ما مدت‌هاست به همان برجام ۲۰۱۵ هم راضی شده‌ایم و دنبال همان هستیم، اما به همان هم نمی‌توانیم دسترسی پیدا کنیم.
سیدجلال ساداتیان، کارشناس مسائل خاورمیانه و سفیر اسبق ایران در انگلیس معتقد است که دولت سیزدهم نتوانسته توازن را در روابط خارجی با سایر کشورها برقرار کند و همین مساله به نقطه ضعف فعلی جمهوری اسلامی ایران تبدیل شده است.
به گزارش روزنامه هم‌میهن، این گفت و گو به شرح زیر است:
چه نمره‌ای به کارنامه سیاست خارجی ابراهیم رئیسی می‌دهید؟
نمره ۲ با ارفاق. همین دو نمره هم، چون دلم برای امیرعبداللهیان سوخت.
با حامیان سیاست خارجی دولت که حرف می‌زنیم همه به اتفاق عضویت ایران در پیمان شانگهای را تک‌دستاورد دولت می‌دانند. چقدر شما با این رویکرد موافق هستید؟
اگر توازن در روابط خارجی‌مان برقرار می‌کردیم می‌توانستیم حداکثر بهره‌برداری را در همه امور در رقابت بین قدرت‌ها داشته باشیم. دنیای امروز بعد از فروپاشی و بعد از اینکه آمریکا با چالش‌هایی روبه‌رو شده، به سمت چندقطبی حرکت می‌کند. قبلا هم می‌گفتند یک-چندقطبی. یک، آمریکا بود که در رأس نظم جهان بود که ما چالش جدی با همین رأس هرم ایجاد کردیم. فکر می‌کردیم با پیمان شانگهای می‌توانیم به اندازه کافی با آمریکا تقابل کنیم.
درحالی‌که خود چینی‌ها هم ضمن اینکه مشکلاتی با آمریکا دارند و شاید در آینده این مشکلات افزون‌تر هم بشود و چه‌بسا روزی کارشان به تقابل نظامی هم برسد، اما اولویتش را از دست نداده است. اولویتش توسعه اقتصادی است و بر مبنای آن می‌خواهد به قدرت اول دنیا تبدیل شود. درحالی‌که ما فکر می‌کردیم روی دیوار چین می‌توانیم یادگاری بنویسیم. پیمان شانگهای از ابتدا هم به‌عنوان یک مجموعه همکاری‌های اقتصادی مطرح شد، درحالی‌که ما فکر می‌کردیم می‌توانیم در مسائل دیگر امنیتی و حتی اجتماعی از آنجا بهره ببریم.
از همین باب هم روابط با روسیه و چین را استراتژیک می‌خوانیم، آن‌ها حداکثر می‌گفتند ما روابط خوبی با ایران داریم. این روابط خوب و تحسین‌شده با روابط استراتژیک مدنظر ما، متفاوت است. ما تصوراتی برای خودمان داشتیم و براساس این تصورات جلو رفتیم. هنوز آثار و نتایجی را که از عضویت و همراهی در پیمان همکاری‌های شانگهای انتظار داشتیم، شاهد نیستیم.
در سفر شی‌جین‌پینگ به عربستان هم دیدیم که نتیجه این روابط چه شد. باید از رئیس‌جمهور چین پرسید شما که رفته بودید آنجا کار اقتصادی کنید، چطور اظهارنظر علیه تمامیت ارضی ایران و مسئله جزایر را مطرح کردید؟ عدم دخالت در امور همسایگان را به عربستان و مسئله سه جزیره را به امارات امتیاز می‌دهید و به‌صراحت هم بیان می‌کنید؟ این نشان می‌دهد آن توازن و هماهنگی و اقتداری را که باید در دیپلماسی داشته باشیم نداریم.
مشکل نبود توازن در سیاست خارجی کجاست؟
اگر توازن در روابط با اروپا، آمریکا، چین و روسیه و همچنین سایر قدرت‌های بزرگ مثل هند و برزیل، برقرار می‌شد، آن‌وقت در جایگاهی قرار می‌گرفتیم که آن جایگاه را نمی‌توانند به‌راحتی خدشه‌دار کنند. حسن روحانی چقدر تاکید کرد که بگذارید برجام را به سرانجام برسانیم، اما بهره‌برداری برای شما. اجازه ندادند. فکر کردند شرایط ثابت می‌ماند. ببینید چقدر شرایط متغیر شده است. ما هنوز می‌گوییم آمریکایی‌ها پیام‌های خوب می‌دهند و می‌خواهند به برجام برگردند، درحالی‌که آن‌ها می‌گویند اولویت‌مان تغییر کرده است. این یعنی آمریکایی‌ها دست بالا را گرفته‌اند تا حداکثر امتیاز را بگیرند.
درحالی‌که ما مدت‌هاست به همان برجام ۲۰۱۵ هم راضی شده‌ایم و دنبال همان هستیم، اما به همان هم نمی‌توانیم دسترسی پیدا کنیم. اینکه این سیاست خارجی را رئیسی و وزارت خارجه دارند تایید می‌کنند یا از جای دیگری تدوین می‌شود، هر کدام که هست اشکالاتی دارد. این‌ها نتوانسته‌اند مسائل را به‌خوبی ساماندهی و مدیریت و منافع کشور را تامین کنند.
در مورد سیاست خارجی معطوف به همسایگان چطور؟ آیا این سیاست خارجی دولت سیزدهم موفقیت‌آمیز بوده است؟
الان گفته می‌شود بیش از شش میلیون پناهجوی افغانی در ایران است. این‌ها به سمت ایران سرازیر شده‌اند درحالی‌که طالبان سهمیه آب هیرمند ما را نمی‌دهد. این چه تعاملی است که با افغانستان کردیم؟ هنوز این دولت به‌رسمیت شناخته نشده و اینطور دارد با ما رفتار می‌کند. سوال اینجاست که قرار است چه تعاملی با این‌ها برقرار کنیم که در همه جا دست پایین را داشته باشیم. در مورد جمهوری‌آذربایجان هم آقای علی‌اف در این چندوقته اظهارنظر‌هایی علیه ایران مطرح کرده که قد و قواره این حرف‌ها نبوده. این هم ناشی از سیاست‌هایی است که در قبال این کشور داشته‌ایم و نتوانستیم تعادل لازم را برقرار کنیم، که حالا ترکیه تعیین‌کننده سیاست‌های جمهوری‌آذربایجان باشد. با ترکیه هم داریم کج‌دار و مریز رفتار می‌کنیم.
اگر نتوانیم توازنی در رابطه با این کشور داشته باشیم، این‌ها به مسیر جمهوری‌آذربایجان چشم دوخته‌اند که بتوانند این مسیر را به شرق دریای خزر وصل کنند. در مورد اعراب هم می‌بینید که یکی‌یکی ذیل پیمان آبراهام به‌سمت روابط با اسرائیل می‌روند. اسرائیل تا حدودی توسط این کشورها ایران را دوره کرده است. از یک طرف در کردستان عراق، از طرف دیگر در جمهوری‌آذربایجان و از طرفی با کشور‌های عربی؛ از جمله بحرین و امارات. زمزمه‌هایی در مورد عربستان هم به گوش می‌رسد. این‌ها همه نتیجه عملکرد‌هایی است که تجمیع‌شده و هر کسی از هر کجا بلند می‌شود یک ضربه به ما می‌زند.