سپری کرده و فاقد ارزش هستند اما بایدن در آستانه انتخابات ریاست جمهوری می‌تواند آن‌ها را خریداری کند.
در حالی ایران و آمریکا تبادل موفقی را در قطر انجام دادند که تا لحظه آخر بسیاری از گمانه‌زنی‌ها خبر از کنسل شدن ماجرا می‌داد زیرا تا همین چند هفته قبل سطح تنش میان دو طرف افزایش‌یافته و علاوه بر مسائلی چون عدم پیشرفت در مذاکرات احیای برجام و جنگ اوکراین طرف اروپایی نیز در آستانه سالگرد اغتشاشات یک بسته تحریمی نیز روی میز قرار داده بود، اما در لحظه آخر تهران ترمز آمریکایی‌ها را کشیده و توانسته بود در یک معامله یک‌طرفه چند جنس بنجل و تاریخ‌مصرف گذشته را با دلارهای بلوکه‌شده تاخت بزند، این معامله دو سر برد باعث شگفتی بسیاری شده است.
تبادل پله به پله با آمریکایی‌ها چگونه شکل گرفت؟
شکل تبادل نیز جالب‌توجه بوده است و نشان از دست بالای ایرانی‌ها در این معامله دارد، زیرا هواپیمای قطری حامل ۵ زندانی آمریکایی در حالی ایران را ترک کرد که قبل از دستور پرواز از برج مراقبت واریز وجه انجام‌شده است، در این عملیات مالی رئیس‌کل بانک مرکزی واریز پنج‌میلیارد و ۵۷۳ میلیون و ۴۹۲ هزار یورو به‌حساب شش بانک ایرانی در دو بانک الاهلی و الدخان در قطر را تأیید کرد.
محمدرضا فرزین رئیس‌کل بانک مرکزی در شرح این ماجرا گفته است که شش بانک ایرانی در دو بانک قطری حساب باز کردند و طبق توافقات انجام‌شده تمام‌پرداخت‌ها از طرف کارگزاران بانک‌های قطری و همچنین سوئیفت صورت گرفت. فرزین این را هم عنوان کرد که روز یکشنبه از مقامات قطری نامه رسمی دریافت کردیم که حساب شش بانک ایران فعال‌شده و روز بعدازآن معادل پنج‌میلیاردو ۵۷۳ میلیون و ۴۹۲ هزار یورو به‌حساب بانک‌های ایران و دو بانک قطری واریزشده است.
توضیحات رئیس بانک مرکزی نشان از آن دارد که عملیات تبادل میان ایران و آمریکا به‌صورت «پله به پله» انجام‌شده است، با این شرح که پس از احراز انتقال منابع مالی ایران به قطر از طرف بانک مرکزی ایران، فرایند تبادل زندانیان آغازشده و به همین منظور و طبق توافقات صورت گرفته شش حساب بانکی برای شش بانک ایرانی که دسترسی به سوئیفت داشتند، افتتاح‌شده و واریز در این حساب‌ها انجام‌گرفته است، پس از واریز منابع مالی ایران به این حساب‌ها در دو بانک قطری، بانک مرکزی قطر به تهران اعلام می‌کند که این منابع قابل‌استفاده است. پس از پاسخ کتبی، اقدامات دیگر توافق صورت گرفته است. در تمامی این مراحل طرف آمریکایی حق چانه‌زنی نداشته و هر نوع تخلف از این پروتکل به معنای لغو توافق تبادل بوده است.
ماجد الانصاری، سخنگوی وزارت خارجه قطر، هم دیروز و در گفت‌وگو با شبکه الجزیره اعلام کرده بود که به‌محض اجرای بخش مالی توافق زندانیان آمریکایی تهران را ترک کرده و توافق به تراکنش مالی بستگی داشته است. محمد بن عبدالرحمن بن جاسم آل ثانی، نخست‌وزیر قطر، هم دیروز دوشنبه در واکنش به آزادی پنج جاسوس آمریکایی گفت که از همه شرکا که در موفقیت توافق آمریکا و ایران (در آزادی جاسوسان آمریکایی) نقش داشتند، به‌ویژه سلطنت عمان تشکر می‌کنیم. او در ادامه سخنانش از کمک قطر به هر چیزی که امنیت منطقه و جهان را افزایش می‌دهد، خبر داد و درعین‌حال امیدوار بود که توافق آمریکا و ایران درباره مبادله زندانیان، زمینه را برای تفاهمات بیشتر فراهم کند.
در این تبادل هم‌زمان با آزادی جاسوسان آمریکایی به طور موازی ۵ شهروند ایرانی نیز که به‌صورت ظالمانه و به دلیل دور زدن تحریم‌ها در آمریکا زندانی بودند نیز آزاد شدند، وب‌سایت انگلیسی میدل ایست آی در گزارشی با انتقاد از آمریکایی‌ها نوشت که در توافق گام‌به‌گام با ایران بر سر آزادی زندانیان کفه ترازو به سود ایرانی‌ها بوده است، آن‌ها هم اموال بلوکه‌شده خود را تحویل گرفتند و هم زندانیانشان را، این اقدام یک پیروزی دیپلماتیک برای تهران بود.
دست ایران در مذاکرات پُر است/ توپ برجامی در زمین آمریکایی‌ها
تبادل تاریخی میان ایران و آمریکا در آستانه سفر رئیس‌جمهور به نیویورک حکایت از سنبه پرزور ایران داشت، در حالی آمریکایی‌ها زیر بار تبادل یک‌طرفه با ایران رفته است که پیش‌ازاین تهران مجوز یک‌سوم بازرسان آژانس را لغو کرده است، این شرایط نشان از وزن ایران در مناسبات دیپلماتیک دارد؛ آثار این وزن گیری در سفر رئیس‌جمهور به مقر سازمان ملل خود را نشان خواهد داد.
درحالی‌که طرف غربی روی چندلایه با ایران با تکیه‌بر اثرات اغتشاشات پاییزی حساب بازکرده بود، حالا علاوه بر پذیرش شروط تبادل در پیشنهاد جلسات مشترک با سید ابراهیم رئیسی را نیز روی میز بگذارد. طرف غربی در دو هفته اخیر چند ضربه سخت از تهران خورده است از سویی طرح‌های تروریستی باهدف روشن کردن دوباره آتش آشوب شکست‌خورده، از سوی دیگر بازرسان آژانس از نقاط حساس اخراج شده‌اند و درنهایت زیر بار تبادل یک‌سویه نیز رفته است.
این وزن بالای دیپلماتیک به تردید روی سفر رئیس‌جمهور به نیویورک اثرگذار بوده و برای ادامه گفتگوها با محوریت برجام توپ را در زمین آمریکایی‌ها نگه می‌دارد، تحت‌فشار قرار دادن بایدن در آستانه برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری در آمریکا نشانه یک بازی با ویژگی جنگندگی از جانب طرف ایرانی است.
رفتار درخشان ایران در طول چند ماه اخیر قابل‌توجه و تحلیل است:
۱- تا پیش‌ازاین رفتار ایران در برابر اقدامات تهاجمی غربی‌ها منفعلانه بود، اما این بار پس‌ازآنکه آژانس بیانیه ضد ایرانی صادر کرد با اقدام قاطع دولت روبه‌رو شد. تهران پاسخ غرب را به‌صورت تهاجمی و چند برابری داده و مشتش در برابر رقیب پُر است.
۲- درحالی‌که ایران سطح کاهش معاهدات پادمانی (NPT) را کاهش داد؛ آمریکا به تبادل و آزادسازی منابع بلوکه‌شده رضایت داد، این معادله اقدامی فرا دیپلماتیک و ناشی از وزن‌گیری تهران است.
۳- ایران پاسخ بیانیه نویسی را به صورت عملی داده و غرب را مجبور به انجام انتخاب سیاسی کرده است، بایدن برای حفظ حیات سیاسی در وضعیت انتخاب طبیعی قرار دارد!
۴- در نشست مسقط آمریکایی‌ها حاضر بودند غنی‌سازی ۶۰ درصدی را بپذیرند اما نظارت فرا پادمانی را افزایش دهند، در آن مذاکرات آمریکا پلیس خوب و اروپا نقش پلیس بد را داشت، این تقسیم‌کار پس از تبادل در قطر شکست خورد.
وزن گیری دیپلماتیک ایران علاوه بر مؤلفه‌های تعیین‌شده در مذاکرات دبی، مسقط و دوحه یک شاخص باارزش دیگر نیز داشته است، اقدامات به‌موقع سازمان اطلاعات سپاه به‌عنوان ضابط هوشیار به این مجموعه انقلابی نقشی فراتر از یک رصد کننده دقیق داده و جایگاه آن را به‌عنوان یک بن‌بست شکن پیش برده است.
ضربه سخت سربازان گمنام امام زمان (عج) به شبکه‌های نفوذی باعث شد تا دست دولت در مذاکرات پرشده و آن‌ها با داشتن کارت‌های متعدد روی مدل مواجه با آمریکایی‌ها در آوردگاه‌هایی چون شورای حکام، مجمع عمومی سازمان ملل و نیز مذاکرات نیمه محرمانه برنامه‌ریزی کنند. درحالی‌که دولت پیشین دستگیری جاسوس‌ها را «مزاحم برجامی» می‌خواند مرور زمان نشان داد که بازی درخشان با طرف غربی شانسی نیست، کافی است که در زمان خوب تصمیم‌های درست گرفته شود!