۸ استادیوم ساخته شده برای میزبانی جام‌جهانی ۲۰۲۲ در قطر تقریباً در محدوده لندن بزرگ جا می‌شوند. در ظاهر، یکی از مزیت‌های زیست‌محیطی جام‌جهانی قطر در مقایسه با تورنمنت‌های قبلی، فاصله کوتاه بین استادیوم‌ها است که نیاز به سفر هوایی را نفی می‌کند. اما با این وجود، نشریه «دیلی‌میل» گزارش داد، گزارشی که اخیراً منتشر شده نگرانی‌هایی را در مورد تعهد فیفا و قطر برای برگزاری اولین جام‌جهانی بدون کربن ایجاد کرده است.
از ۱۶۱۰ کیلومتر تا ۵۵ کیلومتر
در روسیه ۲۰۱۸، بیش از ۱۶۱۰ کیلومتر بین شهرهای میزبان سن‌پترزبورگ در شمال و کراسنودار در جنوب فاصله بود. بنابراین هواداران، رسانه‌ها، کارکنان پشتیبانی و تیم‌ها مجبور بودند از طریق هوایی از سراسر کشور عبور کنند و در حین حرکت دی‌اکسیدکربن تولید کنند. این بار و در قطر ۲۰۲۲، بیشترین فاصله بین دو استادیوم ۵۵ کیلومتر و کمترین فاصله هم فقط ۷ کیلومتر است.
علاوه بر این، سیستم مترویی که جدیداً ساخته شده، ۵ ورزشگاه را به هم متصل می‌کند و ناوگانی از اتوبوس‌های برقی اختصاصی طرفداران را به ۳ ورزشگاه دیگر می‌رسانند. در همین حال، تیم‌ها می‌توانند پایگاهی را انتخاب کنند و برای کل دوره در آنجا بمانند. در حالی که اعطای جام‌جهانی به قطر بسیار بحث‌برانگیز بوده و منجر به ادعاهای مداوم در مورد نقض حقوق بشر در حین ساخت ورزشگاه‌ها و زیرساخت‌ها شده، فیفا و مقامات قطری تلاش کردند تا اعتبار زیست‌محیطی آن را مورد توجه قرار دهند. فیفا می‌گوید برای اولین بار «متعهد به برگزاری یک جام‌جهانی کاملاً کربن‌خنثی» شده است.
فریبکاری فیفا
اما علیرغم سفرهای محدودی که برای تماشای مسابقات لازم است، کمپین‌ها هشدار جدیدی درباره تأثیرات زیست‌محیطی مسابقات صادر کرده‌اند. فیفا و کمیته عالی قطر که این مسابقات را برگزار می‌کنند، در گزارشی صریحانه متهم شده‌اند که هواداران را با ادعای کربن‌خنثی بودن جام‌جهانی، فریب می‌دهند.
گزارش مخرب گروه لابی محیط زیست به نام Carbon Market Watch، که با اتحادیه اروپا در میان سایر نهادهای بین‌المللی برای نظارت بر انتشار کربن همکاری می‌کند، اعتبار ادعاهای فیفا را زیر سؤال برده، در حالی که فقط ۶ ماه تا بازی افتتاحیه باقی مانده است.
ژیل دوفراسن، نویسنده این گزارش، گفت: «بسیار عالی است که شاهد کاهش شدید تأثیرات آب و هوایی جام‌جهانی فوتبال باشیم. اما ادعای فقدان کربن قابل اعتماد نیست. علیرغم عدم شفافیت، شواهد نشان می‌دهد که انتشار گازهای گلخانه‌ای در این جام‌جهانی به طور قابل‌توجهی بیشتر از انتظار برگزارکنندگان خواهد بود و اعتبار کربنی که برای جبران این انتشارات خریداری می‌شود بعید است تأثیر مثبت کافی بر آب و هوا داشته باشد.»
فیفا تخمین می‌زند که جام‌جهانی ۳٫۶ میلیون تن دی‌اکسیدکربن تولید خواهد کرد که بیش از ۲٫۱ میلیون تن تولید شده در روسیه در سال ۲۰۱۸ و بیش از ۷۱ کشور در سراسر جهان است.
مشکل اقامت و فضای کوچک
ممکن است برخی از مزایای نزدیک بودن استادیوم‌ها به هم در قطر از بین برود زیرا گروه‌های هوادار می‌ترسند همه هواداران مهمان جایی برای اقامت پیدا نکنند. انتظار می‌رود بیش از یک میلیون بازدیدکننده به این کشور در خاورمیانه بروند در حالی که تنها ۱۳۰۰۰۰ اتاق هتل برای آن‌ها در نظر گرفته شده است. کشورهای همسایه در حال حاضر خود را برای میزبانی از هواداران آماده می‌کنند که در این صورت هواداران باید برای تماشای مسابقات پرواز کنند و این هم هزینه‌های مالی و زیست محیطی قابل توجهی در پی دارد.
با این حال، نگرانی‌های CMW بر این اساس است که فیفا و قطر چگونه انتشار کربن را اندازه‌گیری می‌کنند و آن‌ها را جبران می‌کنند. آن‌ها به‌ویژه از ساخت و بازسازی استادیوم‌ها که عمدتاً از ابتدا در بیابان ساخته شده‌اند، انتقاد دارند. از ۸ استادیوم که میزبان مسابقات ۳۲ کشوری خواهند بود، ۷ استادیوم کاملاً جدید هستند و هشتمین استادیوم، خلیفه است که برای جام‌جهانی که از ۲۱ نوامبر آغاز می‌شود، بازسازی شده است. این کار تأثیر بسیار زیادی از نظر انتشار کربن داشته، اما برگزارکنندگان مسابقات تنها بخش کوچکی از آن را در محاسبات خود در نظر می‌گیرند.
این گزارش همچنین اشاره می‌کند که استادیوم‌ها به طور خاص برای جام‌جهانی ساخته شده‌اند و پایتخت قطر، دوحه، قبل از میزبانی مسابقات تنها یک استادیوم بزرگ داشت. در این گزارش آمده است: «استفاده آینده از این تعداد استادیوم در چنین فضای جغرافیایی کوچک نامشخص است.»
میراث زیر سؤال
قطر کشور بسیار کوچکی است. جمعیت این کشور تنها ۲٫۹ میلیون نفر است که بیش از ۲٫۵ میلیون نفر از آن‌ها کارگران مهاجر هستند و از نظر مساحت تقریباً نصف وسعت ولز است. از نظر فوتبالی، این کشور از لیگ ستارگان قطر که رقابتی متشکل از ۱۲ تیم در سطح برتر است، حمایت می‌کند. موفق‌ترین تیم‌شان السد، با نام مستعار رئیس، به طور میانگین تنها ۱۵۰۰ نفر از تماشاگران خانگی را در دوحه جذب می‌کند. بر اساس گزارش وب‌سایت FootballCritic، بیشترین تعداد تماشاگر بعدی مربوط به تیم رقیب، الریان است که در سال ۲۰۲۰ به طور میانگین ۷۰۸ هوادار جذب کرد. بنابراین، به نظر نمی‌رسد که اشتیاق برای تماشای فوتبال در قطر میراث استادیوم‌های فوتبال با ظرفیت مجموع بیش از ۱۵۰۰۰۰ نفر را توجیه کند.
ایده‌های غیرمعتبر
علاوه بر این، CMW می‌گوید که نحوه جبران انتشار کربن نیز «مشکوک» است. در این گزارش آمده است: «استاندارد جدیدی مخصوصاً برای مسابقات ایجاد شد که سؤالاتی را در مورد اعتبار و استقلال این طرح ایجاد کرد. پروژه‌های ثبت‌شده در حال حاضر بسیار بعید است که اعتباراتی ایجاد کنند که به طور مؤثر انتشار گازهای گلخانه‌ای مسابقات را متعادل کند. چنین اعتبارات بی‌کیفیتی جام‌جهانی را «کربن‌خنثی» نخواهد کرد.»
همچنین طرح‌هایی که پیشنهاد کاشت درختان و علف‌ها در بیابان را می‌دهند، به عنوان ایده‌های «غیرمعتبر» رد می‌شوند. مقامات قطری گفته‌اند که بعد از این مسابقات اندازه برخی از استادیوم‌ها را کاهش خواهند داد، اما ۶ مرکز با ظرفیت‌های بین ۲۰۰۰۰ تا ۴۵۰۰۰ باقی خواهند ماند. بزرگ‌ترین آن‌ها استادیوم خلیفه خواهد بود، در حالی که حدود نیمی از صندلی‌های ۵ استادیوم دیگر حذف خواهند شد. استادیوم لوسیل از رده خارج می‌شود و به مرکزی برای خدمات اجتماعی و آموزشی تبدیل می‌شود و استادیوم ۹۷۴ که از کانتینرهای حمل و نقل ساخته شده است، به طور کامل برچیده می‌شود.
برگزارکنندگان در وب‌سایت خود می‌گویند: «پیشنهاد قطر اهدای صندلی‌های جداشدنی سکوها به کشورهایی است که به زیرساخت‌های ورزشی نیاز دارند و در نتیجه از توسعه فوتبال حمایت می‌کند. کمیته عالی معتقد است که این طرح تضمین می‌کند که استادیوم‌های مناسب قطر پس از سال ۲۰۲۲ باقی خواهد ماند.»
واکنش فیفا
کمیته عالی و فیفا ارزیابی CMW در مورد ادعاهای کربن‌خنثی بودن جام‌جهانی و اقدامات برای محدود کردن و جبران انتشار گازهای گلخانه‌ای را به شدت مورد مناقشه قرار داده‌اند. سخنگوی کمیته عالی تحویل و میراث به نشریه «دیلی‌میل» گفت: «نتیجه‌گیری درباره تعهد شورای عالی امنیت برای ارائه اولین جام‌جهانی فوتبال بدون کربن در جهان، بر اساس حدس و گمان و نادرست است. ما در مسیر میزبانی جام‌جهانی بدون کربن هستیم. با وجود تمام مسابقاتی که در دوحه و اطراف آن برگزار می‌شود، پروازهای داخلی وجود نخواهد داشت، و متروی پیشرفته دوحه به عنوان ستون اصلی حمل و نقل مورد استفاده قرار می‌گیرد و توسط نزدیک به ۸۰۰ اتوبوس برقی جدید پشتیبانی می‌شود. نیروگاه خورشیدی ۸۰۰ مگاواتی تازه ساخته شده با وسعت ۱۰ کیلومتر مربع، انرژی تجدیدپذیر را برای سال‌های آینده تامین می‌کند و نزدیک به یک میلیون متر مربع فضای سبز جدید، امکانات تفریحی ایجاد می‌کند، دمای محلی را کم کرده و انتشار گازهای گلخانه‌ای را کاهش می‌دهد.»
این سخنگو افزود: «انتشار گازهای گلخانه‌ای که هنگام آماده‌سازی و میزبانی مسابقات اجتناب‌ناپذیر خواهد بود، از طریق سرمایه‌گذاری در اعتبارات کربن شناخته شده و تایید شده بین‌المللی جبران می‌شود. تصمیم شورای عالی امنیت برای جبران شفاف و فعالانه انتشار کربن به شیوه‌ای مسئولانه به جای انتقاد باید به رسمیت شناخته شود.»
در همین حال، فیفا تأکید کرد که «در هیچ نقطه‌ای سهامداران خود را گمراه نکرده است.» یکی از سخنگویان فیفا گفت: «فیفا به طور کامل از خطراتی که رویدادهای بزرگ بر اقتصاد، محیط زیست و مردم و جوامع ایجاد می‌کنند آگاه است و تلاش می‌کند تا با این تأثیرات مقابله کند و از فرصت‌هایی که برای کاهش تأثیرات منفی و به حداکثر رساندن تأثیرات مثبت این تورنمنت نمادین ایجاد می‌شود استفاده کند.»
سازمان جهانی فوتبال گفت که توسعه استادیوم‌ها «شامل طرح‌های میراثی دقیق و مدل‌های تجاری قبل و بعد از رویداد» است، بنابراین منطقی است که سازمان‌دهندگان انتشار گازهای گلخانه‌ای از ساخت‌وساز را به دوره‌ای که برای جام جهانی استفاده می‌شود تخصیص دهند. این سخنگو افزود: «سازمان‌دهندگان متعهد شده‌اند که انتشار تمامی گازهای گلخانه‌ای در جام جهانی ۲۰۲۲ را اندازه‌گیری، کاهش و جبران کنند و در عین حال راه‌حل‌های کم کربن را در قطر و منطقه پیش ببرند.»
قطر ۲۰۲۲ بر تلاش‌های خود برای کاهش انتشار کربن، از جمله طراحی و ساخت پایدار استادیوم‌ها، استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر و کاشت ۵۰۰۰۰۰ متر مربع چمن و همچنین تقریباً ۷۰۰۰۰۰ درخت و درختچه عمدتاً مقاوم به خشکسالی در محوطه استادیوم‌ها و محوطه‌های عمومی، که با آب بازیافتی آبیاری می‌شوند، تاکید می‌کند.
