در پی جنگ روسیه علیه اوکراین و حمایت غربی ها از این کشور تنش ها میان اغلب کشورهای اروپایی با روسیه بالا گرفت ، آمریکا و اتحادیه اروپا در واکنش به تهاجم نظامی روسیه، تحریمی علیه بخش انرژی این کشور، خصوصاً نفت و گاز اعمال نکردند ،موضوعی که اهمیت ویژه این بخش را پر رنگ تر به نمایش گذاشت.
روسیه حدود۴۰ درصد از گاز و زغال‌سنگ مصرفی، همچنین یک چهارم نفت و محصولات نفتی اروپا را تأمین می‌کند و حالا شاید این جنگ بهانه ای برای افزایش قیمت انرژی و تهدیدی برای عدم تامین انرژی مورد نیاز اروپا توسط این کشور باشد.هر چه که هست امروز انتقال انرژی اهرم فشار روس ها به غرب شده است . در این میان ، برخی مقامات و کارشناسان ، مستقیم و غیرمستقیم ، اروپا را تهدید می کنند که اگر انعطاف نشان ندهند و نهایی شدن امضای احیای برجام را سریع انجام ندهند ، تاوان تعلل خود را در سرمای بی گاز زمستان اروپا خواهند پرداخت . به عنوان نمونه ، سخنگوی وزارت خارجه در اظهار نظرهایی از توان ایران برای مرتفع کردن بخش بزرگی از نیاز های انرژی اروپا در صورت به نتیجه رسیدن مذاکرات گفته اند.محمد مرندی، مشاور گروه مذاکره هسته‌ای نیز با اشاره به نزدیکی زمستان و سرد شدن هوا از ایجاد شرایط سخت برای اروپا در صورت به نتیجه نرسیدن مذاکرات با ایران سخن به میان آورده است .
هرچند ، ایران در رتبه اول و به روایتی دیگر ، رتبه دوم ( پس از روسیه) کشورهای دارنده ذخایر گازی جهان قرار دارد اما با لحاظ واقعیت ها باید تحلیل های مبتنی بر تامین نیاز گازی اروپا از سوی ایران در پساتوافق را نادرست دانست زیرا جمهوری اسلامی ، زیرا برخلاف نفت ، ایران از بازیگران اصلی بازار جهانی گاز نیست و سهم کشورمان از این بازار ، بیش از ۳ درصد نیست . علاوه براین ، صادرات گاز ایران به اروپا از طریق دریایی ، بسیار گران قیمت و مقرون به صرفه نیست و صادرات گاز به اروپا از طریق خط لوله هم به علت نبود خط لوله مورد نیاز و زمانبر بودن چند ساله و نیز ضرورت هماهنگی با کشورهای مختلف برای احداث چنین خط لوله ای ، جذابیت گاز ایران برای کشورهای قاره سبز را حداقل در کوتاه مدت و میان مدت ، بسیار کمرنگ کرده است .
خبر آنلاین در گفت و گو با فریدون عباسی دوانی ، رئیس پیشین سازمان انرژی اتمی ایران و نماینده کنونی مجلس به بررسی این موضوع پرداخته که در ادامه می خوانید :
در بحث توافقات و احیای برجام خیلی از مسئولین و کارشناسان معتقد هستند باید از فرصتی که بواسطه جنگ اوکراین ایجاد شده استفاده کنیم و به اروپا انرژی و خصوصا گاز صادر کنیم . سوال اینجاست که آیا ما در کشور آنقدر گاز داریم که بتوانیم مصرف اروپا را تامین کنیم؟
سال ها مسئله تحریم اقتصاد ما را کند کرده است و اثرات خود را در بخش بالادستی نفت و گاز گذاشته است ،یعنی تولید نفت و گاز ما متناسب با نیاز کشور افزابش پبدا نکرده است صمن اینکه در مشور نیز مصرف گاز بالا رفته است و به شکر خدا همه جا لوله کشی شده و این برکاتی است که ما از این منابع طبیعی در داخل استفاده کنیم ولی متناسب با این استفاده باید وسائل گاز سوز و ساختمان های ما باید استاندارد می شدند تا مصرف گاز بهینه باشد . الان به دلیل اینکه در زمستان سیستم های گرمایشی و بخاری های ما استاندارد نیستند مصرف بالایی دارند و به عبارتی ما در حال هدر دادن سرمایه ملی در این مورد هستیم .گذشته از این حرف ها می بایست در این مدت حفاری ها و اکتشافات بیشتری انجام و پالایشگاه های گاز بیشتری احداث می شد ،از این رو ما یک ناترازی در حوزه گاز داریم .در این شرایطی که پیش آمده خود روس ها امکان سرمایه گذاری در کشور ما را دارند ورغبت دارند که روابط راهبردی تری را با ایران برقرار کنند .به هر جال تثبیت جمهوری اسلامی در این سالها نشان داده که ما می توانیم هم یک شریک تجاری و هم یک همسایه مطمین باشیم که از مرزهای ما کسی به آنها حمله نکند.تجربه نشان داده است با ثباتی که جمهوری اسلامی پیدا کرده از نظر کشور های دیگر امکان برقراری مناسبات با همسایگان وجود دارد محصوصا با کشوری مثل روسیه ،پس ما اینجا باید حتما روسیه را در مناسباتی که می خواهیم با اروپا داشته باشیم درنظر بگیریم چون اروپایی ها در این سالها نشان دادند که مطمئن نیستند و به محض اینکه آمریکا به آنها فشار بیاورد و یا نفوذ رژیم صهیونیستی باعث می شود که آنها به ما پشت کنند و ما را از حوزه های امنیتی و اقتصادی به خطر بیاندازند.از آن طرف نیز باید به این موضوع دقت کنیم که الان اروپا تحت فشار است م می تواند کاملا از خواست امریکا پیروی نکند.ما باید از این فرصت استفاده کنیم و بتوانیم درحوزه انرژی با آنها همکاری بیشتری داشته باشیم ،ولی حتما باید تضامین لازم را در این دوره از آنها بگیریم تا اگر مشکل شان در این مقطع حل شد دوباره ما را تحت فشار نگذارند.یعنی اگر به ما نیاز دارند مطابق نیازشان به ما پاسخ و تضمین دهند .
وقتی گاز به مقدار لازم نداریم چه چیزی را می خواهیم صادر کنیم ؟
نه اینکه نداریم ،اگر دقت کرده باشید من ابتدا از صرفه جویی و زمانبر این کار گفتم .ما باید زودتر شروع می کردیم .ما پارسال به وزیر صنایع در دولت آقای رئیسی تذکر دادیم که شما برو بخاری و کولر استاندارد تولید کن ،این تذکرات را دادیم که بفکر باشند تا ما راتدمان را بالا ببریم و مصرف را بهینه کنیم ،چرا که با این وضعیت می توانیم گاز داشته باشیم .ولی نباید اینگونه باشد که ما گاز را به مصرف خانگی بدهیم و تولید را کاهش دهیم و صنابع فولاد و سیمان و از این قبیل مشکل پیدا کنند ،این حتما در رشد اقتصادی ما تاثیر می گذارد .این ها را باید حتما برنامه ریزان دولت در نظر بگیرند .البته با توجه به مسائلی که برای روسیه پیش امده و چین هم مصرف خود را تا حدی از جاهای دیگر تامین می کند می توانیم سوآپ گازی داشته باشیم ،یعنی ترکمنستان محلی است که می تواند گاز را به ما بدهد و ما این گاز را در حدی که خط ترکیه اجازه دهد صادر کنیم .خطی که ما با ترکیه داریم گنجایشی دارد و بیش از آن نمی شود دیگر به آنجا ارسال کرد. ما د راین حدود می توانیم شروع کنیم و برای آینده برنامه ریزی بکنیم به نجوی که هم منابع خودمان افزایش پیدا کند و اینکه اروپایی ها هم وقتی نیاز داشته باشند حتما می آیند و در صنایع بالا دستی گاز ما سرمایه گذاری خواهند کرد و یا تجهیزات لازم را خواهند داد .
یعنی حتی اگر برجام هم احیا نشده باشد باز این اتفاق خواهد افتاد؟
نیاز باعث می شود که آنها بیایند ،آنها وقتی نیاز داشته باشند مجبور هستند که از خواست آمریکایی ها پیروی نکنند،در این صورت ما باید اینجا از آنها امتیاز بگیریم و بخواهیم با ما قرارداد های درازمدت ببندند تا نتوانند ، بعدا، زیر آن بزنند .
با توجه به اینکه روس ها اروپا را بواسطه انرژی تحت فشار گذاشته اند چنانچه ما بخواهیم به هر نحو ممکن نیاز انرزی اروپا را تامین کنیم آیا روابط روسیه با ما خدشه دار نخواهد شد و ایا اساسا روس ها به ما اجازه چنین کاری خواهند داد؟
ما باید حواسمان به روابط راهبردی باشد حالا این روابط راهبردی با چین است و یا روسیه یا کشور های دیگر ،الان مناسبات جهانی درحال تغییر است و ما دراین تغییر باید یک بازیگر اصلی باشیم .این موضوع باید توسط رسانه ها و صدا و سیما به مردم گفته شود که زمان پیچ تاریخی الان است ،مناسبات دارد تغییر می کند و ما باید در سازمان ملل جدید تاثیر گذار باشیم.اینها را باید در نظر بگیریم و یک مقدار افق دیدمان را جلوتر ببریم و فقط به امروز نگاه نکنیم .
الان در این پیچ تاریخی برای ما روسیه حرف اول را می زند ؟
ما هم حرف اول را می زنیم ،اینطور نیست که فقط روسیه حرف اول را بزند.
ببینید اگر ما گاز اروپا را تامین کنیم دقیقا در مقابل اهرم فشار روس ها در برابر اروپا نقش آفرینی کرده ایم و این موضوعی است که قطعا موجب خوشنودی روس ها نخواهد شد و چه بسا در مناسبات ما تاثیر منفی نیز بگذارد ...
حتما . اگر تامین گاز اروپا را با ملاحظه و در نظر گرفتن منافع روس ها انجام ندهیم با مشکل مواجه خواهیم شد .
چرا؟ ...
ما نمی توانیم همه تخم مرغ هایمان را در سبد چین و روسیه بگذاریم . در گذشته به سمت غرب رفتیم و شرق را کنار گذاشتیم ، اما اکنون نباید به سمت شرق برویم و غرب را فراموش کنیم . با توجه به تغییر قواعد سیاست بین الملل ما باید سیاست نه شرقی نه غربی را دنبال کنیم .باید این بالانس را با حفظ استقلال خودمان به وجود بیاوریم ،باید با حفظ عزت کشور منافع خودمان را در نظر بگیریم .مطمئنا روسیه و چین مثل غربی ها منافع خود را در نظر می گیرند،کا هم باید با حفظ منافع خودمان با اینها رابطه داشته باشیم.
راهکار تعامل با روس ها در این حوزه چیست؟
آنها باید بیایند و با ما نتنظیم شوند ،یعنی اگر الان تحریم هستند و می خواعند مواد نفتی و گازی را زیر قیمت عرضه کنند نمی بایست در دنیا بدون ما عمل کنند .یعنی حتما باید بیایند از تجارب ما در بازار و دور زدن تحریم ها استفاده کنند .شواهدی وجود دارد که آنها یک مقدار شتاب زده در شروع تحریم ها عمل کردند ولی متوجه شده اند که ما تجربه بهتری در حوزه نفت و گاز و صادرات آن داریم و دارند با ما هماهنگی می کنند .
الان خیلی از مسئولین از جمله آقای مرندی از صبوری ایران می گویند و اروپا را به عدم انتقال انرژی تهدید می کنند ،آیا اینها از مزیت های صادرات ما مطلع هستند و گزارش هایی از کمیسیون شما در این خصوص دارند و یا براساس داده های خود سخن می گویند؟
من نمی دانم دقیقا ایشان چه گفته اند ،ولی این حرف ها حرف های دیپلماتیک است و در فضای سیاسی همواره یک سری کلمات و جملاتی گفته می شود که بعضی از آنها مصرف داخلی داردو در اروپا و امریکا هم همینطور است. اروپایی ها آنجا ننشسته اند که با تهدید یک مقام ما تصمیم شان را عوض کنند ولی بالاخره یک جاهایی تبلیغ می شود و در رسانه ها مطرح می شود که این یک امر عادی است و در کشورهای دیگر هم همینگونه است .باید این نکته رادر نظر بگیریم که همیشه اینها تعیین کننده سیاست ها نیست،اروپایی ها نیاز الان خود را می دانند و مطابق با آن تمایل دارند که با ایران رابطه بهتری داشته باشند بخصوص در حوزه انرژی .
چرا بخصوص انرژی؟
چون در حوزه های سیاسی هم قدرت جمهوری اسلامی را در خنثی کردن نقشه های بی دولت سازی آسیای جنوب غربی را دیده اند ،یعنی جمهوری اسلامی نگذاشت منطقه نجزیه شود .تمام آنها جمع شدند تا داعش بیاید و چره کریحی از اسلام را نشان دهند و دولت های منطقه را از بین ببرند چرا که وقتی بی دولت سازی باشد پروه هایی که حاکم می شوند نفت و منابع کشورها را به غارت خواهند برد و جمهوری اسلامی این نقشه را به هم زده است .برای همین می گویم که جمهوری اسلامی در مناسبات جدید جهانی نقش موثری دارد .یعنی فقط چین و روسیه نیستند و ما یک طرف موضع هستیم و قطب بندی دنیا در حال تغییر است و ما هم یکی از قدرت های نوظهور جهان هستیم و در مناسبات جهانی تاثیر گذار خواهیم بود.
شما به سوآپ گازی اشاره داشتید ،ما خط انتقال گاز به اروپا نداریم و اگر بخاطر داشته باشید اروپایی ها قبل تر ما رااز خط لوله ناباکو حذف کردند .
خط فقط از ترکیه است ،ترکیه هم به دنبال منافع خودش است و می خواهد گاز را برای خودش نگه دارد ، از ما به قیمت پایین بخرد و نیاز اروپا را در حد گنجایش لوله تامین کند . ما باید فکر خط لوله جدید با سرمایه گذاری اروپایی ها باشیم .برای انجام سوآپ باید از طریق عراق و سوریه و دریای مدیترانه این حط را به اروپا باز کنیم .
د رنظر داشته باشید عدم اعتماد اروپا به ایران مانع سرمایه گذاری آنها در حوزه کاز و انرژی می شود ،گفتید نیاز ماست ولی شاید برای رفع این نیاز با ترکیه و یا حتی روسیه کنار بیایند .
اروپا همیشه در تاریخ شروع کننده جنگ بوده و اینها همیشه با هم جنگ کرده اند .اینها قبلا حکومت هایی داشتند که با انگلیسی ها فامیل بودند ،مثل هلند و جاهای دیگر . یعنی در زمان جکومت پادشاهی اینها خانوادگی با هم فامیل بوده اند و بعد هم باهم جنگ کرده اند ، جنگ های بزرگ تاریخ در اروپا بوده و آنها هیچ وقت به هم اعتماد نمی کنند . ممکن است در یک جاهایی اتحادیه هم تشکیل دهند ولی می بینیم که یکدفعه انگلیس از این اتحادیه خارج می شود . حرکتی هم که الان روسیه با اوکراین اتفاق افتاد و قبل از آن داستان کریمه ، نشان داد اصلا سازمان ملل موجودیت خود را در کنترل دنیا از دست داده است ،به عبارت دیگر غربی ها در این سازمان ، حاکم شده اند و هر کار که دلشان بخواهد می کنند اما دیگر کشورهایی که ازنظر اقتصادی و نظامی خود را قوی کرده اند دیگر زیر بار آن مناسبات نمی روند .جمهوری اسلامی هم بعد از انقلاب مرکز تصمیم گیری اش از خارج به داخل کشور منتقل شده الان زمانی است که باید برای این مناسبات نقش داشته باشد و اثر خود را د رمنطقه و آسیای جنوب غربی و تا حدی شمال آفریقا نشان دهد و می تواند تاثیر گذار باشد .اروپایی ها هم این را باور کرده اند که باید قدرت ایران را بپذیرند ،حالااینکه چند نفر صحبت کرده اند و کلماتی می گویند آن باور را تغییر نمی دهد چرا که آن باور عمیق است و آنها متوجه شده اند که با جمهوری اسلامی باید کنار بیایند.
۲۱۲۱۲