اختلال وسواس فکری- عملی OCD نوعی بیماری روانی است که سبب ایجاد افکار یا احساسات ناخواسته مکرر (وسواس) یا میل به انجام کار یا رفتارهای اجباری می‌شود. برخی افراد می‌توانند هم وسواس و هم اجبار را با هم تجربه کنند.
OCD در مورد عاداتی مانند جویدن ناخن یا فکر کردن به افکار منفی نیست. وسواس رفتاری «جبری» می‌تواند وسواس دست زدن به جایی کثیف و شستن چندین باره دست‌ها باشد. هرچند شاید فرد دوست نداشته باشد چنین کاری انجام دهد اما در مقابل انجام ندادن آن نیز ضعف دارد.
اختلال وسواس فکری- عملی OCD
این اختلال زندگی شخصی، کاری و اجتماعی فرد مبتلا را مختل می‌کند.
انواع و علائم اختلال وسواس فکری- عملی OCD
OCD به اشکال مختلف ظاهر می‌شود، اما اکثر موارد حداقل در یکی از چهار دسته کلی قرار می‌گیرند.
وسواس به آلودگی و کثیفی یا حتی ترس از آن‌ها، تقارن و نظم، نیاز به چیدمان وسایل به روشی خاص، نشخوار فکری و افکار مزاحم، وسواس در یک خط فکری و موضوع مشخص. یا حتی افکار خشن و آزار دهنده در افراد می‌تواند از اعلائم یا انواع آن باشد. که این موارد حتی در وضعیتی مانند بارداری یا اسکیزوفرنی بیشتر دیده می‌شود. گاهی نیز افراد به رفتار فرزندان خود، همسر خود یا اطرافیانش حساس می‌شود و آن‌ها را هر لحظه تعقیب می‌کنند یا می‌خواهند کنترلشان کنند که همه از چنین اختلالی ناشی می‌شود.
وسواس فکری – اجبار
بسیاری از افرادی که OCD دارند می‌دانند که افکار و عادات آن‌ها منطقی نیست. آن‌ها به این دلیل که از چنین رفتارهایی لذت می‌برند، دست به انجام آن نمی‌زنند، بلکه به این دلیل که نمی‌توانند آن را ترک کنند انجامش می‌دهند؛ و اگر انجام ندهند، آن قدر احساس بدی پیدا می‌کنند مجبور می‌شوند به سراغش بروند و تا انجام نداده اند، راحت نمی‌شوند.
افکار وسواسی می‌توانند شامل این موارد باشند: نگرانی در مورد آسیب دیدن خود یا سایر افراد، آگاهی مداوم از پلک زدن، تنفس عمیق یا دقت به نفس کشیدن خود یا سایر احساسات بد مثل ظن به خیانت شریک زندگی، بدون هیچ دلیلی. اینها می‌تواند زندگی یک فرد را مختل کند.
عادات اجباری می‌تواند شامل موارد زیر باشد: انجام کارها به ترتیب خاصی، هر بار برای بهتر شدن آن، نیاز به شمارش وسایل، مانند پله‌ها یا بطری‌ها، ترس از دست زدن به دستگیره‌های در، استفاده از توالت‌های عمومی یا دست دادن به دیگران. اینها همه از مواردی هستند که می‌توان برای عادات اجباری و وسواسی برشمرد.
علل OCD و عوامل خطر بروز این اختلال روانی
پزشکان در مورد این که چرا برخی افراد OCD دارند، نظر دقیقی ندارند. اما استرس می‌تواند علائم آن را بدتر کند. اختلال وسواس فکری – اجباری در زنان کمی شایع تر از مردان است. علائم آن نیز اغلب در نوجوانان یا بزرگسالان جوان ظاهر می‌شود.
عوامل خطر اختلال وسواس فکری – اجباری عبارتند از:
در اثر این اختلال در بخش‌های خاصی از مغز افراد مبتلا، تفاوت‌های فیزیکی وجود دارد. افسردگی، اضطراب یا تیک عصبی، تجربه تروما، سابقه سوء استفاده فیزیکی یا جنسی در کودکی همه می‌تواند منجر به این اختلال شود. گاهی ممکن است کودک پس از عفونت استرپتوکوکی به OCD مبتلا شود. به چنین اختلالات عصبی خودایمنی کودکان مرتبط با عفونت‌های استرپتوکوک یا PANDAS نیز می‌گویند.
تشخیص OCD
پزشک شما ممکن است یک معاینه فیزیکی انجام دهد و آزمایش خون تجویز کند تا مطمئن شود مورد دیگری سبب چنین علائمی نشده است. آن‌ها همچنین در مورد احساسات، افکار و عادات شما با شما صحبت خواهند کرد.
درمان اختلال وسواس فکری- عملی
هیچ درمانی برای این اختلال وجود ندارد. اما ممکن است بتوانید نحوه تاثیر علائم را از طریق دارو، درمان یا ترکیبی از درمان‌های روانشناختی و دارو کنترل کنید.
* روان درمانی؛ رفتار درمانی شناختی می‌تواند به تغییر الگوهای فکری فرد کمک کند. در شکلی عملی آن، پزشک فرد را در موقعیتی قرار می‌دهد که به اجبار کاری انجام دهد. سپس فرد مبتلا به این اختلال یاد خواهد گرفت. که افکار یا انجام چنین رفتارهایی را کاهش دهد و سپس متوقف کند.
* ایجاد حس آرامش؛ انجام کارهای ساده ای مانند مدیتیشن، یوگا و ماساژ می‌تواند به کاهش علائم استرس زا OCD کمک کند.
* دارو؛ داروهای روان پزشکی به نام مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین به بسیاری از افراد کمک می‌کند تا اختلال وسواس و اجبار را کنترل کنند. ممکن است دوره درمانی ۲ تا ۴ ماه طول بکشد. موارد رایج مصرف چنین داروهایی عبارتند از سیتالوپرام (سلکسا)، اسیتالوپرام (لکساپرو)، فلوکستین (پروزاک)، فلووکسامین، پاروکستین (پاکسیل) و سرترالین (زولوفت). اما اگر پس از مصرف دارو هنوز با چنین علائمی رو به رو بودید، این بار پزشک ممکن است داروهای ضد روان پریشی مانند آریپیپرازول (ابیلیفای) یا ریسپریدون (ریسپردال) تجویز کند.
راه های درمانی
* نورومدولاسیون؛ در موارد نادر. زمانی که درمان و داروها نتیجه موثری ندارد، پزشک در مورد دستگاه‌هایی صحبت خواهد. که فعالیت الکتریکی را در ناحیه خاصی از مغز تغییر می‌دهند. یک نوع، تحریک مغناطیسی ترانس کرانیال، برای درمان OCD است. از میدان‌های مغناطیسی برای تحریک سلول‌های عصبی استفاده می‌کند. یک روش پیچیده تر، تحریک عمیق مغز که از الکترودهایی استفاده می‌کند که در سر شما کاشته می‌شوند.
با این درمان‌های احتمالی می‌توانید اختلال وسواس فکری – جبری (عملی) را درمان کنید. در موارد پیشرفته شما نیاز به مراجعه به پزشک متخصص دارید. در حالی که اگر تازه به علائم آن پی برده اید می‌توانید در مشورت با روانشناس از شر چنین اختلالی خلاص شوید. تمرین‌های یوگا یا مدیتشین شما را در مبارزه با این اختلال کمک می‌کند. اما در صورت پیشرفت آن حتما به متخصص مراجعه کنید تا با درمان و روش‌های دیگر این اختلال را از بین ببرید.