به گزارش خبرنگار ایکنا، بهاره آروین، عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس، امروز سه‌شنبه ۴ بهمن‌ماه، در همایش «معنا و مبنای سرمایه اجتماعی» با موضوع «نسبت و مناسبات سرمایه اجتماعی با ایمان دینی و هویت ملی» که از سوی مؤسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی برگزار شد به سخنرانی پرداخت. در ادامه گزیده سخنان وی را می‌خوانید:
بنده معتقدم سرمایه اجتماعی آنگونه که باید و شاید در جامعه ما مورد بحث و بررسی قرار نگرفته است و اگر به شکل مفهومی با آن برخورد کنیم اهمیت آن برای کشور ما مشخص می‌شود. موضوع افول سرمایه اجتماعی در ابتدا بحث ما نبود بلکه مربوط به غرب بود و وقتی شخصی همانند رابرت پاتنام، بحث فرسایش سرمایه اجتماعی را مطرح میکند به این علت است که در غرب با وضعیتی در جامعه مواجه هستیم که آسیب‌هایی برای همه جامعه در پی دارد بنابراین ما با روند فرسایش سرمایه اجتماعی در جهان مواجه بوده‌ایم که به علت اتفاقات ناشی از مدرنیته بوده است و از جمله با توسعه فضای مجازی شاهد تضادهایی در این زمینه هستیم چراکه با گسترش فضای مجازی، افراد به راحتی و تنها با یک کلیک، با دیگران دوست شده و دیگران را شبیه خود می‌بینند و همین امر منجر به شکل‌گیری تضادهایی در جامعه می‌شود.
بنابراین بحث سرمایه اجتماعی وجوهی جهانی دارد که مختص کشور ما نیست اما برخی از وجوه آن هم به جامعه ما تعلق دارد. درباره اهمیت سرمایه اجتماعی باید گفت که یکی از وجوه اولویت‌دار برای پرداختن است و ادبیات فربه‌ای هم در این زمینه تولید شده است. مهمترین موضوع در جامعه ما اعتماد است و در زمینه سرمایه اجتماعی بُعد رفتاری بیشتر مورد توجه قرار گرفته و کمتر به ابعاد ذهنی آن توجه شده است. اعتماد نهادی در کشورمان بسیار مسئله‌مند است و البته این مختص جمهوری اسلامی نیست بلکه در زمان پهلوی هم چنین مشکلی وجود داشته است و آقای همایون کاتوزیان هم به شکل تاریخی نشان داده که ملت در ایران همواره به دولت بی‌اعتماد بوده است.
امیدوارم این همایش منشأ اثر در این زمینه شود که با وجود اولویت بُعد رفتاری، سنجش سرمایه اجتماعی به سمت خوداظهاری و افزایش وجه ذهنی اعتماد در جامعه شود تا بتوانیم کنش‌های افراد را در واقعیت مورد سنجش قرار دهیم. نکته دیگر اینکه یکی از وجوه مهم سرمایه اجتماعی که هم در بُعد رفتاری و هم ذهنی، پتانسیل مهمی محسوب می‌شود بحث خیریه‌ها هست که تاکنون توجه چندانی به آن نداشته‌ایم و نمی‌دانم واقعاً چرا خیلی به آن پرداخته نشده است.
گاهی مشاهده می‌کنیم که یک خواننده، ماهانه چند زندانی محکوم به اعدام ناشی از حکم قصاص را از زندان آزاد میکند. ما انبوهی از خیریه‌های فردی و کوچک داریم که ممکن است نهادی هم باشند لذا در زمینه سرمایه اجتماعی باید به آنها، به صورت جدی توجه داشته باشیم. صندوق‌های صدقات دوره‌ای اعتبار زیادی داشتند و این جمله که روی آنها نوشته شده بود؛ صدقه رفع بلا میکند، مورد اعتقاد مردم بود که این موضوع هم الان کم‌رنگ شده است. این همان بعد رفتاری سرمایه اجتماعی است. باید در نظر داشت این مسئله که افرادی معتقدند که باید کار خیر انجام داده و به دیگران کمک کنیم به شدت بر افزایش سرمایه اجتماعی تاثیر دارد چون افراد می‌گویند در جایی کاری انجام می‌دهیم و معتقدیم در جای دیگر به ما بر می‌گردد. پاتنام هم در زمینه سرمایه اجتماعی، به مشارکت‌های داوطلبانه و مخصوصا خیریه‌ها تأکید زیادی دارد.
ما قشری خیر و نیکوکار داریم که بین آنها دیدگاه‌ها بسیار پررنگ است و لزوما هم قشر سنتی و مذهبی ما نیستند و ممکن است روشنفکر هم باشند اما به دلایلی به مشارکت داوطلبانه و خیریه اعتقاد دارند. حتی کارهای محیط زیستی و شرکت در جمع‌آوری زباله‌ها نیز اقدامی در راستای افزایش سرمایه اجتماعی است بنابراین اگر به افزایش سرمایه اجتماعی اعتقاد داریم باید به چنین پتانسیلهایی به صورت جدی توجه کرده و برای فراگیر کردن آن اقدام کنیم که تاکنون در پژوهش‌های مربوط به سرمایه اجتماعی نادیده گرفته شده‌اند.
در عمل بسیاری از ما مشارکت داوطلبانه در زمینه کارهای خیریه داریم و حتی ممکن است پولی وسط نگذاریم اما وقت خود را صرف این‌کار کنیم. این هم نکته‌ای است که باید در زمینه سرمایه اجتماعی مورد توجه قرار گیرد. حتی برخی گروه‌های خانوادگی، پتانسیلهایی برای کار خیر دارند اما در اینجا هم مسئله اعتماد، اهمیت زیادی دارد چون ممکن است برخی کلاهبرداری‌ها هم صورت گیرد. در شبکه‌های اجتماعی هم بارها در این زمینه هشدار داده شده است اما با وجود اینکه میزان سرمایه اجتماعی اندک شده اما هنوز بسیاری از افراد این اعتماد را دارند و اقدام به کارهای خیریه می‌کنند.
ناگفته نماند هرچقدر که اعتماد به کارهای خیریه در جامعه ریشه پیدا کرده در نهادها کم‌رنگ شده است به همین دلیل است که در ایامی که زلزله‌ای رخ می‌دهد اعتماد مردم به خیریه‌ها و سلبریتی‌ها از اعتماد به هلال احمر بیشتر می‌شود. در همین اعتراضات اخیر دیدیم که شهری نیاز به خون پیدا کرده بود و برخی می‌گفتند سمت انتقال خون نروید چون سازمان انتقال خون، خون لازم را به مردم نمی‌رساند. این سطح از بی‌اعتمادی بسیار خطرناک است چون هر زمان هلال احمر یا سازمان انتقال خون اعلام نیاز می‌کردند مردم به سمت آنها هجوم می‌بردند. البته باید آمارها هم اعلام شود و مثلا کمیته امداد اعلام کند که میزان کمک‌های مردمی تا چه اندازه کاهش پیدا کرده است. در این صورت به صورت شفاف‌تر می‌توانیم در زمینه اعتماد مردم صحبت کنیم.
انتهای پیام