نگرانی اروپایی ها از احتیاط مرگبار بایدن در برجام

فارغ از زلزله ژئوپلتیک جنگ اوکراین که صفحات تکتونیک نظام بین‌الملل را به حرکت درآورده و منجر به تغییر -یا دست‌کم تردید- در ادراکات و مناسبات بازیگران در سطوح مختلف منطقه‌ای و بین‌المللی شده، روایت‌های رسانه‌ای، «مناقشه ایران و آمریکا درباره حذف/حفظ سپاه پاسداران از/در لیست موسوم به FTO» را به عنوان عامل اصلی انسداد در مذاکرات برجسته می‌کنند.

در چنین شرایطی سفر انریکه مورا به تهران که به گفته اتحادیه اروپا منجر به «رفع انسداد» از مذاکرات شده، امید به حصول توافق برای احیای برجام را احیا‌ء کرده است. با این حال سکوت رسانه‌ای و عدم پویایی در تحولات مربوطه، همچنان چشم‌اندازی مبهم از امکان دستیابی به توافق در آینده نزدیک پیش رو می گذارد.

نگرانی فزاینده اروپا نسبت به تعلل آمریکا

مقامات فعلی و سابق اروپایی و کارشناسان منع اشاعه ابراز ناامیدی و نگرانی فزاینده‌ای ابراز می‌کنند که تعلل ایالات متحده به دلیل آنچه که آنها احتیاط سیاسی کاخ سفید بایدن در مورد یک موضوع عمدتا نمادین می‌دانند، ممکن است منجر به شکست روند احیای برجام شود. مقامات اروپایی هشدار می دهند که اگر توافق هسته ای به زودی برقرار نشود، جهان به سرعت به سمت یک بحران بر سر برنامه هسته ای ایران می‌رود.

لارا روزن، خبرنگار آمریکایی در آخرین گزارش خود از تحولات دیپلماتیک مربوط به مذاکرات هسته‌ای در صفحه کاربری سابستک خود –دیپلماتیک- نوشته است: یک دیپلمات اروپایی درگیر در مذاکرات به من گفت: «هر روز که بدون دستیابی به توافق می گذرد، خطر از دست دادن همه چیز به طور قابل توجهی افزایش می یابد». این دیپلمات اروپایی امروز با اشاره به آمریکا و ایران به من گفت: «تا جایی که من می بینم، هر دو طرف به سمت های مختلف می روند و فاصله کم نمی‌شود».

پیشنهاد مورا به تهران چه بود؟

به نوشته خانم روزن، درخواست تهران برای لغو نامگذاری سپاه پاسداران در لیست FTO مسئله اصلی مورد اختلاف است و طبق گزارش‌ها، دولت ایالات متحده گفته است که این کار را تنها در صورتی انجام می‌دهد که ایران با اقدام متقابل غیرهسته‌ای موافقت کند، مثلاً هر دو طرف توافق کنند که مقامات سابق یکدیگر را هدف قرار ندهند.

انریکه مورا، معاون دبیرکل اتحادیه اروپا هفته گذشته به ایران سفر کرد تا در مورد پیشنهادات برای خروج از بن بست گفتگو کند. یکی از منابع گفت یک پیشنهادی که مورا مطرح کرد این بود که پس از نهایی شدن احیای برجام، درباره موضوع سپاه پاسداران انقلاب اسلامی مذاکره کنند.

درک متفاوت از سیگنال تهران پس از سفر مورا

بر اساس این گزارش، یک کارشناس که در مذاکرات با طرف‌های مختلف مشورت می‌‌دهد، جمعه (20 مه) گفت که سیگنال‌های آزمایشی مثبتی از ایران پس از سفر نماینده اتحادیه اروپا دریافت می‌شود.

این کارشناس گفت که درک او اینگونه است که ایرانی ها احتمالاً مایل باشند پیشنهادی برای رسیدگی به مناقشه مربوط به FTO و سپاه پاسداران را پس از بازگشت دوجانبه آمریکا و ایران به پایبندی کامل به توافق هسته‌ای مورد بحث و بررسی قرار دهند.

اما وقتی از دیپلمات اروپایی در مورد سیگنال‌های محتاطانه مثبت از سوی تهران پرسیده شد، گفت که این یک «ساده‌سازی بیش از حد» است و متأسفانه او «بدبین» است.

این مقام اروپایی در مورد مثبت بودن سیگنال‌های ایران گفت: «شما می‌توانید آن را از این منظر ببینید. اما این لزوما دلیلی برای خوش بینی بیش از حد نمی دهد».

کارشناس دیگری که درباره رایزنی‌های مورا درباره ایران توضیحاتی ارائه می‌کند، بدون ذکر منبع، نتیجه را «حرکت بدون پیشرفت» توصیف کرد.

پاریس: پیش‌نویس توافق تا ابد روی میز نیست

سخنگوی وزارت امور خارجه فرانسه در نشست خبری 17 مه با خبرنگاران گفت: «پیش نویس توافق از سرگیری پایبندی به برجام بیش از دو ماه است که آماده است. به همین دلیل است که مذاکره کنندگان E3 وین را ترک کردند - آنها متقاعد شده بودند که می تواند در مدت زمان بسیار کوتاهی نهایی شود».

سخنگوی وزارت امور خارجه فرانسه ادامه داد: «با این حال، مناقشه بین آمریکا و ایران که به برجام مرتبط نیست، به بن‌بست خورده است».

وی ادامه داد: «ما از طرف‌ها می‌خواهیم رویکردی مسئولانه داشته باشند و تصمیمات لازم برای نهایی کردن این توافق را فوراً اتخاذ کنند. این یک اشتباه جدی و خطرناک خواهد بود که باور کنیم [این متن توافق] می‌تواند به طور نامحدود روی میز بماند».

۲ رویداد مهم در وین و واشنگتن

انتظار می رود آژانس بین المللی انرژی اتمی گزارش سه ماهه بعدی خود را در مورد برنامه هسته ای ایران در اوایل هفته آینده و پیش از نشست بعدی شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی که در 6 ژوئن برگزار می شود، منتشر کند.

آژانس بین‌المللی انرژی اتمی هفته گذشته اعلام کرد که ایران حدود 40 کیلوگرم اورانیوم غنی‌شده با خلوص 60 درصد جمع‌آوری کرده است. تخمین [ادعایی] کارشناسان منع اشاعه این است که چنین ذخیره‌لی به این معناست که اگر ایران اراده کند می تواند در کمتر از دو هفته به آستانه هسته‌ای برسد.

همچنین راب مالی، نماینده آمریکا در امور ایران، قرار است در کمیته روابط خارجی سنا درباره مذاکرات برجام تا امروز چهارشنبه، 25 می، شهادت دهد.

انفعال بایدن فرصت حیاتی مهار بحران را به خطر می‌اندازد

بر اساس این گزارش، کلسی داونپورت، مدیر سیاست منع اشاعه در انجمن کنترل تسلیحات، به خانم روزن گفت: «خطر این است که برنامه غنی‌سازی ایران تقریباً تا حدی پیش رفته که ممکن است زمان گریز آن غیرقابل کشف باشد. و این واقعاً ریسک اشاعه را به لحاظ فنی افزایش می دهد».

خانم داونپورت در عین حال بر این باور است که تهران احتمالاً اهداف نظامی را دنبال نخواهد کرد و گفت: «من فکر می‌کنم بعید است که ایران به سمت آستانه هسته‌ای حرکت کند. اما آمریکا و اسرائیل ممکن است تمایلی به کنار آمدنت با چنین ریسکی نباشند».

داونپورت، کارشناس برجسته کنترل تسلیحات، گفت سریع ترین و مؤثرترین راه برای مهار بحران و کاهش قابل راستی آزمایی برنامه هسته‌ای ایران این است که ایالات متحده و ایران قبل از اینکه خیلی دیر شود به پایبندی کامل به توافق هسته ای بازگردند.

داونپورت گفت: «بهترین گزینه ممکن محدودسازی برنامه هسته‌ای ایران و برقراری مجدد نظارت سرزده در سریع‌ترین زمان ممکن است. و تنها راه برای انجام این کار، احیای برجام است.

او گفت: «عدم اقدام دولت بایدن این فرصت حیاتی برای مهار بحران را به خطر می‌اندازد».

او با اشاره به اینکه تعلل‌ها اجازه دادند احیای برجام بر سر موضوع حذف نام سپاه از FTO به بن‌بست برسد، گفت: «آنها اجازه می‌دهند سیاسی‌کاری - نه سیاست مؤثر منع اشاعه - تصمیم‌گیری آنها را هدایت کند. و خطر هسته‌ای همچنان افزایش می‌یابد مگر اینکه آنها اقدام معقول‌تری انجام دهند».

هشدار برجامی صریح اروپا به بایدن

این گزارش می‌افزاید، مقامات کنونی و سابق اروپایی ناامیدی فزاینده‌ای را از دولت بایدن ابراز می‌کنند که احتمالاً اجازه داده است احیای توافق هسته‌ای به دلیل موضوع تعیین‌کننده‌ای که آن‌ها آن را دارای اهمیت کم یا بی‌اهمیت می‌دانند با شکست مواجه شود.

خاویر سولانا، دبیرکل سابق ناتو و اتحادیه اروپا، و کارل بیلد، نخست وزیر سابق سوئد در مقاله‌ای برای واشنگتن‌پست به مقامات غربی توصیه می‌کنند که توجه حداکثری به جنگ اوکراین نباید منجر به غفلت و سستی آن‌ها از ضرورت توافق با ایران برای احیای برجام شود. آن‌ها بر این باورند که عدم موفقیت در توافق با ایران، پیروزی اراده ترامپ و شکست دموکرات‌ها است، و استدلال می‌کنند که هرگونه هزینه سیاسی که کاخ سفید و حزب دموکرات ممکن است به خاطر حذف سپاه پاسداران از لیست موسوم به FTO و حصول توافق با ایران متحمل شوند، به مراتب کمتر از آسیب‌پذیری عمیق آن‌ها به دلیل عدم حل بحران هسته‌ای با ایران و تبعات ناگزیر و دامنگیر آن است.

این ۲ دیپلمات برجسته اروپایی نوشته‌اند: تا زمانی که نتوانیم توافق هسته ای 2015 را به مسیر خود بازگردانیم، به سمت درگیری جدیدی با تهران در حال پیش‌روی هستیم. پرزیدنت بایدن و رهبران اروپایی در مورد اوکراین سریع و قاطع عمل کرده اند. اکنون آنها باید اقداماتی را برای جلوگیری از تبدیل شدن ایران به یک کشور آستانه هسته‌ای انجام دهند.

سولانا و بیلد می‌افزایند: اگرچه مذاکرات در مورد ماهیت توافق به طور موثر به نتیجه رسیده است، اروپایی ها در تلاشند تا بن‌بست را در مورد موضوعی که همچنان محل مناقشه است را بشکنند: درج نام سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران در لیست [ادعایی] «سازمان‌های تروریستی خارجی»  از سوی ایالات متحده. این نامگذاری یک اقدام تا حد زیادی نمادین است که ارتباط کمی با مناقشه بر سر برنامه هسته‌ای دارد یا اساساً هیچ ارتباطی ندارد. عاقلانه نخواهد بود که واشنگتن و تهران اجازه دهند که مواضع داخلی این توافق هسته ای را خراب کند.

فرار از دردسر داخلی نباید عامل حرکت به سوی درگیری خارجی باشد

سولانا و بیلد نوشته‌اند: بنابراین گیج کننده است که بایدن پس از شتاب برای بازگشت به توافق هسته‌ای و وعده اینکه «آمریکا بازگشته است»، روند دیپلماتیکی که متحدان ایالات متحده قویاً حمایتش می‌کنند را کُند پیش می‌برد. سخن رایج این است که او در حال «ایمن بازی کردن» در مورد ایران پیش از انتخابات میان‌دوره‌ای آتی است. اما صادقانه بگوییم، رئیس‌جمهوری که تحت نظارت او تلاش‌ها برای مهار تلاش‌های هسته‌ای ایران به نتیجه نرسد، بسیار آسیب‌پذیرتر خواهد بود و دموکرات‌ها در آستانه انتخابات ۲۰۲۴  متحمل ضربه بسیار بزرگ‌تری خواهند شد. فرار از دردسر مخالفت‌های داخلی نباید عامل حرکت به سوی درگیری خارجی باشد.

جانا سخن از زبان ما می‌گویی؟

این ۲ دیپلمات خوشنام اروپایی در پایان هشدار می‌دهند: «بایدن باید به‌طور جدی هزینه‌های انفعال خود در برابر ایران را در نظر بگیرد و راهی به جلو بیابد - در غیر این صورت ممکن است در کشمکش دیگری قرار بگیریم که هیچ‌کس آن را نمی‌خواست».

لارا روزن، در پایان گزارش خود با اشاره به اینکه انریکه مورا مقاله سولانا و بیلد را در توئیتر خود بازنشر کرد، نوشته است: مورا، معاون مسئول سیاست‌خارجی اتحادیه اروپا و هماهنگ‌کننده کنونی گفتگوهای هسته‌ای ایران، ظاهراً هیچگونه پنهان‌کاری نکرد که بیلد و سولانا به جای او صحبت می‌‌کنند.

مورا در توئیتی با انتشار توصیه‌نامه سولانا/بیلد نوشت: «انباشتن قضاوت صحیح‌تر در سیاست خارجی، اگر نگوییم غیرممکن، دشوار است». وی افزود: «لطفا بخوانید. مملو از افشای حقیقت: هر دو مدتی پیش رئیس من بودند. و سولانا، خیلی بیشتر از یک رئیس.»