طی سال‌های اخیر تحولات نرخ ارز عمدتاً متأثر از عوامل غیراقتصادی و برونزا بوده که در عمل به تغییرات نرخ ارز در مسیری نامتناسب با بنیان‌های اقتصادی منجر شده است. با این حال در چنین شرایطی سیاستگذار تلاش نموده است تا با بکارگیری ابزارهای در اختیار و در عین حال با رعایت اقتضائات اقتصادی کشور، آثار و تبعات منفی بروز عوامل فوق را در سطح کلان به حداقل برساند. لذا رویکرد سیاستی متخذه از سوی بانک مرکزی بر آن بوده است که ضمن توجه به ضرورت صیانت از ذخایر ارزی، زمینه متعادل‌سازی عرضه و تقاضا و به تبع آن ثبات‌بخشی به بازار ارز را فراهم سازد.
اوراق ارزی بانک مرکزی یک ابزار مالی مؤثر برای مدیریت بازار است
اوراق ارزی یک امکان جدید سرمایه‌گذاری برای عموم مردم است که از روز شنبه ۲۸ آبان در دسترس قرار گرفته است.گواهی ارزی در واقع نوعی ابزار مالی برای سیاست‌گذاری پولی توسط بانک مرکزی است که به‌عنوان یک سند رسمی و قانونی مانند سهام و اوراق قرضه و یا سایر ابزارهای مالی عمل می‌کند و برای افرادی مناسب است که به سرمایه‌گذاری با مازاد سرمایه خود در بازار ارز تمایل دارند.
بانک مرکزی به عنوان سیاستگذار پولی این نیاز را احساس کرده است که ابزار جدیدی را برای مدیریت سمت عرضه ارز یا تقاضای ارز طراحی و بازار را مدیریت کند و به همین دلیل نیز اوراق گواهی ارزی را منتشر کرده است.
سیاست انتشار این اوراق در شرایطی اتخاذ شده است که بانک مرکزی تلاش دارد تا ضمن مدیریت نوسانات بازار ارز، انتظارات تورمی را نیز کنترل کند. اگرچه برخی رسانه‌ها با اهداف خاص به دنبال زیرسوال بردن این راهکار سیاستگذار هستند و بر عدم کارآیی و عدم امکان تأمین اسکناس ارز در زمان سررسید این اوراق تاکید دارند. اما این نگاه منفی و با اهداف مغرضانه کاملاً سطحی و بدون بررسی کارشناسی و فنی است.
با افزایش نرخ ارز در معاملات غیررسمی، شاهد ایجاد صف‌های خرید هیجانی و کاذب در مقابل صرافی‌ها بودیم. روندی که منجر به افزایش انتظارات تورمی در جامعه شده بود. تشکیل این صفوف به هیجانات دامن می‌زد و نوسانات ریالی را در حوزه ارز ایجاد می‌کرد، ولی اوراق ارزی این هیجانات را مدیریت می‌کند چرا که تقاضای کاذبی که بابت ارز ایجاد می‌شود را به سمت این اوراق هدایت می‌کند.
به باور بسیاری از کارشناسان، استفاده از این ابزار در بازار ارز گام خوب و روبه‌جلویی است و سیاستگذار ارزی می‌تواند با استفاده از آن، تقاضای سرمایه‌ای و سفته‌بازی را جذب کند. در نتیجه فشار از روی اسکناس برداشته و تعادل در بازار ارز ایجاد شود.
با استفاده از این ابزار بانک مرکزی می‌تواند ریال را از بازار جمع کند و نوسانات بازار ارز را کاهش دهد. درصورتی‌که جذابیت این اوراق بالا باشد، می‌تواند سبب تشکیل یک بازار موازی با بازار اسکناس شود. در دنیا نیز بازار مشتقه ارزی وجود دارد که بخشی از دارایی مردم در آنجا سرمایه‌گذاری می‌شود.
همچنین به اذعان بسیاری از کارشناسان، ابزار فعلی با محصول قبلی که چند سال پیش ارائه شد تفاوت ساختاری دارد. در ابزار جدید، مبنای نرخ‌گذاری بازار متشکل ارزی است که نرخ توافقی به نرخ‌های بازار نزدیک است و از نوسانات بازار تبعیت می‌کند، اما در ابزاری که سال‌های گذشته استفاده شد، مبنای نرخ‌گذاری نرخ‌های بانکی بود که از نرخ‌های بازار تبعیت نمی‌کرد و جذابیتی برای متقاضیان نداشت.
مزایای سرمایه‌گذاری در اوراق گواهی ارزی
اوراق ارزی، نوعی سرمایه‌گذاری به‌حساب می‌آید و کسانی که تصور می‌کنند سرمایه‌گذاری در حوزه ارزی سودآور است، می‌توانند از این اوراق استفاده کنند. این اوراق به کسانی که می‌خواهند دارایی خود را به ارز تبدیل کنند و به این صورت از کاهش ارزش آن جلوگیری کنند این فرصت را می‌دهد تا با خرید آن از مراجعه به بازار ارز و به وجود آوردن تقاضای کاذب خودداری کرده و خرید ارز را به صورت قانونی و از مجاری رسمی انجام دهند.
اوراق گواهی ارزی بانک مرکزی مبتنی بر ارز دلار همان‌گونه که در عنوان آن مشخص است ابزاری برای متنوع‌سازی فرصت‌های سرمایه‌گذاری ریالی است که مخاطب آن شهروندانی هستند که با در نظر گرفتن ریسک نوسان نرخ ارز و با تحلیل شخصی قصد سرمایه‌گذاری در این حوزه را دارند. بنابراین تدوین و انتشار این اوراق به منظور ارائه سازوکاری برای پاسخ به تقاضای احتیاطی شهروندان با در نظر گرفتن ریسک سود یا زیان ناشی از نوسانات دوره‌ای نرخ ارز است.
برای آن بخش از سرمایه‌گذاران که در تاریخ سررسید اوراق به جای تسویه ریالی همچنان متمایل به دریافت فیزیکی اسکناس هستند، با پرداخت حق‌الوکاله مرتبط با تأمین و انتقال اسکناس، امکان تحویل فیزیکی وجود دارد.
اوراق ریالی مبتنی بر دلار ابزاری متمایز برای سرمایه‌گذاری با ویژگی‌های متمایز است که نبود ریسک سرقت دارایی فیزیکی، امکان بازخرید اوراق به همان نرخ فروش بدون کسر درصد کامزد، سقف بالاتر مبلغ سرمایه‌گذاری و سهولت خرید اوراق در شعب منتخب بانک ملی از مزایای آن است.
سودآوری سرمایه‌گذاری در چنین ابزارهایی ناشی از ریسک نوسان قیمت دارایی مرتبط با این ابزارهاست و لذا انتظار درصد بازده مشخص یا قطعی برای این ابزارها ناموجه است. همانطور که بازدهی سرمایه‌گذاری مستقیم در آن دارایی‌ها نیز با ریسک سود و زیان ناشی از نوسان قیمت همراه است.
علاوه بر این، اوراق ارزی که در واقع با پشتوانه بانک مرکزی منتشر می‌شود، این اطمینان را به خریداران می‌دهد که هیچ‌گونه احتمال و خطر کلاهبرداری و پرداخت اسکناس تقلبی در آن وجود ندارد. زیرا در بازارهای غیررسمی، کلاهبرداری و فروش ارزهای تقلبی بسیار زیاد رخ می‌دهد. و از آنجا که خرید و فروش در بازار غیررسمی ارز غیرقانونی است، قربانیان این کلاه‌برداری‌ها برای پیگیری قضائی با دشواری‌هایی مواجه می‌شوند.
مزیت دیگر این اوراق، امکان تحویل فیزیکی در زمان سررسید است. همانطور که پیش از این اشاره شد، دارنده اوراق ارزی می‌تواند با پرداخت حق‌الوکاله ۷ درصدی، برای دریافت فیزیک اسکناس در زمان سررسید اقدام کند. دارندگان اوراق ارزی همچنین می‌توانند بدون پرداخت حق‌الوکاله در زمان سررسید تسویه نقدی ریالی را انتخاب کنند. به علاوه، با امکان بازخرید اوراق ارزی، خیال سرمایه‌گذاران از بابت فروش این اوراق در طول زمان سررسید نیز راحت می‌شود، در هر زمان که بخواهند، می‌توانند اوراق خود را با نرخ روز دلار توافقی به فروش برسانند. البته این اوراق امکان معاملات ثانویه و انتقال به غیر را ندارند، لذا برای بازخرید این اوراق خریداران باید به یکی از شعب ارزی بانک ملی مراجعه و اوراق خود را بازخرید کنند.
معافیت مالیاتی یکی دیگر از مزایای خوب اوراق گواهی ارزی است. طبق بخشنامه مورخ ۲۷ مرداد ۱۴۰۱ سازمان امور مالیاتی، انواع اوراق بهادار، از جمله اوراق گواهی سپرده مدت‌دار عام و خاص و انواع صکوک ارزی و ریالی که در چارچوب ضوابط ابلاغی بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران منتشر شوند، معاف از مالیات خواهد بود. بنابراین این معافیت مالیاتی به افزایش انگیزه سرمایه‌گذاران برای خرید اوراق ارزی بانک‌مرکزی کمک می‌کند.
دیگر مزیت مهم اوراق گواهی ارزی، قطع نشدن یارانه است. زیرا به گفته سخنگوی سازمان هدفمندسازی یارانه‌ها، اطلاعات خریداران ارز به عنوان فعالیت اقتصادی یک خانوار ثبت می‌شود و ممکن است دهک خانواده تغییر کرده و این کار باعث قطع شدن یارانه این خانواده شود. از آنجا که خرید این اوراق برای همه افراد بلامانع است و ربطی به خرید ارز توافقی توسط افراد در گذشته ندارد. پس مشکلی در طبقه بندی دهک‌ها ذیل سامانه هدفمندی یارانه‌ها و دریافت یارانه نقدی به وجود نخواهد آمد.
افرادی که می‌خواهند در بازار ارز دارایی خود را به ارز تبدیل کنند با این امکان می‌توانند به جای مراجعه به بازارهای غیررسمی و ممنوع که عواقبی مثل مالیات، کلاهبرداری، قطع یارانه و دیگر موارد را نیز در پی دارد، اوراق گواهی ارزی را دریافت کرده و خود را از گزند آسیب‌های احتمالی بازار غیررسمی و همچنین پرداخت مالیات دور کنند.
جزئیات توزیع و فروش اوراق گواهی ارزی
همانطور که در اطلاعیه بانک مرکزی آمده است، این اوراق توسط بانک مرکزی منتشر و با عاملیت بانک ملی ایران توزیع می‌شوند و شعب منتخب ارزی بانک ملی ایران در سراسر کشور که نام آنها در وبسایت بانک ملی و بانک مرکزی منتشر شده است، امکان خرید این اوراق را برای مردم فراهم می‌کنند.
در این باره، بهزاد لامعی، مقام مسئول بانک مرکزی، با بیان اینکه اوراق مذکور سررسید سه ماهه دارد، گفت: طی این بازه زمانی سه ماهه، هر زمانی که مردم بخواهند اوراق خود را بازخرید کنند، می‌توانند با مراجعه به شعبه‌ای که اوراق را از آن خریداری کردند، دستور ابطال را صادر کنند و ریال خود را دریافت کنند.
معاون اداره صادرات بانک مرکزی افزود: تعیین مبنای پرداخت مشتری در هنگام خرید این اوراق، با نرخ میانگینی که در سامانه سیما (سامانه مربوط به انتشار اوراق) محاسبه می‌شود، انجام می‌گیرد. حداقل میزان خرید اوراق ۱۰۰۰ دلار و حداکثر ۴۰۰۰ دلار است و معاف از مالیات است. ذکر این نکته نیز ضروری است که افراد حقیقی باید ۱۸ سال به بالا بوده و امکان خریداری به نمایندگی و با وکالت وجود ندارد.
به گفته لامعی، در زمان سررسید و با مراجعه مشتری به شعبه، نرخ میانگین موزون روز قبل در بازار متشکل معاملات ارزی برای تسویه مبنا قرار می‌گیرد. در این حالت مشتری می‌تواند دو درخواست به بانک ارائه کند؛ نخست آنکه درخواست دریافت فیزیک اسکناس دلار را به بانک می‌دهد یا دوم معادل ریالی محاسبات به شما پرداخت می‌شود. در صورتی که مشتری تقاضای دریافت اسکناس دلار داشته باشد، مشمول پرداخت ۷ درصد حق‌الوکاله خواهد شد.