به گزارش «مبلغ»- خانه اندیشوران و پژوهشکده اندیشه دینی معاصر در سلسله سخنرانی های شبهای محرم دیشب در شب دوم محرم، میزبان علی مهجور بودند تا در مورد رویکرد عرفانی به عاشورا و سابقه ریشه‌دار آن در ادب و فرهنگ ایران‌زمین صحبت کند و به معرفی مهمترین کتبی که دارای رویکرد عرفانی به عاشورا هستند بپردازد. وی کتاب گنجینه اسرار عمان سامانی را مهمترین کتابی میداند که در این زمینه برای ما باقی مانده است. گزیده نکات سخنان ایشان در ادامه آمده است:
رویکرد عرفانی به عاشورا در ایران بسیار ریشه دار است. قدیمی ترین اثری که در مورد نگاه عرفانی به عاوشرا وجود دارد مثنوی مولانا است. وی داستانی را در مورد مسافری نقل میکند که وارد حلب میشود و جمعیت زیادی را می بیند که در حال عزاداری برای امام حسین هستند. این مسافر شاعر است و کار او این است که در مراسمات سوگواری شعر میگوید و به ازای ان پول دریافت میکند. او میپرسد که فرد درگذشته در چه تاریخی فوت کرده است؟ جواب می شنود که حدود 600 سال!
مولوی از زبان مردم مسافر این اشعار را میگوید:
گفت آری لیک کو دور یزید / کی بد است این غم چه دیر اینجا رسید
چشم کوران آن خسارت را بدید / گوش کران آن حکایت را شنید
خفته بودستی تا اکنون شما / جامه دریدید از عزا
پس عزا برخود کنید ای خفتگان / زان که بد مرگیست این خواب گران
پیش از مولوی کتاب کشف المحجوب، اشعار عطاری و شاه نعمت الله ولی هم به رویکرد عرفانی به عاشورا پرداخته بودند. بعد از مولوی در قرن نهم ملاحسین کاشفی نویسنده کتاب روضه الشهدا نگاه بسیار پر رنگ عرفانی به واقعه عاشورا دارد و با استناد به حدیث البلاء للولاء معتقد است که این بلاها که برای ایشان رخ داده است به خاطر مقام ولایت ایشان است و بلا را مایه خلوص عاشق میداند. کاشفی ضمن نگاه عرفانی خود معتقد است که بعد از هبوط آدم به زمین که آن هم نتیجه یک عشق و محبت بود ابتلائاتی بر او و فرزندان و پیامبران رخ داد و در نهایت، این ابتلائات به ابتلایی منتهی شد که برای امام حسین در عاشورا رخ دا.د او میگوید اتفاقی که برای سیدالشهدا در عاشورا رخ داد از تمام بلاهایی که پیامبران رخ داده است اندوهگینانه تر است. ملاحسین کاشفی فرازهای مختلف واقعه عاشورا و رخدادهای قبل از عاشورا مانند ماجرای اعزام مسلم به کوفه را به موضوعات عرفانی گره میزند و تاویلات عرفانی برای آنها می آورد. از کتابهای دیگری که بعد از روضه الشهدا نوشته شده است کتاب مفتاح اسرار حسینی است که در اسرار سیرو سلوک عرفانی توسط ملاعبدالرحیم بن یونس دماوندی از عرفای ناشناخته نوشته شده است. در این کتاب، دماوندی با ذکر یاد سیدالشهدا اشاره دارد که کتاب خود را با عنایت امام حسین(ع) نوشته است. او خودش هم به کربلا رفته و در همان جا درگذشته است. او منازل عرفانی را یک به یک با سخنان امام حسین عجین میکند. کتاب دیگری که رویکرد عرفانی به عاشورا دارد کتاب مثنوی طاقدیس نوشته ملا احمد نراقی هست. این کتاب نخستین متنی است که قصد دارد از کل واقعه عاشورا یک تصویر عرفانی به دست بدهد. البته به دلایل نامشخص تا پایان واقعه عاشورا این کار را نمیکند ولی همان ابیات قبلی هم بسیار مغتنم هست. سه کتاب مهم دیگر در دوره قاجار در این حوزه نوشته شده است کتاب زبده الاسرار نوشته صفی علیشاه، کتاب گنجینه الاسرار نوشته عمان سامانی و کتاب آتشکده نوشته نیر تبریزی. مهمترین کتابی که در رویکرد عرفانی به عاشورا برای ما مانده است کتاب گنجینه الاسرار عمان سامانی است. عمان معتقد است که تمام آفرینش با عشق به وجود آمده است و جوهر عالم عشق است. آغاز کتاب با بیان عشق خداوند به خودش شروع میشود ومیگوید که خلق آفریده شده است تا خداوند خودش را در آیینه انسان ببیند و به خود عشق بورزد. عمان سامانی ادامه می دهد خداوند شرابی را می آفریند و هر یک از پیامبران بخشی از شراب را مینوشد ولی باز هم خداوند کسی را میجوید که این شراب را به طور کامل بنوشد که امام حسین(ع) اعلام امادگی میکند و واقعه کربلا تجلی عشق امام حسین به خداوند است. عمان سامانی در بخشی از کتاب گنجینه الاسرار مینویسد: وقتی امام حسین در پایان واقعه عاشورا قرار دارد جبرئیل به سیدالشهدا اعلام میکند که خداوند سلام میرساند و میگوید اگر قصد داری که از کمک ما بهره‌مند بشی، کار خودت را به خوبی انجام داده‌ی و ما آماده کمک هستیم و سخنانی به سیدالشهدا میگوید که ویژه است:
جبرئیل آمد که ای سلطان عشق / یکه تاز عرصه‌ی میدان عشق
دارم از حق بر تو ای فرخ امام / هم سلام هم تحیت هم پیام
گوید ای جان حضرت جان آفرین / مر تو را بر جسم و بر جان آفرین
محکمی‌ها از تو میثاق مراست / رو سپیدی از تو عشاق مراست
ولی امام نمی‌پذیرد و ئرده عشق خود به خداوند را ک امل میکند.