دیروز سه‌شنبه ۱۶ خرداد، سه کشور بریتانیا، فرانسه و آلمان بیانیه مشترکی را علیه ایران منتشر کردند و مدعی شدند که اقدامات ایران در توسعه برنامه هسته‌ای خود توجیه غیر نظامی ندارد. در این بیانیه آمده است که ایران تمایلی به شفاف‌سازی در برنامه‌ی هسته‌ای خود ندارد و اعلام کردند:« ایران پیشنهاد عادلانه و متعادلی را که هماهنگ کننده احیای برجام بود را نپذیرفت و به جای آن برنامه‌ی هسته‌ای خود را تسریع بخشید.» این بیانیه‌ی مشترک سه کشور اروپایی چه پیامدهایی می‌تواند برای ایران داشته باشد؟ دغدغه‌ی اصلی اروپایی‌ها چیست؟ با کوروش احمدی، دیپلمات پیشین ایران در سازمان ملل در این موارد گفت و گو کردیم:
کارکرد اصلی قطع‌نامه‌ی ۲۲۳۱ تایید برجام و توصیه به کشورها برای اجرای آن بود. این قطعنامه همه قطع‌نامه‌های پیشین شورای امنیت پیش از برجام را لغو کرد. البته در بند یازده و دوازده آن قید شده که تحت شرایطی و در صورت تخلف شدید ایران از محدودیت‌ها و تحریم‌های مندرج در ضمیمه قطع‌نامه‌ی ۲۲۳۱، از طریق نوعی "مکانیسم ماشه" امکان احیا و بازگشت قطع‌نامه‌های لغو شده وجود خواهد داشت. این محدودیت ها در ضمیمه B قطعنامه ذکر شده اند که مطابق آن تنها با مجوز شورای امنیت معاملات در حوزه برخی سلاح ها و موشک و مواد و اقلام هسته ای برای ایران ممکن بود. محدویت در زمینه خرید و فروش سلاح های متعارف که تا اکتبر ۲۰۲۰ جاری بود، منقضی شد و دیگر ایران برای خرید و فروش سلاح لازم نیست که از شورای امنیت مجوز بگیرد. البته تحریم های فرامرزی آمریکا در این مورد همچنان باقی ماند. با وجود اینکه ترامپ در زمان ریاست‌جمهوری خود خیلی تلاش کرد که جلوی منقضی شدن این محدودیت سلاح های متعارف را بگیرد اما شورای امنیت سازمان ملل زیر بار نرفت. بعد از تسلیحات فعالیت‌های موشکی در اکتبر امسال باید منقضی شود و بعد از آن در اکتبر ۲۰۲۵ محدودیت‌های مربوط به اقلام و مواد و فعالیت‌های هسته ای منقضی می‌شود.
خیر. چه در این بیانیه‌ی اخیر و چه در اظهاراتشان در هفته‌ی گذشته به نظر نمیرسد که اروپایی‌ها به دنبال فعال کردن مکانیسم ماشه باشند. هدف آنها اعمال تحریم‌های موشکی اتحادیه اروپا علیه ایران است تا بتوانند به همراه آمریکا فعالیت‌های موشکی ایران را محدود نگه دارند. آنها نگران هستند که مبادا ایران به روسیه موشک‌های بالستیک بدهد. طی یک سال و نیم اخیر اروپا بخاطر آنچه که فروش پهپاد و مهمات به روسیه می داند، از ایران به شدت ناخشنود بوده و مدعی است که از این سلاح ها در جنگ اوکراین استفاده می شود.
این مساله مربوط به سیاست کلان کشور در برابر جنگ اوکراین است. برای اروپایی‌ها مساله‌ی اوکراین بسیار مهم است. اگر ایران بخواهد رضایت اروپا را جلب کند باید این موضوع را برای آنها شفاف کند که قصد کمک کردن به روسیه در این جنگ را ندارد. فروش پهپاد به روسیه بسیار اروپایی‌ها را ناراحت کرده است. الان دیدارهای اروپا و ایران در تهران و پایتخت های اروپایی به نظر می رسد که به حالت تعلیق درآمده است و آخرین دیدار بین ایران و نمایندگان سه کشور اروپایی در ابوظبی صورت گرفت که عجیب بود چراکه در تاریخ روابط ایران و اروپا که قرن ها برقرار بوده و همیشه روابط نسبتا خوب بوده، سابقه نداشته که آنها در یک سرزمین ثالث با هم ملاقات کنند. در کل، ایران باید بتواند اروپا را قانع کند که به روسیه کمک نظامی نمی‌کند. در غیر این صورت بعید است که روابط ایران و اروپا به این زودی ها به حال عادی برگردد. البته این تنها مشکل نیست بلکه مشکلات زیاد دیگری نیز وجود دارد.
شاید هم بشود به این گفت استاندارد دو گانه اما توجه کنید که اولا ترکیه به اوکراین پهپاد فروخته است. البته اصرار دارد که این پهپادها یعنی پهپادهای بیرقدار توسط یک شرکت خصوصی ترکیه و قبل از جنگ اوکراین به به اوکراین فروخته شده است. البته روسیه همواره به این امر معترض است و توضیح آنکارا را نپذیرفته است. ثانیا ترکیه به خوبی و از طرق دیپلماتیک با هر دو طرف این دعوا بازی می‌کند. و به این خاطر ترکیه در وضعیتی قرار گرفته که حتی می‌تواند در یکسری مواردی میانجی بین روسیه و اوکراین باشد. ترکیه سال‌هاست که توانسته در همه زمینه ها توازن خوبی در سیاست خارجی خود ایجاد کند. هم عضو ناتو است هم با روسیه رابطه‌ی خوبی دارد. در روزهای اخیر نیز زلنسکی رئیس جمهور اوکراین در ترکیه بود و اردوغان در ملاقات با او حتی از شایستگی اوکراین برای عضویت در ناتو سخن گفت. اما ایران ترجیح داده که سیاست‌هایی یک طرفه داشته باشد و مثل ترکیه توازن را در سیاست خارجی خود رعایت نکرده است.
در مورد بخش دوم سوال شما عرض کنم که آن بند قطع نامه که در ۲۰۲۰ منقضی شده در واقع از نظر سازمان ملل منقضی شده است اما تحریم های فرامرزی آمریکا همچنان مانع معاملات تسلیحاتی ایران است. بعلاوه پهپاد اگر چه نوعی سلاح است اما غرب مدعی است که مشمول معافیت های محقق شده در اکتبر ۲۰۲۰ نمی شود. آنها مدعی اند که در بحث محدودیت های موشکی در سند ۵۴۰ در دسته بندی دو بند ۱۹ لیستی از تجهیزات و اقلامی که ایران از خرید و فروش آنها همچنان منع می‌شود وجود دارد که پهپاد هم جزء آنها است. البته اینها ابعاد حقوقی و فنی قضیه است که در درجه‌ی دوم اهمیت قرار دارد. نکته‌ی مهم اینجاست که اروپایی‌ها از فروش سلاح ایرانی به روسیه ناراضی هستند و جوانب فنی و حقوقی در درجه دوم اهمیت قرار دارد.
۳۱۱۳۱۱