ابوالفضل خدائی: هفته گذشته رئیس جمهور چین در بیستمین کنگره حزب کمونیست به بیان اهداف و سیاست های بلندمدت کشورش پرداخت. شی جین پینگ مسائل مهمی را در خصوص تایوان، روابط با غرب و نگاه پکن نسبت به تحولات جهانی بیان کرد. وی چین را در آغاز راه سفری جدید برای ساختن همه‌جانبه یک کشور سوسیالیستی مدرن و حرکت به سوی هدف صد ساله دوم دانست. او همچنین تاکید کرد که پکن باید یک سیستم اقتصادی بازار سوسیالیستی در سطح بالا بسازد. سخنرانی رئیس جمهور چین به عنوان دومین اقتصاد برتر دنیا می تواند برای ایران نیز از جهاتی مهم باشد و نقشه راه دو کشور را برای گسترش روابط همه جانبه ترسیم کند. در خبرآنلاین با حامد وفایی کارشناس مسائل چین و عضو هیأت علمی دانشگاه تهران گفتگویی در این رابطه داشته ایم که در ادامه می خوانید:
از نظر شما مهمترین نکات مطرح شده در جلسه حزب کمونیست چه بود و چین چه اهداف بلندمدت راهبردی را در نظر دارد؟
این بیستمین کنگره حزب سراسری چین به شمار می رود، کشوری که یکی از اعضای دائم شورای امنیت، پرجمعیت ترین کشور جهان و همچنین کشوری با تاثیرگذاری بالا در اقتصاد جهانی است. به همین جهت تاثیرات مهمی بر چین و نظام بین الملل خواهد داشت. همانطور که می دانیم این مجموعه بیش از دوهزار عضو دارد که از بخش های مختلف چین گردهم می آیند و به مدت چند روز اجلاس مفصلی برگزار می شود. رهبر چین نیز در اجلاس شرکت می کند و نخست وزیر رئیس اجلاس محسوب می شود. اعضای ارشد حزب کمونیست چین نیز در این اجلاس حضور دارند. ضمن بررسی اقدامات پنج سال گذشته در این جلاس، تصمیمات و سیاست های آینده جمهوری خلق چین را به منظور حرکت به جلو در این نشست نهایی می کنند. روند این اجلاس شبیه به آن چیزی است که ما در کمیسیون های مجلس در ایران داریم و آن چیزی که در کنگره چین می گذرد شبیه به چیزی است که در صحن علنی مجلس می گذرد. بنابراین هزاران ساعت جلسه صورت می گیرد تا در نهایت سیاست های مورد نظر کشور به مرحله اجرا درآید.
در افتتاحیه جلسه کنگره چین شی جین پینگ اقدام به سخنرانی کرد که نکات مهمی وجود داشت و می توان ۱۵ بخش اصلی را در نظر داشت. بخش اول صحبت های وی ناظر بر اقدامات ۵ سال گذشته بود چیزی که چینی ها از آن به عنوان اصلاحات عظیم در دوران جدید یاد می کنند. شی جین پینگ در این سخنرانی به اقدامات چین در دهه گذشته اشاره کرد و اصلاحات انجام شده را یک اتفاق و گام بزرگ تلقی کرد. این اصلاحات کلیدواژه ای است که از دوران دنگ شیائوپینگ، پدر اصلاحات و درهای باز در چین وجود داشته و جز دستورات اصلی حزب کمونیست چین قرار گرفته و بیشتر ناظر بر اصلاحات اقتصادی است.
بحث بعدی جنبه ایدئولوژیک داشت و شی جین پینگ مباحث مربوط به مارکسیسم و سوسیالیسم چینی را مورد اشاره قرار داد. رئیس جمهور چین در این حوزه بر این موضوع تاکید داشت که باید در عرصه های جدید سیاست هایی را به منظور چینیزه کردن مارکسیسم عملیاتی کنیم.
موضوع بعدی رسالت ها و وظایف حزب کمونیست چین برای دوران جدید بود. دوران جدید یکی از کلیدواژه های مهم و قابل توجه است که رهبران چین در سالهای اخیر برای آن اهمیت ویژه ای قائل هستند. این مساله به منظور بررسی برخی نکات با هدف یافتن مختصات جدید چین در داخل و فضای نظام بین الملل از اهمیت بالایی برخوردار است.
حوزه بعدی در سخنرانی شی جین پینگ ساخت مدل جدید در توسعه بود که این موضوع نیز یکی دیگر از کلیدواژه های مهم در چین به شمار می رود. وی تاکید داشت که نگاه ها و تصویرها نسبت به کالاهای چینی که از گذشته وجود دارد باید اصلاح شود. چین در این مسیر توسعه کیفی را به عنوان یک اصل مهم دنبال می کند. هوش مصنوعی، هوافضا، مباحث هسته ای و غیره از جمله حوزه هایی است که چین بر روی آن کار می کند. اجرای توسعه کیفی، یا توسعه کیفیت از جمله مسائلی بود که رئیس جمهور چین بر آن تاکید داشت.
توسعه کشور از طریق علم و آموزش از دیگر مسائلی است که چینی ها بر آن تاکید ویژه ای دارند. آنها به این نتیجه رسیده اند که اگر توسعه از علم و فناوری جدا شود دیگر معنایی نخواهد داشت و این مساله را به عنوان یک راهبرد در کشور تعریف کرده اند. در ادامه این مبحث تقویت و مدرن سازی تجهیزات و نیروی انسانی از جمله موضوعات مورد تاکید رئیس جمهور چین بود.
مردم سالاری از نوع چینی آن از جمله مباحث دیگر بود. چینی ها یک اصطلاح معروفی را در این زمینه دارند که می گوید ملت صاحبخانه کشور است. در همین راستا شی جین پینگ تاکید کرد که باید این اصل تضمین شود. اگرچه فشارهایی از سوی غرب علیه چین در خصوص دموکراسی و حقوق بشر وجود دارد اما چینی ها با تاکید بر ساختارهای حاکمیتی بومی و تئوری های مدیریتی، به نوعی فعالیت هایی را در حوزه مردم سالاری انجام می دهند و حتی از گزارشگران بین المللی خواسته اند تا در برخی حوزه ها بازدید داشته باشند.
بحث بعدی به موضوع قانون بر می گردد. کشوری با وسعت جمعیتی چین که یک میلیارد و چهارصد میلیون است اگر حاکمیت قانون خدشه دار شود به هرج و مرج می افتد. از همین رو شی جین پینگ بر ترویج سازندگی چین با تاکید بر اداره قانونمند کشور تاکید کرد و اشاره کرد که حزب و دولت نباید از قانون کوتاه بیایند.
حوزه بعدی فرهنگ بود که چین در این سالها در مسائل هویتی تاکیدات زیادی داشته است و بحث روایت از جمله مسائلی است که به شدت مورد توجه حکومت چین قرار دارد. از آنجایی که چین یک قدرت نوظهور به شمار می رود به طور جدی در حوزه های فرهنگی کار می کند. شی جین پینگ در این خصوص بر لزوم خودباوری فرهنگی و چارچوب های فرهنگی سوسیالیستی تاکید کرد. سوسیالیسم چینی از جمله موضوعاتی است که جا دارد در ایران روی آن مطالعاتی صورت بگیرد.
موضوع بعدی به رفاه برمی گردد که رئیس جمهور چین تاکید کرد که باید کیفیت زندگی مردم چین افزایش پیدا کند و این سیر کیفیتی باید تداوم داشته باشد.
محیط زیست و توسعه سبز از دیگر مواردی بود که رئیس جمهور چین درباره آن سخن گفت. موضوع همزیستی انسان و طبیعت از جمله مواردی است که کشورهای غربی به دنبال آن هستند که برنامه چین در این حوزه چیست. البته چینی ها در این حوزه برنامه های مفصلی را داشته و آن را اجرایی کردند و اغلب برنامه ها نیز مانند انرژی های پاک به صورت کارآمد بوده است.
امنیت و ساختار امنیت از دیگر موضوعات مورد اشاره بود که شامل حوزه داخلی و لزوم بروزرسانی توانایی های کشور چین در حوزه امنیت بود. در حوزه خارجی نیز حفاظت قاطعانه از امنیت ملی و ثبات اجتماعی از جمله مسائلی بود که رئیس جمهور چین بر آن تاکید کرد. چین در همین چارچوب اهداف مجدانه صدساله را تعریف کرده است. وی اشاره کرد که اهداف مورد نظر در ایجاد ارتش قدرتمند و نیروی نظامی دفاعی قدرتمند باید برای کشور چین با قاطعیت و جدیت تمام دنبال شود. در همین راستا صحبت از افتتاح حوزه های جدید در عرصه مدرن سازی ارتش و نیروی دفاعی کشور چین شد که در بحث تقویت نیروهای داخلی در برابر تهدیدات خارجی جا می گیرد.
در بخش پایانی صحبت های رئیس جمهوری چین، بحث یک کشور دو نظام مطرح شد و شی جین پینگ به هنگ کنگ و ماکائو را مطرح کرد و بدون اسم بردن از تایوان موضع مهمی را در خصوص آن عنوان کرد. وی اعلام کرد که چین بر کارآمد بودن ساختار یک کشور دو نظام تاکید دارد و بر امر اتحاد میهن همچنان مداومت خواهد ورزید. اتحاد میهن نام اصطلاحی است که به باور چین در نهایت تایوان به بخشی از این کشور تبدیل شود. در این راستا تاکید شد که چین این روند از راه های صلح آمیز دنبال خواهد کرد اما همچنان گزینه های دیگر نیز روی میز قرار دارد. در ادامه بحث هایی در خصوص پیشبرد صلح و توسعه جهانی مطرح شد. در این خصوص رئیس جمهور چین دو ابتکار را مطرح کرد که یکی توسعه جهانی و دیگری امنیت جهانی بود که دو موضوع برای ایران به عنوان کشوری که با چین برنامه های بلندمدت دارد مهم است و باید روی آن تمرکز داشته باشیم و ابعاد و مختصات آن را مورد مطالعه قرار دهیم. شی جین پینگ همچنین مفهوم دیگری را با عنوان سیطره واحد سرنوشت بشری مطرح می کند که در راستای آن پکن بر این باور است که سرنوشت جهان در هم تنیده شده است و یک کشور نمی تواند امنیت و سرنوشت خود را از دیگران جدا کند.
حاکمیت قاطعانه و بلامنازع حزب کمونیست بر کشور چین یکی دیگر از محورهای سخنرانی شی جین پینگ بود و تاکید بر آن داشتند که برنامه های بزرگ این حزب در عصر جدید باید تعمیق و محقق شود.
با توجه به نفوذ چین در نظام بین الملل مسائلی که عنوان کردم جای مطالعه دارد.
با توجه به اینکه تایوان از جمله مسائل مهم و روز نظام بین الملل است، فکر می کنید چینی ها چه سیاستی را نسبت به آن در آینده دنبال خواهند کرد؟
حساسیتی که ایران روی خلیج فارس دارد، چینی ها روی تایوان دارند. امروزه آمریکایی ها از موضوع تایوان به عنوان یک اهرم برای فشار علیه چینی ها استفاده می کنند. این چیزی است که رسانه های تایوان نیز بر آن واقف هستند. با توجه به سیاست هایی که چینی ها در هنگ کنگ اعمال کردند، تایوانی ها نگرانی هایی نسبت به ادغام با چین دارند. چین به هیچ وجه به دنبال اقدام نظامی علیه تایوان نبوده و نخواهد بود مگر اینکه معادلات تغییر کند و آتش افروزی هایی از جانب کسی رخ دهد. به طور کلی باید گفت که برنامه چینی ها برای تایوان همان یک کشور دو نظام است مانند هنگ کنگ که پرچم چین در آن وجود دارد اما در برخی حوزه ها خودمختاری دارند. باید در نظر داشته باشیم که موضوع تایوان را باید از نگاه کلان و تحولاتی که در منطقه آسیاپاسیفیک در جریان است مورد توجه قرار دهیم. بر این اساس هر گونه درگیری و تنش در این منطقه به زیان منطقه و کشور چین و همچنین تایوان خواهد بود موضوعی که هر دو به خوبی به آن واقف هستند و بنابراین دو طرف علاقه ای به تشدید تنش ها ندارند. اما در آن سو آمریکا و کشورهای غربی از جمله استرالیا در حال پیاده سازی معادلات نظامی در منطقه آسیاپاسیفیک هستند که کواد و آکوس از جمله آنهاست. در مقابل این امر چینی ها بر چارچوب های اقتصادی و همگرایانه تاکید دارند. اینکه کدام مسیر در آینده تحقق خواهد یافت زمان مشخص می کند اما چیزی که واضح بوده این است که چین و تایوان هیچکدام به تشدید تنش ها و درگیری ها تمایل ندارند.
با توجه به اهداف کلان چین و نگاه بلند مدت این کشور در حوزه سیاست خارجی، آیا وجود چنین فضایی به رشد روابط تهران و پکن کمک خواهد کرد و موجب همگرایی هر چه بیشتر این دو شود؟ به ویژه آنکه مساله سند جامع همکاری های ۲۵ ساله ایران و چین نیز مطرح بوده و نیازمند عملی شده است.
با توجه به تحولاتی که در نظام بین الملل رخ داده است فضای روابط ایران و چین بسیار مثبت است و زمینه برای گسترش روابط وجود دارد. بر اساس همین پیش فرض و سفر چند سال گذشته رهبر چین به ایران و دیدار با رهبر انقلاب مشارکت تهران و پکن به سطح جامع راهبردی ارتقا یافت و بر همین اساس بود که برنامه ۲۵ ساله تدوین شد. در نگاه چینی ها ارتقای روابط به سطح جامع راهبردی و سند ۲۵ ساله موضوعی نمایشی و تشریفاتی نیست. چینی ها با ایران تعارفی ندارند و به دنبال دلجویی از ایران نیستند. چینی ها در سیاست خارجی خود کلیدواژه عملگرایی را بسیار مهم می دانند. آنها بر اساس سیاست ها و نیازهایی که در کشور چین می بینند این اسناد را به امضا رساندند. اما اجرایی شدن این سند نیاز به برنامه دارد چرا که امری دو طرفه محسوب می شود. مشارکت جامع راهبردی سه ضلعی محسوب می شود که ایران و چین برای مناسبات خود تعیین کرده اند. انتظاری که از دولت سیزدهم می رود این است که به شکل عملگرایانه و با داشتن برنامه مشخص و مدون وارد کار و تعامل با کشور چین شود. اگر ما بخواهیم بر اساس چارچوب های گذشته و سنتی روابط خود را با چین به پیش ببریم، گسترش همکاری ها تنها در حد شعار باقی خواهد ماند و مزیتی را متوجه هیچ یک از طرف ها نخواهد کرد. اما نکته اینجاست که فضا مهیا بوده و تمایل نیز وجود دارد و اگر پیش زمینه ها و پیش فرض های این موضوع از طرف جمهوری اسلامی ایران به صورت راهبردی حقیقی مشخص شود زمینه بسیار خوبی برای گسترش بیش از پیش روابط تهران و پکن فراهم خواهد شد.
وضعیت همکاری های ایران و پکن در سایه عدم احیای برجام به چه شکل خواهد بود؟ آیا در این صورت همکاری های دو کشور با مشکلاتی روبرو خواهد شد؟
چینی ها روابط و مناسبات خود با کشورها را بر اساس روابط دوجانبه و فضای برد ـ برد به پیش می برند به گونه ای که به زیان هیچ کشور ثالثی نیست. این بدان معناست که چین روابط خود را با کشورها به شکل مستقل تعریف می کند.
تحولات و معادلات بین المللی همواره تاثیرگذار بوده اند و مسائلی چون توافق هسته ای می تواند تاثیرگذاری خوب و مثبتی بر روابط تهران و پکن بگذارد و باعث پویایی بیشتر شود. این نکته را نیز باید در نظر داشته باشیم که هنگام امضای سند همکاری های جامع با چین برجامی وجود نداشت. مساله ای که نشان می دهد دو طرف نیاز به روابط را حفظ کرده اند و هم ظرفیت های آن را موجود دیده اند. در حال حاضر به چیزی که نیاز داریم برنامه ریزی دقیق نحوه تعامل با چین است و لازمه آن این است که وزارتخانه هایی چون خارجه، علوم، دفاع، صنعت، راه و غیره حداقل برای پنج ساله آینده برنامه ای مدون به منظور همکاری با چین داشته باشند. ما به مرکزیتی در ایران نیاز داریم تا تمام برنامه های مدون را بررسی و جمع آوری کند و آن را به کشور چین منعکس کند و با برقراری تعامل روابط به سمت اجرایی شدن حرکت کند. اگر چنین فضایی برقرار شود می توان انتظار آینده روشنی را برای روابط ایران و چین داشت.
۳۱۱۳۱۱