هر بار صحبت از بناهای تاریخی می‌شود دست و دلمان می‌لرزد، در این سال‌ها کم نشنیده‌ایم که دیواری جا مانده از دل تاریخ تخریب شده باشد، یا آتشکده‌ای به پارکینک خودروهای سنگین کشاورزی و سواری تبدیل شود، یا مثلاً برای امامزاده‌ای کرکره برقی نصب شود، مواردی که بیشتر شبیه بی‌توجهی به بناهای تاریخی هستند، اخیراً هم خبر خشک شدن حوض ماهی آرامگاه سعدی به‌همراه انتشار تصاویری از این بنا که نشان می‌داد به مرمت نیاز دارد موجی از توجه‌ها را به خود جلب کرد؛ اما حالا همه توجه‌ها و نگرانی‌ها به‌سمت بنای دیگر جلب شده است، این‌بار یک مسجد تاریخی در یزد مورد توجه قرار گرفته که تصاویر منتشر شده از آن نشان می‌دهد گنبد مسجد آسیب دیده است.
چند روز قبل بود که در فضای مجازی یک عکس دست به دست شد، عکسی که نشان می‌داد گنبد مسجد امیرچخماق در یزد آسیب دیده است، همان موقع مدیرکل میراث فرهنگی استان یزد گفت: «با توجه به ریزش بخشی از از سوی اعضای شورای فنی میراث فرهنگی استان از مسجد بازدید انجام شد.» بازدیدی که البته از جزئیات آن چیزی منتشر نشد تا حجم خسارت وارد شده به گنبد این مسجد تاریخی مبهم باقی بماند.
همین مسئله سبب شد که سراغ مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان یزد برویم. احمد آخوندی ابراهیم آبادی، درباره تخریبی که در گنبد مسجد امیرچخماق ایجاد شده به خبرآنلاین می‌گوید: «گنبد مسجدها در شهرهایی که بافت تاریخی دارند دو پوشش دارد، یکی سازه اصلی گنبد است و دیگری سازه‌ای برای تزیین است که در آن از کاشی یا آجر لعابدار استفاده می‌شود.»
او ادامه می‌دهد: «گنبد مسجد امیرچخماق مدت‌ها مرمت نشده بوده که در بناهای تاریخی این مسئله چیز عجیبی نیست و معمولاً بعد از ۲۰ الی ۳۰ سال که مصالح فرسوده می‌شود مرمت صورت می‌گیرد، در خصوص گنبد این مسجد سازه اصلی آن مشکلی ندارد، شورای فنی استان گنبد مسجد را بررسی کردند و همانطورکه گفتم برای سازه اصلی گنبد مسجد هیچ مشکلی ایجاد نشده است، اما اتفاقی که افتاده مربوط به آن سازه تزئینی روی گنبد است، که حدود ۳۰ مترمربع ریزش کرده و نیاز به بازسازی دارد.»
درهمین‌باره مجید علومی، کارشناس ارشد مرمت آثار و بناهای تاریخی در استان یزد به خبرآنلاین می‌گوید: «من خودم گنبد مسجد را بررسی کردم، مواد و مصالح به مرور زمان فرسوده می‌شوند و حالا کاشی‌های آن بخش از گنبد مسجد امیرچخماق که در معرض آفتاب و عوارض طبیعی است ریخته، طوری‌که گنبد مسجد آسیب ندیده، بلکه فقط بخشی از کاشی‌های ساقه گنبد ریخته است. آخرین باری که ساقه گنبد ترمیم شده مربوط به ۴۵ سال قبل است که عکس‌های آن موجود است لذا به مرور زمان مصالح آن فرسوده شده است.»
این ناظر مرمت آثار تاریخی در پاسخ به این پرسش که آیا قبل از ریزش بخشی از گنبد امکان بررسی و مرمت وجود داشت؟ می‌گوید: «ما ۱۰ سال قبل گنبد را بررسی کردیم و هیچ مشکلی وجود نداشت، وضعیتی که پیش آمده ناگهانی خودش را نشان می‌دهد، از آن‌جایی‌که ما باید به اصالت کاشی‌ها توجه داشته باشیم برای همین مرمت را پیشاپیش انجام نمی‌دهیم، لذا ممکن است در یک سال اثری تاریخی را بررسی کنیم و مشکلی وجود نداشته باشد اما سال بعد بر اثر عوامل محیطی فرسودگی مصالح خودش را نشان دهد و اثر تاریخی آسیب ببیند. لذا وقتی ۱۰ سال قبل بررسی کردیم ساقه‌های گنبد هیچ مشکل خاصی نداشت، حتی وقتی به کاشی‌ها ضربه می‌زدیم صدای زنگی نمی‌داد که احساس کنیم نیاز به مرمت وجود دارد، البته کاشی‌های بالای گنبد دچار مشکل شده بود که آن‌ها را کامل مرمت کردیم و خوشبختانه بعد از ۱۰ سال مشکلی هم ندارد، اما ساقه گنبد امسال دچار جدا شدن کاشی‌ها شد، ولیکن خوشبختانه مشکل سازه‌ای وجود ندارد.»
تخریب و ریزش آثار تاریخی یک‌طرف، اما مرمت آن‌ها از طرف دیگر سبب نگرانی می‌شود، مورد داشته‌ایم که بعد از مرمت کاشی‌های گنبد یک مسجد چیزی جز اعوجاج روی گنبد باقی نمانده است، نمونه‌اش مسجد امام در میدان نقش جهان اصفهان، حالا اگر قرار باشد با هربار مرمت نگران اعوجاج کاشی‌ها و بنا باشیم مرمت خودش به چالشی بزرگ تبدیل می‌شود، با این وجود مدیرکل میراث فرهنگی استان یزد به خبرآنلاین می‌گوید اقدامات لازم برای جلوگیری از پیش آمدن چنین مسئله‌ای انجام شده است: «برای این‌که مرمت با مشکل مواجه نشود از نظر شورای فنی استفاده می‌کنیم، خدا را شکر تمام کارهای مرمتی استان یزد زیر نظر این شورا است که همگی از اساتید با تجربه هستند. از هفته آینده کار مرمت را شروع می‌کنیم و تا یک ماه آینده هم تمام می‌شود.»
در واکنشی دیگر به مسئله مرمت‌های نگران کننده، مجید علومی هم به خبرآنلاین می‌گوید: «برای جلوگیری از پیش آمد چنین مواردی نظارت بسیار مهم است، اتفاقی که برای مسجد امام در اصفهان رخ داد فرق داشت، مثلاً داربستی که آن‌جا بسته بودند طوری بود که همه نمی‌توانستند بالا بروند و نظارت کنند، من به عنوان ناظر مرمت آثار در یزد خودم را موظف می‌دانم روزی چند مرتبه از داربست بالا بروم و نظارت کنم، کاری که برای گنبد مسجد جامع یزد انجام دادم، بیش از ۱۰ سال قبل این گنبد مرمت شد اما در این مدت کسی نگفت گنبد بد مرمت شده است، چرا که اهمیت دارد ناظر خودش بالای داربست برود و با استاد کار تبادل نظر کند. چراکه استادکارها اگرچه در فن مرمت توانمند هستند اما مبانی مرمت کاری علمی و دانشگاهی و به عهده ناظر است، منِ ناظر باید با استادکار تبادل نظر داشته باشم و به شدت دقت کنم، ما تا به این روز در استان یزد مشکلی از این باره نداشتیم و کاملا خودمان دقت داریم.»
مسجد امیر چخماق که با نام مسجد دهوک و مسجد جامع نو نیز شناخته می‌شود در تاریخ ۱۵ آذر ۱۳۱۴ با شمارهٔ ثبت ۲۴۷ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. مجموعه و میدان امیر چخماق از شاخص‌ترین مجموعه‌های تاریخی یزد است که شامل بازار، تکیه، مسجد و دو آب انبار است و قدمتشان به دوره تیموریان (قرن ۹ هجری) برمی گردد.