فردای اقتصاد: تجارت ایران و اتحادیه اروپا طی سال‌های اخیر دوره پرنوسانی را تجربه کرده است؛ تجارت ایران با این اتحادیه که در زمانی نه چندان دور ارقام بالغ بر ۲۷میلیارد یورو (۲۰۱۱) را به خود دیده بود، حال رقم‌های کمتر از ۵ میلیارد یورو را تجربه می‌کند. همزمان با خروج آمریکا از برجام (۲۰۱۹) و تشدید تحریم‌ها و کاهش مراودات تجاری ایران با اتحادیه اروپا، ایران بسیاری از مقاصد صادراتی خود را در اتحادیه اروپا را از دست داد. پایگاه خبری کمیسیون اروپا (یورو استات) کل مبادلات تجاری ایران و ۲۷ عضو اتحادیه اروپا در سال‌گذشته میلادی را ۴.۸میلیارد یورو اعلام کرده است.
به دنبال بروز بحران ناشی از جنگ اوکراین و افزایش بهای کالاهای اساسی به‌ویژه نفت و گاز طبیعی، اختلالاتی در زنجیره تامین جهانی از جمله در منطقه اروپا از حیث تامین انرژی اتفاق افتاد. در این میان، برخی اقتصادهای در حال توسعه از این فرصت برای تقویت تجارت میان کشورهای خود با اتحادیه اروپا به‌خصوص در راستای افزایش صادرات کالایی استفاده کردند که اقتصادهای عربستان سعودی و ترکیه نیز از جمله این کشورها محسوب میشوند. این در حالی است که متاسفانه عملکرد اقتصاد ایران در تجارت با اتحادیه اروپا به‌ویژه در حوزه صادرات کالایی، قابل توجه و معنادار نیست.
آمارها نشان می‌دهد که در هفت ماهه نخست سال ۲۰۲۲میلادی، کل مبادلات تجاری ایران با قاره سبز ۲.۹میلیارد یورو ثبت شده است که از این میزان معادل ۶۴۰میلیون یورو صادرات ایران به اتحادیه اروپا بوده است. واردات ایران از این اتحادیه نیز معادل ۲میلیارد و ۳۵۶میلیون یورو ثبت شده است.
سوال این است که برای تقویت تجارت با قاره سبز چه باید کرد؟ آیا سیاست‌های تجاری کشور باید تغییر کند؟ بخش خصوصی پیشنهاد ایجاد دفاتر تجاری به جای مراکز تجاری در کشورهای اروپایی، همچنین تمرکز بر حوزه‌های غیرتحریمی در تجارت با این کشورها را پیشنهاد می‌دهد.
اگر نگاهی به آمارهای تجاری از سال ۲۰۱۱ تاکنون داشته باشیم، بیشترین تجارت ایران با این اتحادیه در سال ۲۰۱۱ (۲۷.۲میلیارد یورو) رقم خورده و کمترین میزان تجارت هم مربوط به سال ۲۰۲۰ (۴.۴میلیارد یورو) بوده است. در عین حال، بیشترین صادرات ایران به اتحادیه اروپا در دوره مورد بررسی مربوط به سال ۲۰۱۱ (۱۶.۹میلیارد یورو) و کمترین آن مربوط به سال ۲۰۱۹ (۶۸۰میلیون یورو) بوده است. البته در فاصله سال‌های ۲۰۲۱-۲۰۱۱ تراز تجاری ایران با این اتحادیه به‌جز سال‌های ۲۰۱۱ و ۲۰۱۸ منفی بوده است.
پالس‌های مثبت یا منفی که از وین دریافت می‌شود، احیای رابطه با اتحادیه اروپا را دستخوش تغییر می‌کند؛ اما در شرایط فعلی که نتیجه مذاکرات هنوز مشخص نیست، چه باید کرد؟ علیرضا یاوری، معاون بین‌الملل اتاق ایران در نشستی با روسای اتاق های مشترک منطقه اروپا با تشریح سیاست‌های این معاونت در دوره مسئولیتش، و با اظهار تاسف از اینکه برخی از کشورهای اروپایی حتی در حوزه‌های غیرتحریمی نیز به بهانه تحریم‌ها مراودات خود با ایران را قطع یا محدود کرده‌اند، گفت: عملکرد فعالانه اتاق‌های مشترک در این کشورها می‌تواند این شرایط را به نفع کشور و بخش خصوصی تغییر دهد.
وی با تاکید بر اینکه سیاست فعلی اتاق ایران تاسیس دفاتر تجاری به جای مراکز تجاری در کشورهای خارجی و اروپایی است، ادامه داد: به عنوان مثال می‌توان ساختمان‌های بانک ملی و صادرات در پاریس را که در حال حاضر متروکه هستند به عنوان دفتر تجاری فعال کرد. دفاتر تجاری از این جهت که می‌توانند مستقل عمل کنند و سود و زیان آنها مستقل از اتاق تعریف می‌شود، قطعا کارکرد بهتری نیز خواهند داشت و تجربه‌های نامطلوب مراکز تجاری ایران در سوریه یا سودان تکرار نخواهد شد.
یاوری با بیان اینکه تمرکز ما باید در تجارت با اروپایی‌ها بر بخش‌های غیرتحریمی باشد، افزود: هم در این هدف و هم در ایجاد دفاتر تجاری در کشورهای اروپایی، اتاق‌های مشترک می‌توانند نقش مهمی داشته باشند.
معاون بین‌الملل اتاق ایران با اشاره به جلسات خود با برخی سفرا و رایزن‌های تجاری کشورهای دیگر، گفت: در این دیدارها برخی نکات مهم مطرح شد. از جمله اینکه اغلب اتاق‌های مشترک هیچ عضو خارجی از کشوری که با آن اتاق مشترک تشکیل داده‌اند، ندارند؛ در حالیکه رویه فعلی اتاق‌های آلمان یا ایتالیا در عضوگیری از کشور متقابل در هیات‌مدیره یا عضو عادی باید در دستور کار همه اتاق‌های مشترک قرار گیرد.
وی اظهار کرد: نکته مهم دیگر این است که بسیاری از اتاق‌های مشترک یا از سوی نهاد متناظر خود در آن کشور به رسمیت شناخته نمی‌شوند یا اساسا نهاد متناظری در آن کشور ندارند که این هم نقطه ضعف بزرگی است که اتاق‌های مشترک باید برای رفع آن تلاش کنند.
در ادامه این نشست احمد پورفلاح رئیس اتاق مشترک ایران و ایتالیا با اشاره به برخی انتظارات اتاق‌های مشترک از اتاق ایران و معاونت بین‌الملل، گفت: یکی از خواسته‌های اولیه ما این است که اتاق‌های مشترک در مراودات خارجی و رفت و آمد هیات‌های تجاری و سفرا نادیده گرفته نشوند.
وی افزود: در زمینه ویزا، درخواست ما این است که اتاق ایران از تماس مستقیم پرهیز کند و اجازه دهد این اقدام از کانال اتاق‌های مشترک به عنوان نمایندگان اتاق ایران انجام شود. پورفلاح همچنین با اشاره به تعداد بالای اعضای اتاق‌های مشترک خواستار تعیین سهمیه و صندلی برای این اتاق‌ها در اتاق ایران و هیات رئیسه آن شد.
عباسعلی قصاعی رئیس اتاق مشترک ایران و آلمان هم با اشاره به اینکه تا قبل از تحریم‌ها حدود ۱۰۰ هیات بزرگ آلمانی شروع به سرمایه‌گذاری در کشور کردند، گفت: هنوز هم سرمایه‌های این افراد در ایران بلاتکلیف است و آنها منتظر چراغ سبزی برای بازگشت به کشور و ادامه فعالیت‌های خود هستند.
محمد طاهری رئیس اتاق مشترک ایران و اسپانیا هم در این نشست، گفت: عدم آشنایی با قوانین بین‌المللی به تجار ما آسیب زیادی وارد کرده است. اقلام تحریمی ممکن است ۲۰۰ قلم از ۵۰ هزار قلم باشد، اما ما از این اقلام غیرتحریمی بی‌اطلاع هستیم. درخواست ما برنامه‌ریزی معاونت بین‌الملل برای اطلاع‌رسانی و آشنایی تجار بین‌المللی با این مقولات است.