ادامه مسیر فعلی می‌تواند با عواقب سنگینی روبرو شود

سید حسین موسویان، سفیر پیشین ایران در آلمان و از اعضای هیات مذاکره کننده هسته ای در دولت اصلاحات در تازه ترین یادداشت به بررسی نقش کلیدی برجام در عضویت ایران در سایر کنوانسیون های خلع سلاح پرداخته است.

به گزارش اعتمادآنلاین، موسویان در این یادداشت نوشته است: بعد از مرگ مهسا امینی و ناآرامی هایی که در پاییز سال گذشته در ایران رخ داد، مذاکرات هسته ای قدرتهای جهانی و ایران در مورد احیا برجام ناکام مانده است. موضوع استفاده از پهپاد ایرانی توسط روسیه در جنگ اوکراین، نیز وضعیت را پیچیده تر کرده است. در این مدت آمریکا و اروپا به تحریم ها علیه ایران افزودند و ایران هم سطح غنی سازی را  افزایش داد. 

درصورت عدم احیا برجام، برای ایران محاسبه هزینه و منافع عضویت در معاهده عدم اشاعه هسته ای (ان پی تی)  و در یک بررسی کلان تر ادامه عضویت در  کلیه معاهدات خلع سلاح مطرح خواهد شد.

نکته اساسی این است که ایران به هر سه معاهده اصلی خلع سلاح های کشتار جمعی یعنی کنوانسیونهای هسته ای، شیمیایی و بیولوژیک متعهد باقی مانده است اما به خاطر تحریم های اقتصادی نتوانسته از حقوق و منافع این کنوانسیون ها در زمینه تکنولوژی صلح آمیز هسته ای-شیمیایی-بیولوژیک استفاده کند. از طرف دیگر پس از چند دهه،  مصوبات سازمان ملل در مورد ایجاد خاورمیانه عاری از سلاح های کشتار جمعی هسته ای، شیمیایی و بیولوژیک هم به نتیجه نرسیده است. 

معاهده هسته ای (ان.پی.تی) سه هدف اصلی دارد: 

1. عدم اشاعه سلاح های هسته ای.

2. نابودی سلاح های هسته ای موجود.

3. همکاری کشورها در انتقال تکنولوژی صلح آمیز هسته ای جهت تضمین بهره مندی کشورها از آن. 

اما آمریکا و روسیه که اکثر سلاحهای هسته ای جهان را دارند، نه تنها سلاحهای هسته ای خود را نابود نکرده اند بلکه بودجه های کلان برای نوسازی و ارتقاء این سلاح ها اختصاص داده اند. چند سال پیش آمریکا 1.5 تریلیون دلار برای ارتقاء توان سلاحهای هسته ای خود ظرف 30 سال آینده اختصاص داد. 

فرانسه، انگلیس و چین هم سلاح های هسته ای خود را حفظ کرده اند.  علاوه بر آن چهار رژیم و کشور اسرائیل، هند، پاکستان و کره شمالی هم به جمع دارندگان سلاح های هسته ای پیوسته اند. ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه نیز در ماه فوریه خروج روسیه از "معاهده استارت" با آمریکا را اعلام کرد. 

یک استاندارد دوگانه در رفتار قدرتهای جهانی در برخورد با کشورهای دارنده سلاح های هسته ای دیده میشود. آمریکا و غرب تحریم های وسیعی علیه کره شمالی بخاطر داشتن سلاح هسته ای اعمال میکنند اما با رژیم اسرائیل و کشورهای هند و پاکستان که دارنده سلاح های هسته ای هستند، همکاری های استراتژیک برقرار کرده اند.

در معاهده هسته ای یک معادله وجود دارد و آنهم "حقوق در مقابل تعهدات" است.  اینکه کشورها از تکنولوژی صلح آمیز هسته ای بهره مند شوند و متقابلا متعهد باشند که سلاح هسته ای نخواهند ساخت. بعد از انقلاب اسلامی 1979، ایران به تعهدات معاهده هسته ای پایبند بوده و از ساخت بمب هسته ای اجتناب کرده اما همواره از بهره مندی از تکنولوژی های صلح آمیز هسته ای محروم بوده و کشورهای عضو معاهده هسته ای به تعهدات خود در مورد همکاری برای انتقال تکنولوژی هسته ای  عمل نکرده اند. 

ایران علاوه بر تعهدات معاهده هسته ای( ان پی تی)، توافق برجام را امضاء و تعهدات بسیار بیشتری را در قالب برجام پذیرفت و آن را اجراء کرد. اما آمریکا از برجام خارج شد و گسترده ترین تحریمها را علیه ایران اعمال کرد. 

ایران همچنین کنوانسیون سلاح های شیمیایی را امضاء و به تعهدات خود در قالب این کنوانسیون عمل کرد. درحالیکه صدام حسین از سلاح های شیمیایی علیه ایران استفاده کرد طبق گزارش سازمان سیا، آمریکا مواد و تکنولوژی سلاحهای شیمیایی را دراختیار صدام گذاشت.     گزارش های متعددی هم در مورد همکاری کشورهای اروپایی با صدام در زمینه سلاح های شیمیایی منتشر شد. حدود 80 شرکت آلمانی در تجهیز صدام به سلاح های شیمیایی کمک کردند.  در سال 2002یک گزارش 1100 صفحه ای در مورد کمک های شرکتهای آلمانی به صدام در ساخت سلاح های شیمیایی تقدیم سازمان ملل شد. 

در زمانی که من سفیر ایران در آلمان بودم، هلموت کهل طی نامه ای به آقای هاشمی رفسنجانی نوشت که بعد از تصویب کنوانسیون سلاح های شیمیایی توسط مجلس ایران؛ آلمان و اروپا در مورد تکنولوژی و تجهیزات صلح آمیز شیمیایی با ایران همکاری خواهد کرد. اما آلمان و اروپا به تعهداتشان در این مورد عمل نکردند. 

در کنوانسیونهای شیمیایی و بیولوژیک نیز همچون معاهده هسته ای،  اعضا از "حقوق بهره مندی از تکنولوژیهای صلح آمیز شیمیایی و بیولوژیک" در مقابل "تعهد به عدم ساخت سلاح های شیمیایی و بیولوژیک" برخوردارند. ایران به تعهدات خود در قالب این کنوانسیون ها عمل کرده اما از حقوق و منافع آن به خاطر تحریم ها محروم مانده است. 

بعد از انقلاب اسلامی 1979 همواره دو طرز تفکر در ایران وجود داشته است. یک طرز تفکر موافق عضویت ایران در کنوانسیونهای سه گانه خلع سلاح و طرز تفکر دیگر نیز مخالف بوده است.

من در دوران مسئولیت خود به عنوان مسئول کمیته سیاست خارجی دبیرخانه شورایعالی امنیت ملی از 1997 تا 2005، با مخالفین عضویت ایران در کنوانسیون های خلع سلاحهای هسته ای و شیمیایی و بیولوژیک گفتگوهای زیادی داشتم. منطق اصلی مخالفین این است که آنها معتقدند که این کنوانسیونها ابزاری است برای جاسوسی از توانمندیهای نظامی و دفاعی ایران و لاغیر. آنها تاکید می کنند که طبق این کنوانسیون ها ایران اجازه بازرسی ها را میدهد اما از حقوق و منافع این کنوانسیونها با تحریمهای اقتصادی محروم میشود. 

منتهی بعد از عملیات سایبری علیه تاسیسات هسته ای و نظامی و ترور دانشمندان هسته ای و سرقت اسناد هسته ای ایران توسط اسرائیل و آمریکا؛ طرز تفکر مخالفت با عضویت ایران در کنوانسیونهای شیمیایی-هسته ای-بیولوژیک تقویت شده و سوء ظن ها در ایران درمورد استفاده ابزاری از این کنوانسیونها برای تضعیف توان دفاعی و امنیتی ایران گسترش یافته است. حتی سوء ظن قوی بوجود آمده که بازرسان آژانس بین المللی انرژی اتمی جاسوس بوده و اطلاعات هسته ای ایران را لو داده اند و موجب ترور دانشمندان هسته ای و عملیات تخریب در سایتهای هسته ای و دفاعی ایران شده اند. 

خروج ترامپ نیز عامل دیگری بر تقویت این طرز تفکر در ایران شده است. چون ایران برجام را پذیرفت و صادقانه و درست به آن عمل کرد اما آمریکا خارج شد و به توانمندی های هسته ای و دفاعی ایران ضربه زد و تحریم ها را گسترش داد.  

بنابراین یک طرز تفکر قوی در بخشهای سیاسی-نظامی-امنیتی ایران معتقد است که عضویت در این کنوانسیونها یک "جاده یکطرفه" است که ایران را ملزم به اجرای تعهدات این کنوانسیونها کرده اما از منافع و حقوقش در قبال این کنوانسیونها محروم کنند.  

بنابراین من محتاطانه هشدار می دهم که ادامه این مسیر توسط قدرتهای جهانی به ویژه غرب، می تواند نهایتا با عواقب سنگینی روبرو شود. لذا بهترین مسیر این است که: 

اولا: برجام احیاء شود.

ثانیا: شش قدرت جهانی مذاکره کننده هسته ای، یک توافق کلان تر براساس چهارچوب ذیل با ایران نهایی کنند: 

1-ایران به عضویت و اجرای تعهدات کنوانسیونهای هسته ای-شیمیایی-بیولوژیک پایبند خواهد ماند.

2-قدرتهای جهانی بهره مندی کامل ایران از تکنولوژیهای صلح آمیز هسته ای-شیمیایی-بیولوژیک را تضمین خواهند کرد.

3- از اصول برجام به عنوان مبنایی برای عاری سازی خاورمیانه از سلاحهای کشتار جمعی استفاده خواهند کرد. 

چنین روند به تحقق خاورمیانه عاری از سلاحهای کشتار جمعی کمک خواهد کرد.