محمدحسین ساعی عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی به مناسبت هفتۀ پژوهش دربارۀ راهکارهای مسئله محور کردن پژوهش‌های علمی به گفتگو با خبرنگار برنا نشست
خبرگزاری برنا- علی پژوهش؛ هفتۀ پژوهش بهانه‌ای است تا رسانه‌ها به سراغ طلایه‌داران عرصۀ پژوهش و تولید علم در کشور بروند و دربارۀ فعالیت‌های پژوهشی و علمی کشور تولید محتوا کنند، تولید نظری علم در کشور ما همواره با یک چالش روبرو بوده است، بخش قابل توجه‌ای از مقالات و پایان‌نامه‌ها در دانشگاه‌های ایران مسئله محور نیستند و هنگام انتخاب موضوع به آن کم توجهی می‌شود، امری که سبب اختلال در سرعت رشد علمی ایران خواهد شد.
آسیب شناسی این مسئله سبب شد تا طی چند گفتگو به مناسبت هفتۀ پژوهش، خبرگزاری برنا به موضوع عدم مسئله محور بودن پژوهش‌های دانشگاهی ورود پیدا کند، دکتر محمدحسین ساعی، عضو حقیقی شورای عالی انقلاب فرهنگی و رئیس دانشگاه سوره دربارۀ نقش‌آفرینی و جایگاه دانشگاه‌های فرهنگی و هنری در ارتقای علمی ایران اعتقاد دارد که تمام دانشگاه‌ها و موسسات علمی در تولید علمی از نقش مؤثری برخوردار هستند، امور پژوهشی به چند شاخه تقسیم می‌شوند، مانند پژوهش‌های بنیادی که اغلب جهت پیشبرد پایه‌های علم به کار گرفته می‌شوند، دستۀ دیگر جستارهای علمی، پژوهش‌های کاربردی هستند که آن‌ها نیز جایگاه منحصر به خود را دارند، علوم فرهنگی، هنری و رسانه‌ای و پژوهش‌های مرتبط با آنان را هم می‌توان در این دسته‌بندی جای داد محققان در حوزۀ فرهنگ، هنر و رسانه پژوهش‌هایی انجام می‌دهند تا پایه نظری این علوم را تقویت کنند، البته از ظرفیت تحقیقات علمی در این رشته‌ها باید در حل موضوعات بین رشته‌ای هم بهره جست.
وی در پاسخ به این سوال که برخی معتقدند، موفقیت بیشتر کشورهای غربی در عرصه‌هایی مانند رسانه نشأت گرفته از بنیۀ قدرتمند نظری آن‌ها است به عبارت ساده‌تر توانایی غربی‌ها در عرصۀ رسانه بیشتر به نظر می‌رسد؛ چرا که نظریه‌پردازی آن را خود بر عهده داشته باشند بنابراین در مقام اجرا هم وضعیت مطلوب‌تری دارند، اضافه کرد: این مطلب به نظر بنده چندان دور از واقعیت نیست، فرآیندهای مرتبط با فرهنگ، هنر و رسانه را نباید رویه‌ای خطی و نظری قلمداد کرد، واقعیت این است که نظریه‌ها از دل تعامل انتزاع و عینیت متولد می‌شوند، در غرب هم چنین موضوعی صدق می‌کند به تعبیری ساخت نظریه در علوم مرتبط با فرهنگ و هنر پسینی است، برای مثال در ادبیات ابتدا باید شاعری به نام سعدی وجود داشته باشد که مهارت ویژه‌ای در سخنوری دارد تا نظریه‌پردازان اشعار وی را تحلیل کنند و صنایع ادبی از دل سروده‌های این شاعر نام‌آشنای پارسی متولد شود.
این استاد دانشگاه در ادامه تصریح کرد: باید اذعان کرد که شاعر نام‌آشنای ایران زمانی که شعر می‌سروده، توجهی به این صنایع ادبی نداشته است، تلاش نظریه‌پردازان در سال‌های بعد سبب تولد این صنایع کلامی شده است، این ذوق و سلیقۀ حضرت سعدی بوده که چنین زیبا کلمات را کنار هم قرار داده است، در همۀ دنیا دربارۀ علوم مرتبط با فرهنگ و رسانه چنین عمل می‌شود، برخی افراد که درک عمومی متناسبی از کلیت یک گفتمان یا فضا دارند، رویه‌ای جدید و برجسته ایجاد می‌کنند و نظریه‌پردازان از آن مدلی جدید و علمی می‌سازند.
عضو هیأت علمی دانشگاه صدا و سیما تأکید کرد: برای مثال در علوم ارتباطات ارزش‌های خبری در علم روزنامه نگاری اهمیت بسیار زیادی دارد اما آیا این ارزش های خبری از نظریه‌پردازی یک تئورسین متولد شده است؟! نظریه خبری حاصل یک فعالیت میدانی جدی توسط بری وایت و مصاحبه‌های عمیق با سردبیران رسانه‌های مهم کشور آمریکا بود، وی برای تنظیم این نظریه مصاحبه‌های خود با این سردبیران آمریکا را تجزیه و تحلیل کرده است تا نهایتاً هفت ارزش خبری مهم را برای جامعه روزنامه‌نگاری صورت‌بندی کند، البته امکان دارد که بر اثر مرور زمان این نظریه‌ها در اثر هم‌پوشانی با سایر مبانی نظری ارتقاء پیدا کنند، هنگامی که موضوع تأثیر نظریه‌پردازی در قدرت رسانه‌ای غرب را بررسی می‌کنیم، باید این مسئله را هم مورد توجه قرار دهیم که صرف مسئلۀ نظریۀ پردازی دلیل استفادۀ بهتر آن‌ها از رسانه نیست به هرحال بهره‌بردن از تشکیلات عظیم انسانی و بودجه‌های بسیار سنگین در غرب خود می‌تواند در تقویت قدرت رسانه‌ای اثر داشته باشد بنابراین معنقدم استفادۀ صحیح از ظرفیت‌های موجود در کشور ما نیز به نوبۀ خود می‌تواند برای ارتقاء وضعیت ایران مؤثر باشد.
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی در پاسخ به این سوال خبرگزاری برنا که چهارده قرن است که جناح مخالف گفتمان اسلامی با کاربرد روش‌هایی یکسان به مواجهه با اسلام می‌پردازد، مانند دزدی ماموران معاویه از مردم کوفه با لباس مأموران حکومت امام علی (ع) و استفاده از این گذاره که «کار ماموران علی (ع) است» حال بعد از گذشت صدها سال چطور باید کاری کرد که چالش مشابه برای مسلمان ایجاد نشود؟ خاطرنشان کرد: واقعیت این است که بخشی از این رفتارها غیر فرهنگی و امنیتی بوده به همین جهت مدل مواجهه مختص به خود را هم دارد اما قسمتی که جنبۀ رسانه‌ای دارد و باید با روشنگری جامعه را نسبت به آن آگاه کرد، کشور باید سرمایه‌گذاری مادی و معنوی بیشتری انجام دهد، ما باید سازمان‌های رسانه‌ای قدرتمند با بودجه‌ای تقریباً خودگردان داشته باشیم.
ساعی در ادامه عنوان کرد:تقویت بنیۀ رسانه‌ای کشور سبب خواهد شد تا افراد امکان فعالیت جدی‌تری داشته باشند از سوی دیگر باید تلاش شود تا قوۀ انتقادی مردم را تقویت کنیم تا نسبت به خوراک رسانه‌ای خود حساس باشند به عبارت بهتر سوادرسانه‌ای در کشور باید تقویت شود، رشد بنیۀ رسانه‌ای و ارتقاء سواد رسانه‌ای در کنار هم منجر به بهبود وضعیت کشور از این منظر خواهد شد.
وی در پاسخ به این سوال که نهاد دانشگاه برای رشد تفکر انتقادی و ارتقاء سواد رسانه‌ای چه مسیری را طی کرده است، گفت: تحقق این مهم بیشتر وابسته به تعامل میان ارکان دانشگاه است به همین جهت در دانشگاه‌های مختلف از جمله سوره، جلسات مناظره، کرسی آزاد اندیشی و ... برگزار می‌شود تا دانشجوها میان خود گفتگو کنند با اساتید دانشگاه تعامل بیشتری پیدا نمایند، امکان دارد بعد از برگزاری این جلسات نیز تغییراتی در اعتقادات گروهی از آن‌ها شکل نگیرد اما عدۀ قابل توجهی هم پاسخ سوالات خود را دریافت خواهند کرد که موضوع مطلوبی برای ما است، تقویت کرسی‌های آزاداندیشی و خانه‌های گفتگو زمینه‌ساز تحقق این مهم خواهد بود، ضمن اینکه چنین رویه‌ای سبب ارتقاء تفکر انتقادی دانشجویان می‌شود به علاوه موقعیتی ایجاد خواهد شد تا دانشجویان شنیده‌های خود را داخل محیطی که صدای مخالف آن‌ها وجود دارد به بحث بگذارند، حتی اگر نظر این گروه از دانشجویان تغییر پیدا نکند، دستکم قدرت تحلیل و انتقاد بیشتری پیدا خواهند کرد.
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی در پاسخ به این سوال خبرنگار برنا که برای جذب اساتید آگاه‌تر در دانشگاه‌ها چه سازوکارهایی وجود دارد، تصریح کرد:فرآیند جذب اعضای هیأت علمی در دانشگاه‌ها حساسیت و دقت زیادی وجود دارد به همین دلیل نیز پذیرش یک عضو هیأت علمی در دانشگاه‌های کشور بعضاً تا دوسال به طول می‌انجامد تا بهترین اساتید از منظر شخصیت، استعداد، توانایی تدریس، برقراری ارتباط میان فردی، مهارت‌های عملی و صلاحیت‌های علمی به کارگیری شوند. تلاش مجموعۀ علمی کشور همواره این است که اساتیدی وارد دانشگاه شوند که ضمن برخورداری از استقلال فکری و آزاد اندیشی امکان کمک به کشور، دانشجویان و دانشگاه‌ها را در بزنگاه‌ها داشته باشند.
این مدیر فرهنگی درخصوص برداشتی شخصی خود از سخنان رهبر انقلاب دربارۀ شورای عالی انقلاب فرهنگی و نیاز به ایجاد تحول در ساختار فرهنگی کشور، تأکید کرد: زمانی که صحبت بازسازی ساختارهای فرهنگی کشور می‌شود، توجه افراد بسیاری معطوف به ادغام نهادها و سازمان‌های فرهنگی می‌گردد، در حالی که این فقط یک بعد از بازسازی ساختار فرهنگی کشور است، این تحول نیاز به ایجاد تغییرات جدی در ابعاد مختلف سخت‌افزاری، نرم‌افزاری کشور دارد، توجه کنید، از واژۀ کشور استفاده کردیم که فراتر از دولت یا حاکمیت است، حضور و نقش‌آفرینی مردم نیز در ایجاد این تحول نقش اساسی دارد، همۀ ارکان کشور در کنار مردم باید همت کنند تا این تحول شکل بگیرد همانطور که رهبر انقلاب اشاره کردند، تلاش مردم بود که سبب شد تا باور عمیق «ما می‌توانیم» در کشور جاری شود.
ساعی در پاسخ به این سوال که شورا چه برنامه‌ای جهت تحقق مطالبۀ رهبر انقلاب جهت بازآفرینی ساختارهای فرهنگی کشور دارد، عنوان کرد: همه اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی از جمله بنده مصمم هستیم که تحول مدنظر رهبر معظم انقلاب در ساختار فرهنگی کشور را محقق کنیم به همین جهت جلسات فشرده و متعددی به صورت رسمی و غیررسمی در جریان است، اعضای شورا هفتۀ گذشته اولین جلسۀ رسمی خود با این دستورکار را برگزار کردند و اعضاء نظرات خود دربارۀ راهکارهای تحقق مطالبۀ رهبری را به بحث گذاشتند.
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی دربارۀ برنامه‌های این نهاد جهت بهبود وضعیت دانشگاه‌های کشور و فرهنگ عفاف و حجاب اضافه کرد: به عنوان یکی از اعضاء حقیقی از جایگاه شخصی خود باید بگویم که برنامه‌هایی دربارۀ هردو موضوع در دست بررسی قرار دارد اما چون نهایی نشده است به طور جزئی امکان طرح آن‌ها را ندارم، دربارۀ دانشگاه مقررات مختلفی در دست بررسی قرار دارد، درخصوص ارتقاء فرهنگ «عفاف و حجاب» طی دو سه ماه گذشته ورودی به این مسئله انجام نشده است اما مصوبات اخیر این شورا در این خصوص وجود دارد و لغو نیز نشده است.
وی در این پاسخ به این سوال که تفاوت بین قانون‌گذاری و سیاست‌گذاری چیست و دستگاه‌ها ملزم به اجرای مصوبات شورا هستند یا خیر، تصریح کرد:اجرای هردو نوع مقررات، «قانون مصوب مجلس» و «سیاست ابلاغی شورا» برای متولیان امر بر اساس دستورات مقام معظم رهبری الزامی است، ضمن اینکه مصوبات و سیاست‌های شوراهای عالی با حکم دومین مقام عالی کشور «رئیس جمهور» ابلاغ می‌شود به همین جهت دستگاهی از اجرای آن استنکاف نمی‌کند. سیاست‌گذاری نسبت به قانون‌گذاری عام‌تر است، سیاست می‌تواند اجزای دیگری به جز قانون هم داشته باشد.
این استاد دانشگاه در پاسخ به این سوال خبرنگار برنا که راهکار مسئله محور کردن پژوهش‌های علمی چیست، تأکید کرد: این اشکال صرفاً متوجۀ نهاد دانشگاه یا حوزه های اجتماعی و صنعتی کشور نیست، جهت بهبود این شاخص باید سازوکارهایی تعریف شود تا این کار از منظر اقتصادی برای طرفین جذابیت و صرفه داشته باشد. یکی از راهکارها این است که بخشی از درآمدهای دانشگاه‌ها معطوف به این پروژه‌های علمی باشد که بین نهاد علم و صنعت منعقد می‌شود، البته کشور طی سال گذشته نیز تا حدی به این سمت حرکت کرده است به خصوص که مراکز دانش‌بنیان و استارتاپ‌های مستقر در دانشگاه‌ها مسئله محور هستند، مجموعه‌‌هایی که نوعاً حلقۀ واسط میان نهاد دانشگاه و صنعت هم محسوب می‌شوند.
عضو هیأت عملی دانشگاه صدا و سیما در خاتمه دربارۀ دیگر راهکارهای ارتقاء وضعیت پژوهشگران و تقویت ارتباط میان دانشگاه و صنعت، خاطرنشان کرد: موظف شدن نهادهای اقتصادی به اختصاص قسمتی از سود سالیانه خود یکی از این راهکارها خواهد بود، مصوبات دیگری نیز در این خصوص وجود دارد، مانند خرید محصولات داخلی توسط دستگاه‌های دولتی حتی در صورت وجود مشابه خارجی که منجر به تقویت نهاد دانش و اتصالش به صنعت می‌شود.
انتهای پیام