انتخابات امسال ریاست جمهوری ترکیه، با پیگیری قابل توجه ایرانی ها همراه شد که در مطبوعات و شبکه های اجتماعی و فضای عمومی جامعه ایرانی قابل ملاحظه است. این توجه و پیگیری، خود به سوژه ای تبدیل شده اما چرا این گونه است؟
* انتخابات ریاست جمهوری ترکیه برای ایرانی ها هم جذاب است هم مهم. مهم است چون تصمیم گیری های رئیس جمهوری و دولت آینده ترکیه می تواند بر اقتصاد و حتی سیاست در ایران تاثیر داشته باشد (مستقیم و غیرمستقیم). بیشترین تعداد شرکت ها و کسب وکارهای ایرانی و بزرگترین جمعیت از ایرانی های مقیم در منطقه در دو کشور امارات و ترکیه هستند.
یکی از مهمترین حوزه تاثیر گذاری، کیفیت اجرای تحریم های غربی علیه ایران در ترکیه است. هم اکنون امارات و ترکیه و عراق، سه ریه تنفس اقتصادی ایران اند و دورزدن تحریم ها در فضای این سه کشور صورت می گیرد. این موضوع با همکاری غیرمستقیم و نظر مثبت دولت این کشورها انجام می شود.
حجم و کیفیت و نتایج دورزدن تحریم ها در ترکیه تاثیر مستقیم بر اقتصاد ایران دارد. این موضوع می تواند از اقتصاد عبور کند و به تاثیرگذاری سیاسی هم برسد. در سال ۹۰ تا ۹۲، تحریم های اوباما علیه ایران به اوج رسید و پرش تاریخی دلار از هزار به ۳ هزار تومان ثبت شد تا نارضایتی اقتصادی به نارضایتی سیاسی اضافه شود و همه اینها به سبد رای روحانی در سال ۹۲ ریخته شد. در سال ۱۳۹۷ هم با خروج ترامپ از برجام، بازگشت تحریم ها علیه ایران و سختگیری بی سابقه امریکایی ها در اجرای تحریم ها در کشورهای منطقه از جمله ترکیه و امارات، ایران را دچار شرایط بد اقتصادی کرد. در نتیجه این وضعیت، هم قیمت دلار به حدود ۳۰ هزار تومان جهش کرد هم آمارهای صعودی اقتصاد کشور بعد از دوره "خوب" برجام، نزولی شد تا روحانی دوره ریاست جمهوری اش را با نارضایتی اقتصادی گسترده به پایان ببرد.
در نتیجه می توان گفت انتخابات ترکیه، تعیین رئیس جمهوری آینده این کشور و سیاست های مثبت و منفی او در برابر تحریم ها علیه ایران بر اقتصاد و حتی سیاست ایران تاثیر مستقیم و غیرمستقیم دارد.
اردوغان با غرب تنش علنی دارد و مقاومت های کج دار و مریز در برابر سیاست های غرب از جمله تحریم ایران از خود نشان می دهد. در این باره می توان به جریمه شدن بانک ها و شرکت ها و شماری از شهروندان ترکیه به دلیل همکاری برای دورزدن تحریم های ایران اشاره کرد.
در مقابل، قلیچدار اوغلو کاندیدای سکولار و رقیب، مورد حمایت علنی غرب است و او خود نزدیک بودن به امریکا را انکار نمی کند. پیش بینی می شود در صورت پیروزی نهایی در انتخابات، روابط ترکیه را دوباره با امریکا و اروپا بهبود ببخشد. این احتمال وجود دارد در این شرایط، تحت فشار غرب، تحریم ها علیه ایران را نیز سختگیرانه اجرا کند.
البته اوغلو مذهب خود را علوی و خودش را از نسل مردم خراسان اعلام کرده است. علوی ها یک اقلیت مذهبی قدرتمند اسلامی در ترکیه و سوریه هستند. بشار اسد هم یک علوی است. علوی ها به دلیل اشتراکات با شیعیان، از اساس با ایران روابط خوبی دارند. همزمان اوغلو ضمن وعده عادی سازی روابط با سوریه بشار اسد و عراق، بر همکاری منطقه ای با ایران و دیگر همسایگان تاکید کرده است. اگر او رئیس جمهور شود باید دید داستان تحریم ایران به کجا می رسد.
* گرچه طول مرز ایران با ترکیه (۵۰۰ کیلومتر)، کمتر از ترکمنستان، عراق، پاکستان و افغانستان است اما بعد از عراق، بیشترین حجم تجاری ایران با ترکیه انجام می شود (بیش از ۵ میلیارد دلار). ایران و ترکیه، روابط اقتصادی گسترده و متنوعی دارند که تنها یک بخش از آن می توان به صادرات گاز ایران به ترکیه اشاره کرد.
استانبول و دبی، نقاط اتصال ایرانی ها به جهان خارج اند. این موضوع فقط در پروازها به سراسر جهان نیست بلکه در سایر فعالیت ها هم قابل مشاهده است. از مراجعه به کنسولگری های امریکا و کانادا تا شرکت در برخی آزمون ها و فعالیت های بین المللی و ... پس انتخابات بر یکی از دو کانال ارتباطی ایرانی ها با جهان خارج تاثیرگذار است.
* دیگر جنبه مهم بودن وضعیت ترکیه، زندگی و کار و فعالیت اقتصادی شمار زیادی از ایرانی ها در این کشور است. ایرانی ها همیشه در رتبه های بالای خرید خانه در ترکیه هستند. پروازهای ترکیه بخش زیادی از پروازهای فرودگاه امام را به خود اختصاص می دهند ( بیش از یک سوم و نزدیک به نصف). تورهای استانبول و انتالیا و وان و ازمیر هم تبلیغات گردشگری در ایران را پر کرده اند. ایرانی ها با خرید خانه در ترکیه اقامت یا شهروندی این کشور را کسب کرده اند.
براساس جدیدترین آمارها بعد از روس ها، ایرانی ها در رتبه دوم خرید خانه در ترکیه را داشتند. در ۱۰ سال اخیر، حدود ۱۰ درصد کل خرید خانه در ترکیه توسط خارجی ها، سهم ایرانی ها بوده است. سالانه حدود ۲ میلیون نفر ایرانی به ترکیه سفر می کنند و هم اکنون حدود ۱۳۰ هزار ایرانی مقیم ترکیه هستند. احتمالا اگر مهاجرت گسترده روس ها بعد از حمله کشورشان به اوکراین نبود ایرانی ها رتبه اول را داشتند.
در میدان تقسیم و خیابان استقلال استانبول، دیگر نه تنها مسافران ایرانی بسیارند بلکه با جمع ها و خانواده های ایرانی روبه رو می شوید. حالا در استانبول ایرانی ها نه تنها گردشگر و مسافر بلکه به بخشی از جامعه این شهر تبدیل شده اند.
قلیچدار اوغلو یکی از دو کاندیدای اصلی انتخابات، وعده داده قانون فروش خانه را به شهروندان خارجی (از جمله ایرانی ها) متوقف می کند تا قیمت و هزینه های مسکن را در کشورش کنترل کند. این موضوع نیز بر ایرانی ها و سرمایه گذاری های ملکی آنها تاثیر می گذارد.
* ایران و ترکیه مهمترین قدرت های منطقه ای و قدیمی ترین کشورهای خاورمیانه اند. ۵۰۰ سال قبل در منطقه تنها دو حکومت وجود داشت. صفویه در اصفهان و عثمانی در استانبول. ایرانی ها خود را بیش از هر کشور دیگری با ترکیه مقایسه می کنند و البته قابل مقایسه اند. هر دو کشور جمعیت مشابه و مسلمان دارند. ترکیه فعلی و عثمانی سابق، در جای جای تاریخ سرزمین ایران، نقش دارد. عثمانی، کانال ارتباطی ایران با جهان غرب و پیشرفت های آن بود و امروزه هم ترکیه چنین جایگاهی دارد.
نگاه ایرانی ها برای پیشرفت و اختراعات و پدیده های جدید به غرب بوده و هست و راه غرب از استانبول می گذرد. همانگونه که نگاه مردم ترکیه به آلمان است.
از غافلگیری ارتش صفوی در برابر سلاح گرم و گلوله و باروت ارتش عثمانی در جنگ ۵۰۰ سال قبل چالدران ... و آگاهی از پیشرفت های غرب تا صدها سال جنگ دو طرف و دست به دست شدن شهرهای مرزی ... تا قراردادهای ارزنه روم میان دو طرف ... تا انتشار مطبوعات فارسی زبان ایرانی مخالف در اسلامبول (استانبول) در قبل و بعد از انقلاب مشروطه تا سفر رضاشاه به ترکیه و دیدار با آتاتورک و الگوبرداری از برخی برنامه های او ... همه و همه ردپای پررنگ آناتولی در زندگی ساکنان فلات ایران قابل مشاهده است.
* انتخابات ریاست جمهوری ترکیه برای ایرانی ها جذاب است چون همسایه آشنای ماست. انتخابات ترکیه برای ایرانی ها جذاب است چون خیلی از ایرانی ها خود یا یکی از دوستان و نزدیکانشان به ترکیه سفر کرده اند و از آنجا خاطره دارند؛ لباس خریده اند یا سوغاتی گرفته اند. انتخابات ترکیه برای مردم ایران جذاب است چون ترکیه را می شناسیم. سریال های ترکیه ایی می بینیم و با فرهنگ و زندگی آنها آشنا شده ایم. بازیگران و خوانندگان و سیاستمداران شان را می شناسیم. ایاصوفیه و دلماباغچه را دیده ایم ... جواهر و فروم را گشته ایم ... جنس و پارچه ترک را در فروشگاه هایمان شاهد می گیریم ... دونر و سیمیت می خوریم.
ترکیه برای ایرانی ها جذاب است چون کلی سوژه از ترکیه در ذهن داریم. از پ ک ک و عبدالله اوجلان تا ابراهیم تاتلیس و "آدم برفی". از نجم الدین اربکان تا مروه کاواکچی، همان نماینده پارلمان ترکیه که به دلیل حجاب از ورود به پارلمان منع شد و مسوولان ایرانی به شدت از او حمایت کردند. در ذهن هر ایرانی، بی شمار اسم و حادثه و کلمه از ترکیه وجود دارد. انتخابات ترکیه برای مردم ایران جذاب است چون همسایه آشنای ماست.
* انتخابات امسال ترکیه با رقابت شدید و نزدیک همراه بود و به همین دلیل پیش بینی نتیجه، سخت و دشوار شد. همین موضوع به جذابیت انتخابات افزود. مثلا برای انتخابات ریاست جمهوری آذربایجان، سوریه و ترکمنستان چنین حساسیت و رقابتی متصور نیست و نتیجه از قبل به آسانی قبل حدس است. در نتیجه جذابیت و هیجانی هم ندارند.
وقتی نتیجه انتخابات قابل حدس و پیش بینی آسان نباشد انتخابات شبیه مسابقه فوتبال دو تیم قوی می شود وقتی حدس برنده و بازنده سخت است و تماشای مسابقه، جذاب و جالب می شود. مردم با دو کاندیدا آشنا بودند. اردوغان را از ۲۰ سال قبل می شناسند؛ با حکمرانی سیاستمدار اسلامگرا آشنایند. رقیب او یعنی قلیچدار معروف نبود اما به دلیل سکولار بودن، مخالفت با حکمرانی اردوغان و تلاش برای پایان دادن به حکومت او اهمیت یافت. اما ستاره انتخابات، اردوغان بود. این تباین یک اسلامگرا و سکولار نیز بر اهمیت و جذابیت انتخابات افزود. اگر هر دو کاندیدا اسلامگرا یا سکولار بودند چنین جذابیتی شکل نمی گرفت.
* ترکیه و تحولات آن برای بخش مهمی از مردم ایران یعنی ترک ها / آذری ها و کُردها از اهمیت و جذابیت بیشتری نسبت به سایرین برخوردار است زیرا به دلیل قرابت های فرهنگی، زبانی، جغرافیایی و ...، اطلاع بیشتری از وضعیت ترکیه دارند و وضعیت آنجا برای این دو بخش از جامعه ایرانی اهمیت و جذاب بیشتری دارد.
انتخابات ترکیه جذابیت دارد چون ترکیه برای ایرانی ها جذاب است. کشوری اسلامی با مردمی مسلمان و رئیس جمهور و دولتی اسلامگرا البته متفاوت با اسلام و مسلمانی و اسلامگرایی ایران.
ترکیه برای ایرانی ها جذاب است چون در همه ۲۰ سال حکمرانی رجب طیب اردوغان، این سیاستمدار اسلامگرا را دنبال کرده اند و می شناسند... چون حوادث مختلف ترکیه از گذشته تاکنون را در ذهن دارند. از کودتاهای ارتش و نخست وزیران اسلامگرا تا جنجال حجاب مقامات زن ترکیه.
* برای مردم ایران اردوغان اسلامگرا با همسر محجبه اش امینه جذابیت مضاعف دارند. او که در مدرسه اسلامی درس خوانده به ایده ها و افکار مذهبی اش افتخار و آنها را در داخل و خارج از ترکیه دنبال می کند. او وارد مسجد ایاصوفیه می شود عرقچین سفید را از جیب پشتی شلوارش خارج می کند بر سر می گذارد در صف کنار دیگر مومنین و متدینین می ایستد و نماز می خواند. چنین سیاستمدار کرواتی اما مدعی اسلام و اسلامگرایی قطعا برای مردم ایران جذابیت دارد. همانطور که قبلا نجم الدین اربکان اسلامگرا هم جذابیت داشت. اینکه دیگر سیاستمداران اسلامگرا در جهان چگونه اند؟ البته که همه شبیه مقامات طالبان نیستند.
برای مردم ایران حکمرانی حزب اسلامگرا در ترکیه همسایه جذابیت و حتی اهمیت دارد همانگونه که رفتارها و گفتارها و حکمرانی سیاستمداران متشرع شیعه در عراق هم برای ایرانی ها جذاب است. وقتی نجف و کربلا را با بغداد و اربیل مقایسه می کنند.
از وقتی عبدالعزیز حکیم روحانی شیعه عراقی و از رهبران حزب مجلس اعلا از تهران به واشنگتن رفت و در کاخ سفید به گرمی دستان جرج بوش را فشرد ... در حالی که ایران و امریکا در اوج تنش علنی بودند و احتمال حمله امریکا به ایران اینجا و آنجا مطرح می شد ... تا چند وقت پیش که فرزند خوش پوش و روحانی او یعنی عمار حکیم در بغداد با سفیر امریکا دیدار داشت و خانم سفیر بدون حجاب در دیدار حاضر شد.
ترکیه جذاب است همانطور که عراق و افغانستان و امارات و عربستان هم برای ایرانی ها جذابند. چون همه ما داستان های مشابه داریم... ما تلاش می کنیم با مشاهده دیگر کشورهای اسلامی، مسیرها و داستان های آنها را بنگریم شاید مسائل خود را بهتر بشناسیم و راه حلی برای آنها بیابیم.
شریعت و اجرای شریعت در زندگی و حکمرانی و اداره جامعه، موضوع و دغدغه مهم خاورمیانه ای هاست. ما چیزی خارج از محیط منطقه ای و خاورمیانه ای نیستیم. ما بخشی از خاورمیانه و امتداد این منطقه ایم. اندکی بیشتر یا کمتر درگیر مسائل مشابه ایم. نگاه خاورمیانه ایی ها به مسائل یکدیگر است تا شاید تجربه و راه جدیدی بیابند.
*اما بیش از همه، انتخابات ترکیه برای ایرانی ها جذابیت داشت زیرا تلاش کردند آن را مشاهده و با انتخابات خود مقایسه کنند چون اصولا دو کشور در مقام مقایسه اند.
وقتی در سال ۱۳۷۶ انتخابات ریاست جمهوری در ایران با مشارکت ۸۰ درصدی برگزار و سیدمحمد خاتمی با ۲۰ میلیون رای پیروز شد ... در منطقه، صدام در عراق شبه انتخابات برگزار می کرد و با ۱۰۰ درصد آرا پیروز می شد. افغانستان درگیر جنگ داخلی و در ترکیه دموکراسی لرزان زیرسایه کودتا و زورگویی نظامیان بود.
* پوشش اخبار صداوسیما هم در نوع خود جالب توجه بود. در روز برگزاری انتخابات (یکشنبه) در خبر ۲۱ شبکه یک، خبر انتخابات ترکیه در رتبه ششم مشروح خبرها قرار گرفت و در ساعت ۲۱ و ۳۳ پخش شد. یعنی خبر صداوسیما یکی از مهمترین خبرهای روز را نادیده گرفت و به حاشیه راند و تعدادی از خبرهای با اهمیت و جذابیت کمتر را اولویت داد. البته شبکه خبر در روز بعد، نتایج انتخابات را به صورت زنده در کنار برنامه های عادی به نمایش گذاشت تا نشان دهنده درک بالای مسوولان شبکه از ارزش این خبر باشد.
۲۱۲۱