با یک پست اینستاگرامی آغاز شد: برای پیشگیری از ترکمانچای‌ها باید «انتخاب کنیم» که آرزوهایمان را در چارچوب امکانات دنبال کنیم. جمله ای که از سوی محمدجواد ظریف وزیرخارجه سابق کشورمان مطرح شد که سیلی از واکنش ها را با خود به همراه داشت. دو شب پیش نیز بحث این موضوع به کلاب هاوس رسید که در آن ظریف در یک گفتگوی طولانی طیف مختلفی از موضوعات را در روابط خارجی مطرح کرد که همچنان ارزیابی ها نسبت به آن ادامه دارد. اما مهمترین نکات اظهارات ظریف چه بود و چرا هجمه ها تا این حد شدت گرفت؟ خبرآنلاین در گفتگویی با قاسم محبعلی کارشناس مسائل بین الملل و همچنین دیاکو حسینی این موضوع را جویا شده که در ادامه آن را می خوانید:
هدف آقای ظریف از این اظهارات بیان تفاوت و کارایی دو نگرش متفاوت در مذاکرات برجام بود که عدم توجه به آن هزینه های زیادی را به کشور تحمیل خواهد کرد و میلیاردها دلار خسارت را به کشور تحمیل می کند که به خوبی آن را به تصویر کشید. در واقع شیوه اشتباه مذاکره و طولانی کردن آن منجر به صدور قطعنامه های تحریمی علیه کشور شد.
این کشتی قرار بود به دست سازمان آزادی بخش فلسطین برسد. این اتفاق در زمانی رقم خورد که ایران بر سر موضوع افغانستان در حال مذاکره با آمریکا بود. به نظر می رسد لابی صهیونیستی در آمریکا علیرغم مخالفت وزارت خارجه و شورای امنیت ملی آمریکا موفق شد تا واشنگتن را در این قضیه راضی کند. یعنی دولت بوش ایران را در کنار عراق و کره شمالی در محور شرارت قرار دهد تا بازی به طور کلی بهم بخورد. نگرانی این لابی در این بود که ایران در عادی سازی روابط خود با ایالات متحده موفق عمل کند.
آقای ظریف پیش تر هم اشاره کرده بودند که روس ها تمایلی به برداشته شدن تحریم های ایران نداشتند و نمی خواستند روابط ایران با کشورهای اروپایی و همچنین آمریکا عادی سازی شود. از همین رو روس ها در حالی که با روند مذاکرات همراه بودند در نهایت تلاش می کردند که به نتیجه نرسد. در بحث انرژی و صدور گاز نیز شاهد چنین رویه ای از جانب مسکو بوده ایم. حتی در زمان شاه نیز برای جلوگیری از روابط ایران و غرب در حوزه انرژی، خط لوله گاز ایران از شوروی کشیده شد که پس از انقلاب نیز به جایی نرسید. هر گاه نیز ایران درصدد مذاکره با کشورهای اروپایی، یا هند و یا پاکستان بود روس ها اجازه ندادند که گاز ایران جنبه صادراتی پیدا کند. ما در حال حاضر نیز جنگ اوکراین را داریم که این مساله نیز می تواند خسارت های جدی را به کشور وارد کند.
بخش مهم و کانونی اظهارات وزیرخارجه سابق بر مبنای سیاست و امکانات بود که مساله ای بسیار مهم است. در بیشتر جوامع دنیا چنین چیزی یک امر بدیهی تلقی می شود اما در جامعه ما همچنان نیاز به توضیح دارد. البته ناگفته نماند که معنای این اظهارات کنار گذاشتن آرمان ها و عدم پیگیری آن نیست. بحث بر سر این است که در مسیر تحقق این اهداف و آرمان ها باید نگاهی به ظرفیت ها و توانایی های بالفعل خود داشته باشیم. منظور از آن امکانات مادی مانند اقتصاد، جغرافیا، منابع طبیعی، تسلیحات، توان اداری کشور و غیره است. حتی می تواند جنبه های دیگر از جمله اراده ملی داشته باشد که مجموع آنها تعریفی برای امکانات خواهد بود که برای طراحی و پیشبرد سیاست خارجی مورد ملاحظه قرار گیرد.
اینکه صرفا خواسته ای بر مبنای آرمان ها و امکانات داخلی حصول یابد حتما اشتباه خواهد بود. این جز ویژگی های ساختاری است که در جهان امروز وجود دارد. بدیهی است که در این رویه و در صورت عدم تحقق خواسته ها هزینه های زیادی باید پرداخت شود. این قاعده نه تنها برای ایران بلکه برای قدرتمندترین کشورهای جهان نیز صادق است.
اینکه بخواهیم تمام آرمان ها و اهداف به طور جامع در یک توافق حاصل شود امری محال است همانطور که با نگاه به تاریخ ۵۰۰ ساله کشور نیز می توان به آن پی برد. مگر اینکه جنس آن توافق از نوع تسلیم باشد که پس از جنگ های تمام عیار رخ می دهد که کشور فاتح تمام خواسته های خود را به کشور مغلوب تحمیل می کند. در سایر توافقاتی که از راه مذاکره به دست می آید، معمولا توازنی نسبی برقرار می شود. منظور آقای ظریف این بود که با توجه به توانایی ها، محدودیت ها و مقدورات ایران توانست به چنین توافقی دست یابد. بنابراین خروج ایران از ذیل بند هفتم منشور سازمان ملل و سایر قطعنامه یک اتفاق بزرگ بود. در واقع می توان گفت که اشاره دکتر ظریف به این مساله بود که علم سیاست، به ویژه سیاست خارجی علم امکانات است نه علم آرمان ها و آرزوها.
در حال حاضر اطلاعات دقیقی از جزئیات مذاکرات برجامی وجود ندارد و با گذشت دو سال از عمر دولت هنوز توافق حاصل نشده و از آن چه که می توانستیم در دو سال کسب کنیم کمتر بدست آوریم. آقای ظریف در گذشته نیز تاکید داشتند که زمان ثابت نخواهد ماند و شش ماه دیگر وضعیت متفاوت است. در آن زمان که این صحبت ها مطرح شد نه خبری از جنگ اوکراین بود و نه از اعتراضات داخلی و نه شدت تنش های آمریکا و چین که در دولت بایدن به اوج خود رسیده است. به طور حتم معادلات و توازن بین المللی نیز تغییر کرده است. مطمئنا جهان نیز برای تغییر منتظر ما نخواهد ماند و باید در نظر داشته باشیم که تحلیل های نادرست مانع از پیشبرد امور و منافع ملی ایران نشود. ما همچین چند ماه پیش نمونه ای از آن را مانند زمستان سخت تجربه کردیم که همه محاسبات اشتباه از آب درآمد. این نگرانی وجود دارد که بار دیگر چنین برداشت های نادرستی حاکم شود و وضعیت بدی را برای کشور رقم بزند. امیدواریم چنین روندی تکرار نشود اما ممکن است نشانه های دیگری از چنین روندی بر سیاست خارجی ما حاکم شود و هزینه های دیگری به کشور تحمیل کند.
۳۱۱۳۱۱