اگر کسی جرمی مرتکب شد باید مجازات و حداقل متنبه شود، گمان نکنم کسی در دنیا با این مسئله مخالف باشد. اختلاف برسر این است که چه کاری جرم است و مجازات آن چه باشد. اما اینکه به جای مجرم بیگناهی مجازات شود، امری است که هیچ آدم عاقل و منصفی با آن موافق نیست. یکی از مجازات‌های رایج درهمه دنیا زندان است. همه حکومت‌ها برای حفظ خود، نظم و محدود کردن مخالفان به این وسیله متوسل می‌شوند. اما زندان یک تیغ دولبه است که گرچه زندانی را تحت فشار قرار می‌دهد و به‌ظاهر نشان اقتدار حاکمیت و ثبات آن است، اما چنانچه با درایت و تدبیر همراه نباشد، به ضد خود تبدیل می‌شود.
جوانی در زندان است، اولین بیگناهی که دراین فرآیند مجازات می‌شود خانواده او هستند. نگرانی و تشویش شبانه روزی دامنگیرشان می‌شود. هر لحظه تصور می‌کنند زندانی‌شان در بدترین وضعیت است. خواب و خوراک و آرامش ندارند. خانواده درجستجوی زندانی به زندان‌ها مراجعه می‌کند، کافیست مأمورین برخورد نامناسبی با آن‌ها داشته و نگرانی آن‌ها را تشدید کنند، اگر تاکنون بی‌تفاوت بودند، اکنون به خیل ناراضیان می‌پیوندند. در مراجعات بعدی این نارضایتی تشدید شده و به کینه و نفرت تبدیل می‌شود. خانواده که تاکنون نسبت به خبرهای سیاسی و به‌ویژه مسائل زندان‌ها بی‌توجه بود، اکنون حساسیت ویژه پیدا کرده و خبرها را دنبال می‌کند و چه بسا به صورتی بزرگنمایی هم صورت گیرد. علاوه براین او خود خبرساز می‌شود. در برخورد با همسایگان، فامیل و دیگران نارضایتی و خبرهای بد را منتقل می‌کند و موجی به راه می‌افتد. در مسیر رفتن و برگشتن از زندان در مواجهه با هرکس، داستان خود را بازگو می‌کند. او خود تبدیل به یک رسانه می‌شود. به این ترتیب یک زندانی مخالف، بدون اینکه خود نقش مستقیمی داشته باشد، در جامعه موج ایجاد می‌کند و تکثیر می‌شود. این‌جاست که زندان علاوه بر زندانی، به زندانبان هم زیان می‌رساند و ضربه می‌زند.
با این وصف زندان بهترین مجازات نیست و گاهی می‌تواند به جای جلوگیری از مخالفت به تقویت آن منجر شود. اقدام قوه قضائیه برای آزاد کردن هر چه بیشتر زندانیان، عفو عمومی صادر شده از این جهت کاری عاقلانه است و باید از آن استقبال کرد. حداقل اثر آن برگرداندن آرامش به خانواده‌هایی است که نگران عزیزشان هستند و بدون اینکه جرمی مرتکب شده باشند، یا حداقلی از جرم را مرتکب شده باشند، ناخواسته مجازات می‌شوند. با این اقدام بیش از همه خود حاکمیت بهره می‌برد که با آزادی یک زندانی، از تکثیر آن جلوگیری می‌کند. البته امید است این تدبیر، سرآغاز مسیر جدیدی باشد که زمینه‌ها و عوامل ایجاد نارضایتی و مخالفت شهروندان به‌ویژه جوانان و زنان را برطرف کرده و با آنان مدارا و همراهی پیشه کنند.
*روزنامه نگار و پژوهشگر تاریخ
۲۱۶۲۱۶