ابوالقاسم قاسم زاده: سال‌ها قبل این پرسش مطرح بود که نفت و گاز کالای اقتصادی است یا اهرم‌های سیاسی تعیین‌کننده روابط دولت‌ها و کشورها؟ اما امروز در همه مجامع دانشگاهی و علمی، صاحب‌نظران و استادان بر این باورند که نفت و گاز هم کالای اقتصادی و هم سیاسی است. هر نوسانی در قیمت یا میزان تولید این دو محصول استراتژیکی (نفت و گاز) پی‌آمد مستقیم در تحولات مالی ـ اقتصادی و سیاسی ـ امنیتی کشورها برجای می‌گذارد و در عمل، نوسانات مثبت یا منفی در توازن روابط سیاسی ـ امنیتی در حوزه‌های منطقه‌ای و شعاع بین‌المللی ایجاد می‌کند. این پدیده به‌ویژه اگر در شرایط بحران جنگی خاص ظهور و بروز یابد، در عمل از آن با نام «شوک» تخریبی یاد می‌شود.
اکنون «جنگ اوکراین» همچنان ادامه دارد. اگرچه کشورهای اروپایی به‌ویژه آلمان، فرانسه و انگلیس از بحران کمبود انرژی در فصل زمستان با تحمل سختی‌ها عبور کردند، اما هنوز ادامه جنگ در اوکراین تهدید جدی برای اقتصاد سراسر اروپا و تا حدود تعیین‌کننده برای آمریکا است. آمریکا حدود شش ماه دیگر انتخابات میان دوره‌ای سراسری را در پیش دارد که دورنمای رقابت انتخابات ریاست جمهوری آینده را نشان خواهد داد.
اگرچه تیتر نقد خبری روزنامه‌ها در داخل و خارج کشور «کاهش تولید روزانه ۱۶ر۱ میلیون بشکه‌ای اوپک پلاس ـ شوک عربی به بازار نفت ـ است، اما این شوک هم پی‌آمدهای فوری در بازار بین‌المللی انرژی (نفت و گاز) و هم در شرایط ناپایدار سیاسی ناشی از جنگ اوکراین خواهد داشت، بطوری که کاخ سفید تصمیم عربستان سعودی به همراه اعضای اوپک پلاس از جمله روسیه برای کاهش تولید روزانه ۱۶ر۱ میلیون بشکه‌ای را تصمیمی غافلگیرکننده برای ثبات بازار خوانده است.
گزارش روزنامه «دنیای اقتصاد» در این باره چنین است:
«روز دوشنبه که هیأت وزیران نفت کشورهای عضو اوپک پلاس نشست داشتند، انتظار می‌رفت کاهش ۲ میلیون بشکه‌ای که در اکتبر ۲۰۲۳ اتخاذ کرده بودند را ادامه دهند که با اعلام اضافه شدن کاهش تولید روزانه ۱۶ر۱ میلیون بشکه در روز، بازار را غافلگیر کردند. این در حالی است که سیاست‌های ایالات متحده آمریکا با کاهش قیمت نفت برای افزایش رشد اقتصادی دنیا و جلوگیری از تأمین مالی روسیه در جنگ اوکراین، همسو شده بود. این کاهش تولید از ماه مه (اردیبهشت‌ماه) شروع می‌شود و با این خبر برنت را که حدود یک ماه در کانال ۷۰ دلار نگه داشته بود به بشکه‌ای ۸۴ دلار رساند. هر بشکه نفت‌خام آمریکا هم ۸۰ دلار معامله می‌شود. سیر قیمتی این دو شاخص در مقیاس هفتگی به ترتیب ۲۵ر۸ و ۵ر۹ درصد است و تا زمان نگارش این گزارش سیر صعودی شاخص‌ها حفظ شده است.
سهم عراق در این کاهش تولید روزانه ۲۱۱ هزار بشکه و عربستان ۵۰۰ هزار بشکه خواهد بود. امارات متحده عربی کاهش تولید روزانه خود را ۱۴۴ هزار بشکه، کویت ۱۲۸ هزار بشکه، عمان ۴۰ هزار بشکه، الجزایر ۴۸ هزار بشکه و قزاقستان ۷۸ هزار بشکه اعلام کرده‌اند. الکساندر نواک معاون نخست‌وزیر روسیه هم اعلام کرده است کاهش تولید نفت خام مسکو تا پایان ۲۰۲۳ روزانه ۵۰۰ هزار بشکه خواهد ماند، کاهش تولیدی که در پاسخ به اعمال سقف قیمتی کشورهای غربی بر نفت روسیه اتخاذ شد.
سامیر هاشمی، خبرنگار بازرگانی خاورمیانه در بی‌بی‌سی انگلیسی معتقد است: تصمیم اوپک‌پلاس چند دلیل دارد: «با توجه به کاهش تولید اخیر قیمت نفت، نگرانی‌ها از پیشی گرفتن عرضه به تقاضا حکایت داشت. خبر کاهش تولید و افزایش قیمت نفت می‌تواند جاده صاف کن صعود تورم شود و هزینه‌های زندگی و میزان رکود را بالا ببرد.»
او معتقد است این موضوع که تا پیش از اعلام نتیجه نشست، تمامی پیش‌بینی‌ها بر ادامه سیاست کاهش تولید سال گذشته متمرکز شده بود، باعث شگفتی بازار شد: «به همین دلیل احتمال می‌رود بیش از ارقامی که اعلام شده، اعضا به صورت داوطلبانه دست به کاهش تولید بزنند.»
به گفته هاشمی، دلیل دیگر روابط عربستان و آمریکاست: «این تصمیم، توسعه روابط آمریکا و عربستان را نیز بیش از پیش غبارآلود می‌کند زیرا آمریکا خواستار افزایش عرضه و بررسی منابع مالی روسیه از سوی کشورهای عضو اوپک‌پلاس شده بود. تصمیم روز یکشنبه نشان داد بین اعضای اوپک‌پلاس و روسیه همکاری بیشتری وجود دارد.» سال گذشته هم جو بایدن در سفر به ریاض خواستار افزایش عرضه نفت شد، اما پس از آن خبر کاهش تولید روزانه دو میلیون بشکه‌ای اوپک‌پلاس همه را شگفت‌زده کرد. جو بایدن آن تصمیم را «کوتاه فکرانه و ناامیدکننده خواند.»
شبکه تلویزیونی سی‌ان‌ان اطلاع داد اسنادی در اختیار دارد که در آن کاخ سفید تصمیم اخیر اوپک‌پلاس را با جملات «یک فاجعه تمام عیار» و «اقدامی خصمانه» خوانده است. رئیس جمهوری آمریکا درباره کاهش تولید ۲۲ عضو اوپک‌پلاس گفت: «تصمیم کاهش تولید ۲۲ عضو اوپک‌پلاس نشان می‌دهد، مشکلاتی در روابط آمریکا با متحدان سنتی‌اش از جمله عربستان سعودی وجود دارد.»
از سوی دیگر در نقد و بررسی این اقدام از سوی «اوپک‌پلاس» در مطبوعات اروپا و آمریکا نوشته شده است که «اوپک‌پلاس» در حال دیکته کردن نتیجه انتخابات آینده میانه دوره‌ای در آمریکا است.»
پوتین ضمن تأیید تصمیم‌گیری کاهش تولید روزانه ۱۶ر۱ میلیون بشکه‌ای اوپک‌پلاس، انتظار دارد تا پی‌آمد آن در تلاش برای پایان دادن جنگ اوکراین مؤثر باشد. آنچه که تا اینجا در بازارهای نفتی به لحاظ اقتصادی و در مجموعه فضای سیاسی بین‌المللی، به‌ویژه در آمریکا و اروپا دیده شده است، شوک اقتصادی، سیاسی است که در آینده نزدیک نتایج خود را آشکار و تثبیت خواهد کرد.