به گزارش خبرنگار ایرنا، اولین فصل قرن جدید برای مازندران از لحاظ شرایط جوی پر فراز و نشیب بود به طوری که در روزهای ابتدایی اولین ماه این فصل شاهد استقرار سامانه سرد بارشی بودیم و در نیمه دوم با سامانه گرم جنوبی مواجه شدیم که سبب افزایش محسوس دما شده بود. میزان بارش این ماه چنگی به دل نزد و کاهش قابل ملاحظه ای نسبت به محدوده نرمال ماه فروردین داشت. در اردیبهشت ماه نیز هر چند غالب روزهای این ماه آسمان ابری و با بارش پراکنده باران همراه بود ، اما میزان بارش این ماه نیز تنها پنج درصد بیشتر از میانگین بلندمدت بود و نتوانست کسری بارندگی ماه فروردین را جبران کند.
در حالی که کشاورزان و دیگر باشندگان استان منتظر جبران بارندگی در سومین ماه فصل بهار یعنی ماه خرداد بودند ، بر خلاف انتظار این ماه به یکی از کم بارش ترین و خشک ترین ماه‌ها در طول دوره آماری تبدیل شد به طوری که شاهد کاهش قابل ملاحظه ۷۶ درصدی بارش نسبت به دوره نرمال بودیم. در مجموع میانگین بارش باران در سه ماهه نخست امسال در مازندران نسبت به بهار سال گذشته ۲۳ درصد و میانگین بلندمدت آماری حدود ۴۱ درصد کاهش داشت.
این کم بارشی و بهار خشک در حالی رقم خورد که مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی کشور، میانگین بارش باران در سه ماهه نخست امسال در مازندران را ۱۱۲ میلی‌متر پیش‌بینی کرده بود که تازه اگر همین میزان هم محقق می شد طبق ارزیابی همین مرکز کمتر از میانگین نرمال فصل بهار بود ولی با محقق نشدن و فاصله حدود ۳۵ درصدی تا پیش بینی سبب شد تا پیشروی خشکسالی در بعضی مناطق مازندران بویژه شرق استان عمیق تر و جدی تر شود و بیشتر به چشم بیاید.
مطابق جدول پیش‌بینی فصلی مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی کشور ، میانگین بارش فروردین ماه امسال در مازندران ۲۰ میلی متر بود که این میزان نسبت به دوره آماری بلندمدت که حدود ۵۱ میلی متر بوده، ۹۱ درصد کاهش داشت. البته در مقایسه با فروردین سال قبل که بارندگی ۱۸ میلی متری در مازندران ثبت شده بود ، افزایش حدود ۱۱ درصدی ثبت شد ولی تداوم خشکی در ماه های آینده این میزان افزایش را هم بی اثر کرد.
بر اساس جدول مرکز ملی مدیریت بحران خشکسالی کشور ، میزان بارندگی مازندران در ماه اردیبهشت ۳۷ و خرداد ۲۵ میلی متر بود و در مجموع نیز طی سه ماه بهار ۸۲ میلی‌متر بارندگی در استان ثبت شد که حدود ۴۰ درصد کمتر از پیش بینی هواشناسی بوده است.
البته میزان اثرگذاری کم بارشی بهاری در مازندران برای مناطق مختلف یکسان نبود. مثلا سیاه بیشه در غرب استان طی فروردین با ۸۱ و اردیبهشت با ۶۰ میلی‌متر بیشترین میزان بارندگی را خود اختصاص داد و رتبه نخست بارندگی خرداد ماه با ۴۹ میلی‌متر به رامسر رسید. اگر چه سیاه بیشه در ماه خرداد عنوان کم بارش ترین نقطه مازندران را در کنار مناطقی مانند بندر امیرآباد در شرق و بابلسر در مرکز استان به خود اختصاص داد ، ولی رتبه داری بیشترین بارندگی دو ماه نخست فصل سبب شد تا این منطقه از گزند خشکسالی در امان بماند.
قربانی بزرگ کم بارشی فروردین ماه در مازندران منطقه کجور در غرب استان با ۲۹ میلی متر بود. این عنوان در ماه اردیبهشت با ۲۱ میلی متر به بندر امیرآباد و بابلسر رسید و در ماه خرداد هم با ۱۹ میلی متر در دشت ناز ساری و سیاه بیشه ریشه زد.
جدول زیر که از سوی مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی هواشناسی کشور منتشر شده ، به صورت شفاف و مقایسه ای میزان بارندگی بهاری مازندران را نشان می دهد. نگاهی گذرا به این جدول نشان می دهد که میزان بارندگی بهاری در مازندران در مقایسه با میانگین بلندمدت آماری در تمامی مناطق مازندران منفی بوده است. در همین جدول میزان بارندگی بهاری در مقایسه با بهار سال گذشته هم تنها در دو شهرستان استان یعنی سوادکوه و سوادکوه شمالی بیشتر و در ۲۰ شهرستان دیگر کمتر بوده است.
کاهش نقش بهار در تامین بارش سالانه
گزارش مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی کشور، مجموع بارش باران در فصل بهار ۱۴۰۱ در استان را ۷۴.۳ میلی متر اعلام کرد که این میزان در مقایسه با سال گذشته که ۹۶.۶ میلی متر بود کاهش ۲۳ درصدی دارد و نسبت به دوره بلندمدت که ۱۲۶.۵ میلی متر بود کاهش ۴۱ درصدی را نشان می دهد.
همچنین مقایسه بارش باران در بهار امسال در تمام شهرستانهای استان نسبت به مدت مشابه بلندمدت، کاهشی بود و بیشترین میزان کاهش نیز مربوط به نور با ۷۰، کلاردشت ۶۰ ، نکا ۵۸ ، میاندرود ۵۷ ، ساری ۵۶ و بهشهر ۵۱ درصد بوده است.
میانگین درصد تامین بارش سال آبی فصل بهار ۱۴۰۱ در مازندران هم ۱۱٫۵ اعلام شده است که نسبت به سال گذشته که ۱۹.۵ درصد بود تقریبا نصف شده است. این وضعیت بیانگر عمق بحران خشکسالی برای آینده مازندران است چرا که بهار پربارش ترین فصل سال در مازندران به شمار می رود و گذشته از این عمده محصولات کشاورزی استان وابستگی حیاتی به بارندگی بهاری دارند.
میزان تامین بارش سالانه مازندران در فصل بهار در حالی هر ساله کاهش می یابد که به اعتقاد کارشناسان خشکسالی بهاری مازندران در درجه اول کشاورزی و باغداری استان را تهدید می کند چرا که کمبود رطوبت خاک در بهار نه تنها سبب آب طلبی بیشتر در فصل کاشت و داشت برنج می شود که امکان تامینش هر سال کمتر خواهد شد ، بلکه تقریبا تمامی محصولات سردرختی و دیگر محصولات کشاورزی استان را به لحاظ سلامت و عملکرد تحت تاثیر شدید قرار خواهد داد.
بر پایه این گزارش، درصد تامین بارش سال آبی فصل بهار ۱۴۰۱، نسبت به مدت مشابه بلند مدت در همه شهرستان های مازندران کاهش قابل ملاحظه ای داشته است و بیشترین کاهش نیز در نوشهر، نکا، ساری، میاندرود، بهشهر و گلوگاه مشاهده می شود.
ترسالی بهاری ؛ آرزوی نسل فردا
پهنه بندی بارش تجمعی فصل بهار ۱۴۰۱ در مازندران نیز نشان می دهد که میزان بارش این فصل در قسمت وسیعی از استان، بیش از ۷۵ میلی متر بوده است به طوری که بیشترین میزان بارش تجمعی استان در این ایام در مناطق ساحلی تا ارتفاعات شهرستانهای چالوس تا رامسر، نور و آمل، مناطقی از شهرستانهای ساری، قائم‌شهر، سوادکوه، سوادکوه شمالی و بابل بیش از ۱۰۵ تا ۲۰۰ میلی متر و کمترین میزان بارش تجمعی در قسمتی از ارتفاعات ساری و میان بند شهرستان نوشهر بین ۱۰ تا ۲۸ میلی متر ثبت شده است.
پهنه بندی اختلاف بارش تجمعی در فصل بهار امسال در مازندران نسبت به دوره بلندمدت، نشان می دهد اختلاف بارش تجمعی سطح استان به جز بخش کوچکی از سوادکوه شمالی که بین ۱۰ تا ۲۰ میلی متر و بخش هایی از شهرستان ساری، قائم‌شهر، بابلسر، فریدونکنار، سوادکوه و بابل بین ۱۰ تا ۱۰ میلی متر بوده است در بقیه مناطق استان اختلاف بارش تجمعی منفی قابل ملاحظه بوده به طوری که بیشترین اختلاف بارش در این فصل نسبت به بلندمدت مربوط به بخش عمده از مناطق شرقی و غربی استان و بخش هایی از مناطق مرکزی بین ۶۰ تا ۱۶۰ میلی متر بوده و در بقیه مناطق استان بین ۱۰ تا ۶۰ میلی متر بوده است.
پهنه بندی خشکسالی هواشناسی در سطح استان بر اساس شاخص بارش استاندارد شده در دوره ۶ ماهه منتهی به خرداد ۱۴۰۱ نیز نشان می دهد، قسمتی از ساحل مناطق شرقی، قسمت کوچکی از ارتفاعات ساری، میان بند و ساحل نوشهر تحت تأثیر خشکسالی شدید تا بسیار شدید بوده است. ساحل تا میانبند شهرستان بهشهر، نکا، نور و نوشهر، ساحل میاندرود تا جویبار، محمود آباد، قسمتی از ساحل عباس آباد و تنکابن، ارتفاعات ساری و غرب استان، قسمتی از ارتفاعات سوادکوه و آمل، سوادکوه شمالی، میان بند بابل و آمل از خشکسالی خفیف تا متوسط رنج می برده است . تنها در ناحیه کوچکی از ارتفاعات گلوگاه و بهشهر، قسمت کوچکی از ارتفاعات سوادکوه، بابل، آمل، نور، چالوس، قسمت کوچکی از شهرستان کلاردشت و مرز شهرستانهای ساری، قائم‌شهر و سوادکوه شمالی وضعیت ترسالی ضعیف تا شدید مشاهده شده و در سایر مناطق استان هم وضعیت در محدوده نرمال ارزیابی شده است.
هم‌افزایی بیشتر تهدیدات
اگر چه کم بارشی به خودی خود تهدید جدی به شمار می رود ، ولی همراه شدنش با گرمای بهاری تهدیدات خشکسالی را دوچندان می کند چرا که افزایش دما سبب از بین رفتن بیشتر رطوبت خاک از یک سو و بخار کردن بیشتر روان آب ها و آب های ذخیره شده در مخازن و منابع آبی می شود ؛ وضعیتی که اگر چه بهار امسال برای مازندران رقم نخورده است ولی به اعتقاد کارشناسان در صورت تداوم وضعیت موجود می تواند به واقعیت برسد همان گونه که مثلا برای نخستین ماه تابستان امسال رقم خورده است.
طبق گزارش هواشناسی کشور ، میانگین دمای هوای تیر ماه امسال در مازندران ۲۲.۷ درجه سانتی گراد بالای صفر بوده که نسبت به مدت مشابه دوره آماری بلندمدت که ۲۲.۵ درجه بوده، ۲ درجه افزایش داشته است.
برای ماه تیر در مازندران البته هم افزایی گرما و کاهش بارندگی را می توان مشاهده کرد چون طبق همین گزارش میانگین بارش باران در این ماه هفت میلی متر بوده که نسبت به مدت مشابه دوره آماری بلندمدت که ۳۷ میلی متر بوده، ۸۰ درصد کاهش و نسبت به مدت مشابه سال قبل که ۲۹ میلی متر بوده، حدود ۷۶ درصد کاهش نشان می دهد.
طبق گزارش مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی هواشناسی کشور، میانگین دمای هوای استان مازندران در فصل بهار امسال ۱۴.۵ درجه سانتی گراد بالای صفر بوده که نسبت به مدت مشابه بلندمدت ۰/۲ درجه کاهش داشته است که چندان قابل توجه نیست. با این وصف طی این مدت میانگین دمای هوا در نیمی از شهرستانهای استان مازندران بیشتر از مقدار نرمال بلند مدت بوده است که تهدید به شمار می رود.
طی بهار امسال متوسط دمای هوا در شهرستان سوادکوه شمالی نسبت به بلند مدت ۱.۲ درجه افزایش داشته است. میانگین دمای کمینه هوای بهاری استان هم ۹/۶ درجه سانتی گراد بوده که نسبت به دوره آماری، ۰/۳ درجه کاهش نشان می دهد. میانگین دمای بیشینه هوای بهاری هم ۱۹.۴ درجه سلسیوس بوده که نسبت به بلندمدت بدون تغییر بوده است.
کمترین مقدار دمای هوای بهاری نیز با ۶.۱ درجه سانتی گراد مربوط به شهرستان نور بود که نسبت به دوره آماری ۱.۱ درجه سلسیوس کاهش داشت. همچنین بیشترین مقدار دما نیز در ایام بهار امسال با ۲۳.۶ مربوط به قائم شهر بود که این میزان نسبت به دوره آماری ۰.۳ درجه سلسیوس افزایش داشته است.
بیشینه دمای مطلق فصل بهار امسال در مازندران نیز به گلوگاه با ۳۹.۴ درجه سانتی گراد تعلق داشت که نسبت به مدت مشابه بلندمدت با ۴۲.۶ درجه که در ساری و گلوگاه ثبت شد، ۳.۲ درجه کاهش داشته است. طی این مدت کمینه دمای مطلق به بلده با ۶.۲ درجه تعلق داشت که نسبت به مدت مشابه بلندمدت که ۱۲.۴ درجه سلسیوس بود، ۶.۲ درجه افزایش داشته است.
پهنه بندی میانگین دمای هوای بهاری در مازندران هم نشان می‌دهد از ساحل تا ارتفاعات نیمه شرقی و مناطق ساحلی و جلگه ای نیمه غربی استان در محدوده ۱۵ تا ۲۰ درجه ، مناطق کوهستانی شرق تا مرکز و . میان بند مرکز تا غرب استان بین ۱۰ تا ۱۵ درجه و قسمتی از ارتفاعات شهرستانهای نکا، سوادکوه، بابل، آمل و بخش های از ارتفاعات غرب استان بین پنج تا ۱۰ درجه ، قسمت کوچکی از ارتفاعات بابل، آمل، نور در محدوده صفر تا پنج و در محدوده قله دماوند نیز بین صفر تا پنج درجه سانتی گراد بوده است.
پهنه بندی اختلاف میانگین دما طی بهار امسال در مازندران نیز نشان می دهد که اختلاف میانگین دما نسبت به بلندمدت در شهرستان سوادکوه و ارتفاعات شهرستان آمل در محدوده بیشتر از ۲.۵ درجه در قسمتی از ارتفاعات شهرستان های بهشهر، نور و تنکابن، قسمتی از شهرستان سوادکوه شمالی بین ۱.۵ تا ۲.۵ درجه ، ساحل تا ارتفاعات شهرستان های مرکزی استان، قسمتی از ارتفاعات شهرستان آمل، نور، بهشهر، نیمی از شهرستان تنکابن و شهرستان رامسر بین ۰.۵ تا ۱.۵ درجه ، مناطق میان بند تا ارتفاعات مناطق شرقی استان ساحل محمود آباد تا نوشهر، قسمتی از شهرستان های چالوس، کلاردشت و عباس آباد بین ۱.۵ تا ۴.۵ درجه سلسیوس و در بقیه مناطق بین ۰/۵ درجه سانتی گراد بوده است.
آغازی بر پایان یک پدیده طبیعی
با این که آنچه گفته شد تحلیل آماری بارندگی بهاری مازندران بوده است ، ولی می توان برای اثبات اثرگذاری کم بارشی بهاری بر استان و نشان دادن عمق بحران و حتی فاجعه ای که در انتظار استان است به نوک قله یخی اشاره کرد که حدود دو هفته پیش با جاری شدن سیلاب ناشی از ذوب شدن یخچال های طبیعی در بخش مرزن‌آباد شهرستان چالوس رقم خورد ، اتفاقی که فراتر از پیش‌بینی هواشناسی و دیگر دستگاه های مسوول مدیریت بحران بود.
سیلابی که در مرزن آباد جاری شد ناشی از ذوب شدن یخچال طبیعی کوهستان های این منطقه بود که سبب تخریب صد در صدی دو روستا شد و علاوه بر تلفات جانی، خسارت‌های مالی گسترده به اموال و املاک و زیرساخت‌ها ، باعث مدفون شدن مسیر اصلی رودخانه زیر سنگ و لای آورده شد. این سیلاب البته عنوان بزرگ ترین سیلاب ثبت شده طی سه دهه اخیر را به خود اختصاص داد.
علت ذوب شدن یخچال طبیعی کوهستان های مازندران را باید در گرما و خشکی بهاری جست و جو کرد نه در بارندگی ماه مرداد چرا که گرما و خشکی بهاری سبب سست تر شدن سطح و عمق یخچال ها شد و وضعیتی را ایجاد کرد که تنها با یک بارندگی از جا کنده شده و هر چه را که بر سر راهش قرار داشت تخریب کند.
بسیاری از کارشناسان بر این اعتقادند که ذوب شدن یخچال طبیعی مرزن آباد را باید آغازی بر پایان یخچال های طبیعی مازندران قلمداد کرد چرا که با توجه به گرم شدن زمین این احتمال وجود دارد که توده‌های عظیم یخی یخچال طبیعی تخت‌سلیمان (علم‌کوه) که یخچال طبیعی مرزن آباد بخشی از آن بود به واسطه گرم شدن زمین و ذوب شدن یخ‌ها جدا شده و سیلاب‌هایی را رقم بزنند. حتی علت وقوع سیل بزرگ سال ۱۳۹۰ در منطقه کلاردشت و سیل سال ۱۳۹۴ شهرستان تنکابن را نیز برخی کارشناسان ذوب شدن یخچال طبیعی تخت‌سلیمان (علم‌کوه) می‌دانند و معتقدند که احتمال بروز سیل‌های دیگر در منطقه وجود دارد. تخت‌سلیمان در ارتفاعات علم‌کوه با داشتن حدود ۱۰ کیلومتر مربع پوشش یخچالی، یکی از دو یخچال طبیعی بزرگ ایران است.
مدیرکل هواشناسی مازندران هم پیش از این احتمال تکرار سیل های یخچالی در برخی نقاط استان را تایید کرد و به ایرنا گفته بود که افزایش دمای هوا طی سال‌های اخیر فقط در مناطق جلگه‌ای رخ نداده و در مناطق کوهستانی و مرتفع نیز مردم شاهد این افزایش دما هستند و طبیعی است که در چنین شرایطی سرعت ذوب برف‌ها و یخچال‌های طبیعی بیشتر می‌شود و احتمال وقوع سیلاب‌های یخچالی افزایش می‌یابد.
آمارهای مربوط به دمای هوای مناطق کوهستانی مازندران هم نشان می‌دهد که دمای هوای این مناطق به عنوان محل اصلی ذخیره برف‌ها روندی افزایش را طی می کند. برای مثال در دی ماه ۱۳۹۹ دمای هوای مناطق کوهستانی مازندران به طور میانگین ۴.۵ درجه سانتیگراد بود؛ یعنی ۱.۶ درجه بیشتر از دوره بلندمدت و ۰.۹ بیشتر از دی ۱۳۹۸.
بهمن ۱۳۹۹ نیز این افزایش دما به شکل چشمگیری محسوس بود. دمای هوای مناطق کوهستانی مازندران به طور میانگین در این ماه ۷.۳ درجه سانتیگراد ثبت شد که ۴.۴ درجه نسبت به دوره مشابه بلندمدت و ۴.۹ درجه نسبت به بهمن ۱۳۹۸ بیشتر شد.
فروردین ۱۴۰۰ هم که گرم‌ترین فروردین ۵۴ سال گذشته مازندران بود، ارتفاعات استان افزایش دمای کم‌سابقه‌ای داشت. در حالی که دمای هوای این مناطق مازندران در فروردین طی دوره بلندمدت از ۱۰ درجه فراتر نرفته بود، فروردین پارسال با ۲.۷ درجه افزایش نسبت به دوره آماری بلندمدت و ۴.۹ درجه افزایش نسبت به فروردین ۱۳۹۹ به ۱۲.۴ درجه رسید.
این افزایش دما در اردیبهشت ۱۴۰۰ نیز ثبت شده است. دمای ثبت شده برای مناطق کوهستانی مازندران در اردیبهشت پارسال و اردیبهشت دوره بلندمدت آماری ۱۴.۲ درجه بود، اما پارسال با ۴ درجه افزایش به ۱۶.۲ درجه رسید.
اگر به این آمارها دقت شود و با نگاه کارشناسی مورد تحلیل قرار گیرد متوجه می شویم که افزایش نیافتن میانگین دمای هوای بهار امسال نسبت به میانگین بلندمدت و یا بهار سال گذشته نباید سبب دلخوشی شود چرا که تغییرات یک دهه اخیر به صورت شفاف نشان می دهد که بهار خشک با هوای گرم در حال تبدیل شدن به مهم ترین تهدید بحران ساز برای تمامی ابعاد زندگی در مازندران می شود.