توافق ایران و عربستان که موقع انتشار خبرش یک شوک امید بخش در فضای داخلی ایران بود توسط کارشناسان بسیاری بررسی و تحلیل شده است. برخی کارشناسان معتقدند که هر دو کشور به این نتیجه رسیدند که هیچ کدام نمی توانند دیگری را از میدان به در کنند و چاره‌ایی جز توافق با یکدیگر نداشتند. تحلیل های دیگر حاکی از این است که این توافق برای ایران خیلی بیشتر از تفاهم با یک کشور است بلکه دریچه‌ی توافق های بین المللی دیگری به ویژه توافق با آمریکا را برای ایران می گشاید. آیا آشتی ایران با عربستان نشان دهنده‌ی این است که ایران برای آشتی با دنیا آماده می شود؟ با علی بیگدلی، کارشناس روابط بین الملل در کافه خبر خبر آنلاین گفت و گو کرده ایم:
ما برای بررسی دقیق رابطه ایران و عربستان باید ابتدا به کارنامه محمد بن سلمان نگاه بیاندازیم. بن سلمان ابتدا سلسله مراتب موروثی پادشاهی در عربستان را بر هم زد. طبق این سلسله مراتب پیشین عموی او باید ولیعهد می شد اما بن سلمان این را تغییر داد و خودش را ولیعهد کرد. این تغییر هم از نظر سیاسی برای بن سلمان مخالفانی دست و پا کرد و هم بخاطر اصلاحات اجتماعی و آزادی هایی که به زن ها داد خشم طیف مذهبی را هم در عربستان علیه خود برانگیخت. محمد بن سلمان در یک مصاحبه ایی گفت که ما به دنبال جمع کردن کشور های عرب به دور هم هستیم تا چیزی شبیه به اتحادیه اروپا درست کنیم با اینکار هم کشور های جهان عرب را از درون‌گرایی نجات می دهیم و هم حرکت توسعه مآبانه‌ایی را در این کشورها به وجود می آوریم.
او برای محقق کردن این هدف سه استراتژی سیاسی را در پیش گرفت. در سیاست داخلی باید سطح اعتراضات نسبت به جانشینی را کاهش می داد برای این مهم شروع به ایجاد یک سری نواوری در عربستان مثل ساختن شهری در کنار دریای سرخ که با سرمایه اولیه پانصد میلیارد کرد. قرار بود این پروژه با کمک بانک جهانی پیش برود که بخاطر پیش آمدن مسئله قتل روزنامه نگار منتقد عربستانی خاشقچی و دیگری مسئله جنگ عربستان علیه یمن، بانک جهانی حاضر به همکاری با عربستان نشد.
استراتژی دوم محمد بن سلمان در قالب سیاست های خاورمیانه ای آشتی و توافق با ایران بود. در این وضعیت به این خاطر که آمریکا و چین و روسیه نمی خواستند در خاورمیانه که چهل درصد نیاز انرژی جهان و شصت درصد نیاز انرژی چین از آن تامین می شود سطح تنش افزایش پیدا کند ما و عربستان را به طرف صلح و آشتی هل دادند. مسئله‌ی دیگر بازگرداندن عراق، سوریه و لبنان به جهان عرب است. علی رغم همه‌ی بدبینی ها و تنفری که نسبت به بشار اسد در عربستان وجود داشت، الان می خواهند که او به جهان عرب بازگردد. پادشاه اردن هم چند روز پیش گفت که اگر سوریه می خواهد به جهان عرب بازگردد باید از کشور های خارجی بخواهد که پایگاه هایشان در سوریه را ترک کنند که منظور او ایران و ترکیه بود. سفر آقای امیرعبداللهیان به لبنان هم به همین منظور بود. رقابت ایران و عربستان در لبنان باعث شده بود که این کشور یک سال نتواند رییس جمهوری را تعیین کند و آقای امیرعبداللهیان هم گفت که شما هر رییس جمهوری را که انتخاب کنید ما موافقت خواهیم کرد. این حرف یک نوع شمشیر انداختن برای ایران بود. بنابراین فشارهایی که در منطقه عربستان دارد به ما وارد می کند که اگر قرار است ما با هم صلح کنیم ایران هم یک سری رفتارهای سیاسی خود در منطقه را باید کنار بگذارد؛ حالا عربستان گفته است که می خواهد در ایران سرمایه گذاری کند اما تا زمانی که ما به عضویت اف ای تی اف در نیاییم و شبکه های بانکی به سمت ما باز نشود هیچ کس نمی تواند در ایران سرمایه گذاری کند. به هر ترتیب ایران هم دارد به سمتی می رود که مشکلات خود را منطقه کاهش دهد و دیوار های ضخیمی را که دور خود کشیده است از بین ببرد. سفر آقای رییسی به سوریه هم مجددا در همین مورد بود که ایران از خاک سوریه بیرون برود. در نشست چهار جانبه ایی که هفته‌ی پیش در مسکو برگزار شد هم، همه موافق این بودند که ایران و ترکیه خاک سوریه را ترک کنند اما اردوغان به این خاطر که انتظار حمایت عربستان و امارات را در انتخابات ترکیه داشت حاضر نشد که خاک سوریه را ترک کند اما هنوز اختلافات عربستان و ترکیه حل نشده است. اما ترکیه هم باید در آینده نزدیک خاک سوریه را رها بکند.
اما استراتژی سوم محمد بن سلمان یعنی سیاست بین الملل او فوق العاده ماهرانه و زیبا اجرا شده است. تقریبا هیچ رهبری در خاورمیانه نتوانسته مثل محمد بن سلمان ماهرانه در سیاست بین الملل بازی کند. او با آمریکا، روسیه،چین و هند ارتباط دارد حتی رییس جمهور کره‌ی جنوبی را به عربستان دعوت کرد. یک کشور هر چقدر ارتباطات بیشتری در نظام بین الملل داشته باشد وضعیتش مستحکم تر و با ثبات تر خواهد بود. برخلاف ایران که تنها با شرق ارتباط دارد محمد بن سلمان هم شرق و هم با غرب ارتباط دارد.
ما به این نتیجه رسیده ایم که وضعیت ایران به این شکل و صورت قابل دوام نیست. من فکر می کنم مجموعه‌ی نظام جمهوری اسلامی ایران به این درک رسیده اند که ما در شرایط بحرانی هستیم و نمی توانیم با این دست فرمان ادامه بدهیم و نمی توانیم برای همیشه کانون های امنیتی و نظامی در منطقه داشته باشیم و این پایگاه ها جز اینکه سربار اقتصادی برای ما داشته است، سود دیگری برای ما نداشته است و ابتدا به سمت یک آشتی کنان منطقه‌ایی حرکت می کنیم.
خبری هم که اخیرا به گوش ما رسید که ایران اجازه داده است بیست و هفت دوربین در تاسیسات هسته ایی نصب بکنند مایه‌ی دلگرمی بود. باید منتظر رای شورای حکام تا یک ماه آینده بود که آیا قطع نامه‌ایی علیه ایران صادر می کند یا نه. اما به هر ترتیب شواهد نشان می دهند ایران به سمت و سویی حرکت می کند که برجام احیا شود. تا الان اختلاف طرف ایرانی و تیم آمریکایی بر سر تحریم های ذیل برجام بوده است که ما می خواستیم تحریم های دیگری که در قرارداد برجام نیست هم برداشته شود اما طرف آمریکایی نپذیرفته است. از طرفی روس ها هم اجازه نمی دهند که برجام پیشرفت بکند چرا که اگر روابط ایران با غرب عادی بشود روسیه در انزوای خیلی شدیدی قرار خواهد گرفت و آنوقت برگ برنده ایران به دست غربی ها خواهد افتاد. به نظر من ایران به نقطه‌ایی رسیده است که باید بنای آرمان گرایانه خود را برای حفظ بقای خود رها بکند.
به این خاطر است که آنها به ایران امتیازات بیشتری را می دهند. ببینید بخاطر سیاست خارجی گسترده‌ی عربستان، ما اگر بخواهیم روابط خود را با غرب عادی سازی کنیم باید از دروازه‌ی عربستان عبور کنیم. در حال حاضر عربستان بسیار بسیار قدرتمند تر از ما هست. عربستان جزء بیست کشور صنعتی دنیا است و کشوری است که روابط خارجی بسیار گسترده‌ایی دارد. عربستان قطعا روابطش را با اسراییل بهتر خواهد کرد. اما الان نمی خواهد همزمان هم با ایران هم با اسراییل روابطش را بهبود ببخشد. اما در آینده عربستان قطعا روابطش با اسراییل را هم بهتر خواهد کرد.
ما از اول انقلاب با آمریکا مشکل داشتیم. از زمان حمله به سفارت آمریکا ساختار سیاسی ما گرایش به چپ پیدا کرد و از همانجا روابط ما با غرب هر روز تیره تر شد. نقطه‌ی اختلاف ما با آمریکا، اسراییل است.ما خصومت گسترده‌ایی با اسراییل داریم. اگر می خواهیم با آمریکا به یک توافق بلند مدت و معتبر برسیم باید تکلیف ما با اسراییل حل بشود. ما اسراییل را به رسمیت نمی شناسیم اما کاری به کار اسراییل هم نداریم.
من زمانی که روزنامه نگار بودم مطلبی نوشتم با این تیتر: آمریکا از یدک کشیدن اسراییل به تنگ آمده است. پس در همین قدر بگویم که با کلیت این تحلیل موافقم اما سوال اینجاست چه حزبی و چه جریانی در آمریکا جرأت می کند که از اسراییل حمایت نکند؟ لابی های یهودی در آمریکا می توانند رییس جمهور آمریکا را هم تعیین کنند. ما در آمریکا دو دسته لابی یهودی داریم. یک دسته کسانی که صهیونیستند و مدافع اسراییل اند و دیگر یهودی هایی هستند که ممکن است اسراییل دوست داشته باشند اما صهیونیستند نیستند که بیشتر افراد این دسته الان بازنشسته و خانه نشین شده اند که جو بایدن هم از این دسته از یهودی ها استفاده کرد. بنابراین من کلیت این فکر را رد نمی کنم اما خیلی راه مانده است تا به چنین نقطه ایی برسیم که آمریکا دست از حمایت اسراییل بردارد.
روس ها قطعا از توافق ما با غرب خوشحال نخواهند شد. عرض کردم اگر ایران برجام را از سر بگذارند و صادراتش را به اروپا از سر بگیرد؛ حجم صادرات روسیه کاهش پیدا خواهد کرد و بسیار منزوی خواهد شد. فشاری که الان روسیه به اروپا وارد می کند از جهت انرژی است حالا اگر ایران بتواند به اروپا انرژی صادر کند؛ روسیه در تنگنا قرار خواهد گرفت. روسیه و چین نه می خواهند و نه می توانند ما را به سمت توسعه حرکت بدهند. شما یک کشور در دنیا نمی بینید که تحت پوشش روسیه یا چین باشد و رشد اقتصادی چشمگیر داشته باشد. اما شما کشورهایی که با آمریکا روابط دوستانه داشتند مثل کره‌ی جنوبی را بررسی کنید. اما سوای اینکه چه چیزی خوشایند روسیه هست باید بگویم ایران هیچ راهی جز دوستی با غرب ندارد. مطلقا هیچ راهی. دلار زدایی و این دست شعارها غیر عقلانی و برای عوام فریبی است. ما هیچ راهی جز عادی سازی روابط خود با غرب نداریم.
اگر توافق نکنیم همه چیزمان از دست خواهد رفت؛ ایدئولوژی و شعارهایمان که جای خود دارد. و شما الان می بینید که تیم مذاکراتی ایران هم برای توافق سیگنال مثبت می فرستند چرا چون همانطور که عرض کردم حاکمیت به این نتیجه رسیده است که ادامه‌ی چنین وضعی غیر ممکن است.
بله تاثیر دارد اما نگاه مردم آمریکا بیشتر به داخل است تا به خارج. در مورد سوال دوم هم ما باید به دنبال توافقی باشیم که در کنگره آمریکا به صورت قانون در بیاید تا رییس جمهور نتواند به راحتی از آن خارج بشود.
۳۱۱۳۱۱