جمیل میلانی: رابطه با عربستان در سه ماه اخیر کلید واژه اصلی سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران بوده است . به جرأت می توان گفت این رابطه یکی از پر فراز و نشیب ترین روابط در تاریخ سیاست خارجی ایران بوده وعربستان همواره جایگاه خاصی در سیاست خارجی ایران داشته است ؛از روابط سیاسی و متاثر از مباحث ایدئولوژیک گرفته تا مسائل اقتصادی، منطقه ای و بین المللی، گروههای نیابتی، حمایت ها و درگیری های رسانه ای و مسائل متعدد دیگری براین رابطه سایه انداخته اند.
پرداختن به سابقه تاریخی این فراز و فرود هدف این نوشته نیست بلکه تلاش بر آن است نگاهی مختصر به اهمیت آن بیندازیم و امکان سنجی پایدار بودن و تعمیق این رابطه را از نظر بگذرانیم.
در خبرها آمده بود که اخیراً سفارت عربستان در یکی از هتل های مدرن و مجلل شمال تهران شروع به کار کرده است،اقدامی که هرچند در عرصه روابط بین الملل و تجربه های دیپلماتیک غیر معقول نیست، اما به نظر می رسد خود دارای پیام های معنی داری باشد. عربستانی ها از سرگیری رابطه دیپلماتیک با ایران را در سفارتخانه خود استارت نزدند و می خواهند این پیام را برساند که آن محل هنوز ناامن است وهنوزآثارتخریب وبالارفتن ازدیوارآن سفارتخانه بررابطه دوکشورسنگینی میکند.
این حرکت عربستانی‌هاهوشمندانه است وبایددستگاه دیپلماسی کشوروسایرنهادهای دخیل پیام آن رابه روشنی دریافت دارند،هتل محل اقامت موقت است کسی درهتل اقامت می گزیندکه دنبال رفتن است. از آنجایی که سفارتخانه ها در حقوق و روابط بین الملل خاک کشور مربوطه محسوب می شوند.
عربستانی ها هنوز به خانه اصلی خود در سفارت نرفته اند. آنها مدتی در هتل خواهند ماند تا رفتار ایران را بسنجندومیزان جدیت ایران و حمایتش ازشفاف‌سازی وایجادرابطه واقعی دیپلماتیک را بررسی خواهند کرد.
شاید عربستانیها می خواهند بگویند که این باربالارفتن ازدیوارسفارت برای عده‌ای خاص مشکل ومشمول هزینه های بیشتراست لذابرخوردبااین مساله بایدبه دورازهیجان وسیاست زدگی وبرمبنای منطق وتفاهم باشد.
ازطرفی شاید دست اندرکاران سیاست خارجی ایران هم از اقامت موقتی عربستانی ها در هتل استقبال کنند چرا که هنوز از آینده این رابطه دیپلماتیک اطمینان ندارند و هاله ای از ابهام را نظاره گر هستند.
همچنین از واکنش عده‌ای ازافراد که قبلاًازدیوارسفارت مربوطه بالا رفته واین همه هزینه به کشورتحمیل کرده اند اطمینان خاطر ندارند، لذا اقامت مهمان تازه برگشته در یک هتل در شمال تهران اتفاق بدی نخواهد بود. هرچندعده‌ای به جد براین نظرهستند که برقراری مجدد رابطه بین ایران وعربستان با میانجیگری چین ودرراستای منافع این کشوراست اما پذیرفتن کامل این دیدگاه چندان موجه و عاقلانه نیست و به نظر می رسد علاوه بر نقش کشور چین میزانی از تمایل طرفین در این اتفاق به چشم می آید، تا جایی که مربوط به ایران است هرچند توافق بین ایران و عربستان دستاورد چشمگیری نیست و به نوعی بازگشت به هفت سال پیش است .
از طرف دیگر هرچند بسیاری از دولتمردان قبل از پذیرش مسئولیت، جایگاه سیاست خارجی را در بهبود وضع معیشتی مردم اندک و ناچیز می شمردند ،اما اکنون که با واقعیت ها روبرو شده اند ناچارند تا قواعد بازی را بپذیرند و آن را مدیریت کنند چرا که سیاست داخلی و سیاست خارجی کاملاً در راستای هم و به هم مرتبطند و به نظر می‌رسد رفته رفته به جایگاه و اهمیت سیاست خارجی واقف شده اند و حالا که شاهد مدیریت یکدست در کشور هستیم و احتمالاً دولت فعلی اختیارات بیشتر و امکان مانور گسترده تری در حوزه سیاست خارجی دارد و کمتر تحت فشار «گروههای فشار» است، شاید بهترین فرصت است تا کسانی که «از دیوار سفارت بالا روندگان» حمایت می کردند خود دیواربی اعتمادی دررابطه باعربستان راازمیان بردارند.
البته ناگفته نماند که هرگونه شکست درایجاد و بهبود این رابطه به مراتب هزینه‌های بیشتری ازقبل خواهد داشت و دقیقاً به همین دلیل است که بایداین رابطه براساس منافع ملی دو کشور و بر اساس و تاکید بر مسائل فیمابین آنها اتفاق بیفتد و از دخالت کشورهای دیگر یا احتمال مصادره برای کشورهای ثالث ممانعت شود وتلاش جدی برای جلوگیری ازورود بعضی ازمسائل حاشیه‌ای به روا بط دو جانبه صورت گیرد.
ایران و عربستان دو کشور بزرگ و تاثیرگذار در منطقه هستند .ایران به بهبود وضع اقتصادی و معیشتی و سیاست خارجی خود می‌اندیشد و فارغ از اینکه تا چه میزان محدویت های ایدئولوژیک و سیاسی اجازه خواهند داد، سودای بهبود روابط با همسایگان را در نظر دارد و عربستان هم امنیت سرمایه‌گذاری در منطقه برایش مهم است و هم اینکه به دنبال ایفای یک نقشی جدی تر در منطقه است، لذا شناخت دقیق اولویت‌ها و ضرورت های فیمابین باید در صدر برنامه‌ها و گفتگوها باشد.
به نظر می‌رسد طرفین باید از برخی از مسیر هایی که قبلاً رفته اند بازگردند و اگر بناست ایران و عربستان رابطه‌ای پایدار داشته باشند باید تجدیدنظری اساسی در آن کنند ، لذا شناخت دقیق اولویت‌ها، استفاده از افراد و دیپلمات‌های با تجربه و دلسوز، جلوگیری از سنگ اندازی های افراد خودسر و تنظیم رابطه بر اساس منافع ملی و احترام متقابل ضروری است و می تواند در پایداری این رابطه مثمر ثمر واقع شود.