شهرخبر
محمدجواد فلاح بیان کرد:

مودت و رحمت؛ اساس شکل‌گیری خانواده در قرآن

دانشیار دانشگاه معارف اسلامی گفت: بر اساس مبانی دین اسلام معتقدیم که در درجه اول اخلاق باعث استحکام بنیان خانواده می‌شود و نیز اساس شکل‌گیری خانواده در قرآن مودت و رحمت است.

محمدجواد فلاح

به گزارش خبرنگار ایکنا، نشست «بررسی نظام اخلاقی خانواده بر اساس نظریه‌های اخلاقی معاصر» امروز یکشنبه 9 بهمن‌ با ارائه محمدجواد فلاح، دانشیار دانشگاه معارف اسلامی، برگزار شد. در ادامه گزیده سخنان وی را می‌خوانید:

پرداختن به حوزه خانواده با نگاه اخلاقی اهمیت بسیاری مخصوصاً در دوره معاصر دارد و از چند نظر می‌توان اهمیت این مسئله را مورد بررسی قرار داد. اولین نکته جایگاه اخلاقی خانواده و نظام خانواده در دنیای معاصر است و شاید بتوان این سؤال را مطرح کرد که چگونه می‌توان بر اساس نظریات اخلاقی، مسائل حوزه خانواده یا نظام اخلاقی خانواده را ترسیم کرد؟ بنابراین ما با دو نکته شامل نظام خانواده و دیگری نظام اخلاقی خانواده مواجه هستیم.

جالب است که بر اساس نگرش اسلامی و دیدگاه اخلاقی خودمان، پایه نظام خانواده و روابط فیمابین خانواده و تحقق خانواده سالم و مطلوب را اخلاق می‌دانیم و معتقدیم آن چیزی باعث استحکام بنیان خانواده می‌شود در درجه اول اخلاق است. اساس شکل‌گیری خانواده در قرآن کریم مودت و رحمت است. خدای متعال در قرآن کریم فرموده است: «وَمِنْ آيَاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَكُمْ مِنْ أَنْفُسِكُمْ أَزْوَاجًا لِتَسْكُنُوا إِلَيْهَا وَجَعَلَ بَيْنَكُمْ مَوَدَّةً وَرَحْمَةً ۚ إِنَّ فِي ذَٰلِكَ لَآيَاتٍ لِقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ؛ و باز یکی از آیات (لطف) او آن است که برای شما از جنس خودتان جفتی بیافرید که در کنار او آرامش یافته و با هم انس گیرید و میان شما رأفت و مهربانی برقرار فرمود. در این امر نیز برای مردم بافکرت ادله‌ای (از علم و حکمت حق) آشکار است»(روم/21).

نکته دیگر درباره استحکام و ثبات خانواده و دوری از لغزش است که در اینجا هم مسائل اخلاقی در اولویت است. اگر نظام حقوقی و قانونی و رویکردهایی را برای اداره خانواده قرار دهیم که غیراخلاقی باشند قطعاً آن خانواده ثبات نخواهد داشت. نکته دیگر نقش اخلاق در جلوگیری از مشکلات در خانواده و دیگری نقش عنصر اخلاق مخصوصا اخلاق کاربردی در خانواده است. در خانواده گاهی با برخی از دوراهی‌های اخلاقی مواجه هستیم که حل آنها می‌تواند باعث بهبود روابط و تحقق خانواده سالم شود. لذا اخلاق می‌‌تواند ما را در مدیریت تعارض منافع و مدیریت شرایط سخت و دشوار کمک کند.

ما برای نقش سنتی مادر جایگاهی قائل هستیم که امروز با مواردی همانند اشتغال مادر دچار چالش‌هایی شده است. بنابراین باید برای چنین تعارضاتی چاره‌ای اندیشید و در تعارض این چالش‌ها و دوگانگی‌ها به یک نظریه اخلاقی صریح برسیم. جالب است وقتی از مسئولیت‌های اخلاقی دانشجویان نسبت به والدین صحبت می‌کنیم، برخی از دانشجویان با این مسئولیت‌ها بیگانه هستند و این سؤال را مطرح می‌کنند که چرا ما نسبت به والدین مسئول هستیم، بلکه آنها مسئول هستند و باید تاوان به دنیا آوردن ما را بدهند.

بنابراین وقتی مسائل را با رویکرد اخلاق کاربردی و نگاه مسئله‌محور و استدلال‌های اخلاقی پیش می‌بریم در نتیجه کودکان و نوجوانان توجه بیشتری به ما کرده و برای زیست اخلاقی خود استدلال قائل بوده و معتقدند باید نسبت به والدین و برخی از مسائل در خانواده، رفتار اخلاقی داشته باشیم. لذا پرداختن به اخلاق از این منظر هم در خانواده می‌‌تواند به ما کمک کند تا وارد فضایی شویم که مسائل خانواده با نگاه اخلاقی منعکس شده است. البته ثمراتی هم داشته باشد و این امر باعث اثربخشی تعالیم اخلاقی در حوزه خانواده می‌شود.

در باب نظام اخلاقی در خانواده می‌توانیم چند سؤال اساسی مطرح کنیم. اینکه مبانی اخلاقی خانواده معاصر کدامند؟ این مبانی می‌‌توانند الهیاتی باشند. حضور خداوند به عنوان خالق زن و مرد و جاعل محبت و مودت در خانواده، در نظام اخلاقی خانواده چه می‌تواند باشد؟ مبانی انسان‌شناسی نظام اخلاقی خانواده کدامند؟ آیا انسان امروز به منافع خودش می‌اندیشد؟ آیا انسان مبدأ یا منتهایی دارد؟ تفسیرهایی که ما از انسان معاصر و در جواب به این سؤالات داریم می‌‌تواند در نظام اخلاقی ما اثرگذار باشد.

اگر بپذیریم که انسان امروز بر اساس آموزه‌های دینی خلق شده تا مورد آزمایش قرار گیرد و بهترین عمل وی مشخص شود، بنابراین رویکرد ما به خانواده متفاوت خواهد بود. خداوند در قرآن کریم فرموده قرار است با خلقت شما خوب و بد از هم مشخص می‌شوند پس آیا می‌توانیم بدون بستر اجتماع به چنین چیزی دست پیدا کنیم. قطعاً باید بستر اجتماعی وجود داشته باشد و در آن، نهاد خانواده می‌تواند تأثیر زیادی داشته باشد. وقتی درباره نظام اخلاقی خانواده گفت‌وگو می‌‌کنیم، ابتدا باید مبانی نظری و معرفتی که با آن سروکار داریم مشخص کنیم تا خانواده امروز را با مبانی اسلامی محک بزنیم و به این نتیجه برسیم که آیا این خانواده مبتنی بر آموزه‌های اسلامی هست یا خیر و چگونه می‌توان اصول اخلاقی اسلامی را در درون این خانواده پیاده کرد.

در ادامه این نشست شیماسادات حسینی، به عنوان دبیر علمی، به سخنرانی پرداخت که در ادامه می‌خوانید:

هر نظام و مکتبی خصوصیات خود را دارد و یکی از مسائل مهم در این مکاتب، دایره و حیطه آن نظام یا سیستم است. برخی مکاتب اخلاقی حیطه کوچکی دارند و برخی، مسائل اخلاقی در یک محیط همانند اجتماع یا صرفاً روابط انسان‌ها را بررسی می‌کنند بدون اینکه به رابطه خدا و فرد بپردازند. اسلام نه تنها به رابطه انسان با خدا بلکه به اخلاق در خانواده هم می‌پردازد.

در برهه‌ای از زمان، تفکیک عرصه عمومی از خصوصی سبب شد برخی از نظریه‌پردازان اخلاق را مربوط به عرصه خصوصی قرار دهند، اما این تفکیک باعث شد مسائل زندگی خانوادگی و رابطه و تعامل با فرزند و حتی روابط خانه‌داری و تربیت فرزند از مسائل اخلاقی محسوب نشود. وقتی نظریات ارسطو یا هگل را بررسی می‌کنیم، خانه‌داری کاری نیست که کمالات عالی در آن تحقق پیدا کند، اما اخلاق در همه روابط مسئله‌ای محوری است.

در نظریات اخلاقی معاصر مسائل اخلاقی در خانواده قابل بررسی است و مخصوصا در اخلاق هنجاری به مسائلی نظیر فضیلت‌محوری اشاره شده است که این امر اقتضائاتی را در مسائل اخلاقی خانواده ایجاد می‌کند. بر اساس نظریات معاصر اخلاقی، چگونه نظامی را می‌توانیم در خانواده وارد بدانیم و چه نقدهایی بر آن وارد است. البته ممکن است این سؤال اساسی نیازمند سؤالات پیشین باشد.

انتهای پیام