شرق نوشت: از دستگیری دختران اسکیت ســوار و تعطیلی کتابخانه ها تا ممنوعیت دوچرخه ســواری بانوان و داستان ناتمام تخریب خانه هــای قدیمــی و بافت تاریخی شــیراز. ایــن آخری اما رخداد عجیبی اســت و با وجود اینکه دولت و وزارت میراث فرهنگــی، صنایع دســتی و گردشــگری مدعی هســتند این تخریب ها متوقف شــده اما شواهد نشــان می دهد این روند همچنان ادامه دارد.
ماجــرا از آنجا آغاز شــد کــه در دولت قبل» طرح ۵۷ هکتاری توســعه حرم « که باعث تخریب بیش از ۲۰۰ خانه تاریخی می شد، متوقف شد اما با روی کار آمدن دولت ابراهیم رئیســی ورق برگشت. امام جمعه شیراز از طولانی شدن روند طرح توســعه حرم مطهر که ۱۱ سال طول کشیده گلایه کرد و شهردار شــیراز هم گفت یکی از اولویت های او اجرای این طرح خواهد بود، سفر رئیس جمهور به شیراز در سال گذشته این روند را ســرعت داد.
نگرانی ها در این خصوص چنان شد که بیش از ۱۸۰ نفر از اســتادان دانشــگاه و حوزه و همچنین فعالان میراث فرهنگی در نامه ای به ابراهیم رئیسی خواستار جلوگیری از تخریب ها شــدند. حتی بیــش از ۲۰ هزار نفر از مردم در نامه ای به عزتاﷲ ضرغامی، وزیر میراث فرهنگی، صنایع دســتی و گردشــگری از او خواســتند به عنوان متولی این حوزه، از خروج این خانه های تاریخی از فهرســت میراث فرهنگی جلوگیری کند و احیای آنها را در اولویت اقدام قرار دهد.
فشــارها و توجه افکار عمومی به این موضوع باعث شد ســخنگوی دولت در نشست خبری اسفند ســال گذشته در پاسخ به خبرنگار شــرق درباره تخریب ها، این گونه بگوید: »پیش از این، هم از ســوی پژوهشگاه وزارت میراث فرهنگی و هم از سوی استاندار فارس اعلام شد که به هیچ وجه بحث تخریب خانه های تاریخی یا میراث فرهنگی در طرح توسعه حرم وجود ندارد.
در آنجا سه دســته خانه وجود دارد؛ اول، خانه هــای تاریخی اســت که تنها دســتوری که داده شده، بهســازی، حمایــت و صیانت از ایــن بافــت اســت. دوم، خانه هــای کهنی هســتند که ماهیت تاریخی و قابلیت ثبت ندارند که حتی برای آن دسته نیز دســتور و برنامــه دولت با مشــارکت بخش خصوصی، حفظ یا بازســازی آنهاســت.
دســته آخــر، بافت فرســوده آن منطقه اســت که باید بهسازی شــود تا امکان صیانت و بهرهبرداری از جاذبه های گردشــگری این خانه های تاریخی وجود داشته باشد«.
ضرغامی نیز در اولین نشســت خبری خود در اول خرداد به این موضوع اشــاره کرد و گفــت: »در مورد بافت تاریخی شــیراز، رئیس پژوهشــگاه میراث اطلاعیه ای منتشر کرده و مواضع ما هم همان اســت. نه کسی به دنبال تخریب بافت تاریخی اســت و نه قرار است آنجا پاســاژ و مجتمع تجاری ســاخته شــود. ما میخواهیم منطقه را ترمیم کنیم. آنجا پر از خانه هایی است که آســیب دیده اند و مأمن معتادان شده اســت. این در کنار بافت تاریخی و توریســتی اصلا مناســب نیســت. از ســویی به نحوی با مســئله برخورد شده که گویا ما می خواهیــم بولدوزر بیاوریم و اینجــا را خراب کنیم. این درست نیست«.
او گفته بود: »این منطقه شامل بافت تاریخی و خانه های تاریخی اســت و هر دوی این موارد باید برای ما مهم باشــد.
مشاور این طرح زیر نظر وزارت مسکن و شهرسازی است، این مشــاور هم برای دسترســی این دو حرم طرح های مختلفی داده اما مــا قبول نکرده ایم. نظر اصلاحی دادیم چون باید با حداقل تخریب این راه ایجاد شــود و هر زمان به جمع بندی نهایی رسیدیم آن را اعلام می کنیم«.
اما »محمدمهدی کلانتری« پژوهشگر و دبیر کمیته میراث فرهنگی اتحادیه انجمن های علمی - دانشجویی معماری، مرمت و شهرســازی ایران که این موضوع را پیگیری می کند، خبر داد تمام شواهد حاکی از در جریان بودن طرحی پنهانی، ضدفرهنگی و غیرقانونی برای تخریب بافت تاریخی شــیراز است.
او کــه دبیر »پویش مردمی نجات بافت تاریخی شــیراز« اســت، به »شــرق« گفت: »بهمن ماه ۱۴۰۰، شاهد اوجگیری مخالفت هــا بــا تخریب بافــت تاریخی شــیراز بودیم که به مــدت چهار ماه از مهر ۱۴۰۰ و بلافاصله پس از ســفر هیئت دولت ســیزدهم به اســتان فارس و تصویــب مجدد طرح ۵۷ هکتاری توسعه حرم شــاهچراغ شیراز انجام شده بود.
نقطه اوج مخالفت ها که بازتاب رسانه ای گستردهای داشت نامه دکتر غلامحســین معماریان اســتاد معماری دانشگاه علم و صنعت ایران به محمدهادی ایمانیه اســتاندار فارس و دیگر مقامات اســتانی و مدیران شهر شیراز مبنی بر توقف کامــل طــرح تخریــب بافت تاریخی شــیراز بود«.
کلانتری افزود: »این نامه که با عباراتی نظیر »توسعه شیوه عربستانی را در شــیراز متوقــف کنید«، »تاریخ و هویت شیراز را نابود نکنید« و »چگونه چند مسئول می تواننــد چنیــن تصمیمی برای تاریخ شــیراز که متعلق به همه مردم است بگیرند؟« همراه بــود، باعث شــد روزه ســکوت چهارماهه مسئولان کشــوری و اســتانی بشکند و اظهارنظرها و تکذبیه های مختلفی را بیان کنند«.
این پژوهشــگر مرمت بناها و بافتهــای تاریخی، عنوان کــرد: »مثلا خبرگــزاری فارس در بهمن ماه ســال گذشــته صحبت های محمدهادی ایمانیه اســتاندار فارس را منتشــر کرد که شــایعه تخریب تعدادی از خانه های ارزشمند بافت تاریخــی شــیراز را تکذیب کرده و گفته بود به نظر می رســد عده ای می کوشــند به دلایلی این شــایعه را به یک معضل اجتماعــی تبدیل کنند. ایمانیه از رســانه ها خواســت که در مواجهه با موضوع بافت تاریخی شــیراز عالمانه و به دور ازجنجال و هیاهو عمل کنند«.
کلانتــری ادامــه داد: » همچنیــن مصیب امیــری رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی که از سوی عزت اﷲ ضرغامی وزیر میراث فرهنگی به عنوان متولی نظارت بر طرح معرفی شده، در اســفندماه گذشــته در جوابیه ای که در روزنامه » شرق«منتشر شــد، نوشــت اصلا نه ۲۰۰ خانه خراب خواهد شد و نه اینکه قرار اســت مجتمع تجاری به جای آن ساخته شود.
آنچــه از این طرح برمی آید و البته هنوز مراحل نهایی را طی نکرده اســت، بیشــتر بحث مرمت، بازسازی و جداره سازی و حتی بازســازی فضاهایی است که در گذشته تخریب شده و همچنین ساماندهی مسیر به شکلی است که رفت وآمد بین این دو مسیر تسهیل شود«.
او در ادامــه گفت: »با اینکــه در جوابیه ها و تکذیبیه های ذکر شده توسط مســئولان کشوری و اســتانی، طرح تخریب بناهــای تاریخی بافــت پیرامونی حرم حضرت شــاهچراغ شــیراز از اساس کذب و شــایعه فضای مجازی خوانده شده و دلســوزی های مخالفان این تخریب بی سابقه، تلاش برای ایجــاد معضل اجتماعی قلمداد شــده، امــا دو اتفاق مهم تناقض رفتار و گفتار مســئولان این موضوع را برملا می کند.
اولین مورد در طرحی که توسط مشاور وزارت راه و شهرسازی تهیه شده، خط بدنه ای توســط پژوهشگاه میراث فرهنگی و کارگروه ویژه بررســی طرح مجموعه ۵۷ هکتاری پیشــنهاد شده که به موجب آن ۳۵ خانه تاریخی ارزشمند )پنج پلاک ثبت ملی و ۳۰ پلاک تاریخی غیرثبتی( تخریب خواهد شــد.
این خط بدنه که با اعمال فشار در طرح مشاور گنجانده شده، در مرحله پایانی تصویب در کمیســیون ماده ۵ اســتانی قرار گرفته و پس از تصویب به شورایعالی معماری و شهرسازی برای تأیید و تصویب نهایی خواهد آمد. با توجه به این طرح، تکذیبیه های مطرح شده صرفا انحراف افکار عمومی بوده و حداقل ۳۵ بنای تاریخی تخریب خواهد شد«.
این استاد دانشگاه ادامه داد: »دومین مورد با اینکه طرح مذکور هنــوز مصوبه کمیســیون ماده ۵ اســتانی و مصوبه شــورای عالی معماری و شهرســازی را نــدارد، اداره راه و شهرسازی استان فارس با همکاری شهرداری شیراز و تولیت شــاهچراغ در حال تملک بناهای محدوده شرقی شاهچراغ هســتند و به مالکان فراخوانده شده اعلام کرده اند که بناهای آنان در طرح توســعه تخریب خواهد شــد و در صورت عدم موافقت نســبت به واگذاری، هزینه کارشناسی شــده توسط کارشناسان رسمی دادگستری به حساب دولتی ریخته شده و املاک مورد نظر تخریب خواهد شد«.
کلانتری افزود: »حتی مالکان بناهایی هم که در خط بدنه پیشــنهادی پژوهشگاه و کارگروه ویژه قرار ندارند برای تملک فراخوانده شــده اند. این نشــان می دهد که حجم تخریب ها حتی فراتر از آن خط پیشــنهادی و فراتر از ۳۵ بنای تاریخی خواهــد بود و مشــخص نیســت در عمل چه تعــداد خانه
تاریخــی و چه مســاحتی از بافت تاریخی شــیراز جولانگاه لودرها و بولدوزرهای توسعه خواهد شد«.
ضرغامی؛ وزیری که فقط تکذیب می کند
ضرغامی در ۲۵ خرداد نیز به ســؤال خبرنــگاری درباره موضــوع »تملک پیــش از تصویب طرح« پاســخ داده بود کــه کلانتری به این جــواب نیز انتقاد وارد کــرد.
وزیر میراث فرهنگــی، گردشــگری و صنایعدســتی گفته بــود: »درباره بین الحرمین )شــیراز( طرحی را کمیسیون مربوطه در وزارت راه و شهرســازی داشــت که هر زمان ارائه کرد ما مخالفت کردیم. آن طرح ِ بازکــردن راه باید در حداقل بناهای تاریخی انجام شود که به هیچ وجه معنای آن تخریب حتی بخشی از
این بناها نیست. وضعیت بافت تاریخی شیراز واقعا افتضاح و غیرقابــل قبول اســت. باید این بناها را مرمت و بازســازی کنیم و در آنجاهایی که از بین رفته اســت، در حداقل فضای ممکن راه را باز کنیم تا گردشگران بناهای تاریخی موجود را ببینند. هدف ما حفظ و تقویت بافت تاریخی اســت، هرگونه خبر درباره اینکه قرار است در بافت تاریخی پاساژ و مجتمع تجاری ســاخته شــود را نیز تکذیب میکنــم. قصدی وجود ندارد«.
او درباره خرید پنهانی برخی املاک ثبتی در بافت تاریخی شیراز به انگیزه اجرای طرح بین الحرمین شیراز نیز گفته بود: »در این باره چیــزی نمی دانم، ولی تملک جــزء برنامه های ماست، اگر دســتگاهی ۲۰۰ ملک را تملک کند، خیلی خوب است، چون ما پول نداریم، وگرنه این کار را انجام می دادیم«.
ضرغامی همچنین درباره احتمال مطرح شــده از ســوی افراد مطلع و پیگیر مبنی بر اینکه انگیزه این تملک ها تخریب اســت، گفته بود که تصمیم گیری در این باره با وزارت میراث است و درباره خانه های بافت تاریخی شیراز هر اتفاقی بیفتد، اول باید تملک شود؛ حالا اگر دستگاهی خوابنما شده و ۴۰ خانه خریده اســت، ۸۰ خانه بخرد، اما به آن بناها نمی تواند دســت بزند.
کلانتری اما پاسخ ضرغامی را اینگونه می دهد: »اول آنکه بین دو حرم حضرت شــاهچراغ و آســتانه ســید علاالدین حسین در حال حاضر راه ارتباطی و مسیر دسترسی وجــود دارد و بازکردن مســیر جدید قطعا بــا تخریب بافت درهم تنیــده و ارزشــمند و تاریخی همــراه خواهد بود. آنجا زمین بایر نیست که بشود طراحی مسیر جدید کرد بلکه بافت تاریخی اســت و هرگونه ایجاد مسیر جدید منجر به تخریب بناهای تاریخی آن خواهد شد«.
این اســتاد دانشــگاه ادامه داد: » دوم اینکه، قطعا و یقینا اداره راه و شهرســازی فارس با نیــت خیرخواهانه و جهت مرمت و بازســازی، ایــن بناها را تملک نمی کنــد و به گفته خودشــان جهت تخریب برای طرح توســعه در حال تملک آنها هستند. با رجوع به تاریخ ۲۵ساله تخریب بافت تاریخی شــیراز می توان دریافت که تمام تملک هــای صورت گرفته توســط اداره راه و شهرسازی فارس و شهرداری شیراز منجر بــه تخریب های عظیــم چندین هکتاری ایــن بافت تاریخی بی نظیر در این سال ها شده است«.
شــواهد، قرائن و همچنین تناقض های آشکار بین گفتار و کردار مسئولان کشوری و اســتانی متولی این موضوع نشان می دهد متأســفانه در آینده ای نه چندان دور بخش بزرگی از بافت تاریخی شــیراز و بناهای تاریخی و ارزشمند آن تخریب خواهد شــد. باید منتظر ماند و دید آیندگان از شــیراز دوران ابراهیم رئیسی چگونه یاد خواهند کرد.
