اهدای عضو برای نخستین بار بر روی رونالد لی هریک انجام شد که کلیه برادر دو قلویش را در سال ۱۹۵۴ به او پیوند زدند. نخستین پیوندهای انجام شده در ایران نیز عبارتند از نخستین پیوند قرنیه در سال ۱۳۱۴، نخستین پیوند کلیه در سال ۱۳۴۷، نخستین پیوند مغز استخوان در سال ۱۳۶۹، نخستین پیوند قلب و کبد در سال ۱۳۷۲، نخستین پیوند ریه در سال ۱۳۷۹ و نخستین پیوند پانکراس و روده در سال ۱۳۸۵.
این امکان وجود دارد که در زمان اهدا، فرد اهداکننده زنده باشد که در این صورت قبل از اهدای عضو از او آزمایش‌های گسترده‌ای گرفته می‌شود. همچنین آنها مورد ارزیابی‌های روانی قرار می‌گیرند تا پزشکان متوجه شوند که آیا واقعاً فرد اهداکننده رضایت کامل نسبت به اهدای عضو را دارد یا خیر.
اما چالشی که اهدای عضو را دشوار می‌کند این موضوع است که اهدا کنندگان اعضای بدن معمولاً در زمان اهدا، دچار مرگ مغزی شده‌اند و خود نمی‌توانند تصمیمی بگیرند. به همین دلیل در ایران هم مانند بسیاری دیگر از کشورها قوانینی در اینباره تدوین و به تصویب رسیده است.
بر اساس قوانین اهدای عضو در ایران بیمارستان‌های مجهز برای پیوند اعضاء پس از کسب اجازه کتبی از وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، می‌توانند از اعضای سالم بیماران فوت شده یا بیمارانی که مرگ مغزی آنان برطبق نظر کارشناسان خُبره مسلم باشد، به شرط وصیت بیمار یا موافقت ولی میّت جهت پیوند به بیمارانی که ادامه حیات آنها به پیوند عضو یا اعضای فوق بستگی دارد استفاده نمایند.
همچنین بر اساس ماده یک آیین نامه اجرایی قانون پیوند اعضای بیماران فوت شده یا بیمارانی که مرگ مغزی آنان مسلم است، مرگ مغزی عبارت است از قطع غیر قابل برگشت کلیه فعالیتهای مغزی کورتیکال (قشر مغز)، ساب کورتیکال (لایه زیر قشر مغز) و ساقه مغزی به طور کامل.
نایب رییس هیات مدیره انجمن اهدای عضو ایرانیان نیز امروز درباره تفاوت مرگ مغزی و کما گفت: در مرگ مغزی، مغز به طور کامل از بین رفته و غیر قابل برگشت است و در نهایت یک تا ۱۴ روز به دستگاه جواب می‌دهد ولی در کما، ساختار مغز سالم است و اختلال عملکرد دارد که ممکن است یک روز تا ۳۰ سال در این حالت باقی بماند و برگردد یا برنگردد.
بنابراین تشخیص و تایید مرگ مغزی اولین قدم برای آغاز فرآیند اهدای عضو است که در ماده ۲ آیین نامه مذکور تاکید شده است که تشخیص و تایید مرگ مغزی، توسط چهار پزشک متشکل از یک متخصص نورولوژی، یک متخصص جراحی مغز و اعصاب، یک متخصص داخلی و یک متخصص بیهوشی صورت می‌گیرد.
این متخصصان در هر یک از دانشگاه‌های علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی استان‌ها که دارای بیمارستان‌های مجهز باشند، توسط وزیر بهداشت انتخاب و احکام آنان برای مدت چهار سال صادر خواهد شد. سپس هر کدام از پزشکان ذکر شده این ماده جداگانه بیمار را معاینه نموده، برگه مخصوص این امر را تکمیل، امضا و مهر می‌نمایند و در صورت اتفاق آرا، مرگ مغزی بیمار مسلم خواهد بود.
قبادی، نایب رییس هیات مدیره انجمن اهدای عضو ایرانیان نیز در گفتگو امروز خود تاکید کرد: اگر در یک بخش ویژه بیمارستان دو بیمار را روی تخت به من نشان دهند که یکی مرگ مغزی و دیگری در کما باشد، محال است که با دید ظاهری تشخیص دهیم، کدام مرگ مغزی و کدام درکماست یعنی از نظر ظاهر این دو شبیه به هم هستند.
وی افزود: تشخیص این امر به عهده یک تیم متخصص پزشکی متشکل از جراح اعصاب، داخلی اعصاب، داخلی و بیهوشی آموزش دیده در این حوزه است که حکم اعتماد وزیر بهداشت را دارند، این افراد معاینه بالینی بیمار مرگ مغزی را انجام می‌دهند و در نهایت پزشک تایید کننده با بررسی بالینی و جمع بندی نتایج برگه تایید وزارت بهداشت را مهر می‌کند.همچنین تایید پزشک قانونی در حیطه وظایف و مسئولیت‌های مربوط در زیر برگه مخصوص ضروری است و در آخر برگه تعیین و تایید مرگ مغزی توسط وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی تهیه و در اختیار مراکز تشخیص دهنده مرگ مغزی قرار خواهد گرفت. به این نکته مهم نیز باید توجه داشت که تشخیص قطعی مرگ مغزی باید در بیمارستان‌های دانشگاه‌های دولتی انجام شود.
پس از مشخص شدن مرگ مغزی، مراحل بعدی درصورت وصیّت بیمار یا موافقت ولی میّت انجام خواهد شد.
بر اساس ماده ۶ آیین نامه اجرایی قانون پیوند اعضای بیماران فوت شده یا بیمارانی که مرگ مغزی آنان مسلم است، وصیت بیمار درچارچوب قوانین مربوط می‌تواند به دو صورت کتبی یا شفاهی باشد و با اعلام کتبی یک نفر از وراث قانونی قابل احراز است. در حالتی که اصل وصیت‌نامه در دسترس نباشد، ازوراث قانونی که وصیت نامبرده را مبنی بر اعطای عضو محرز بدانند، طبق برگه تهیه شده ازسوی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، باید صورتجلسه تنظیم و توسط افراد مطلع امضا شود.
اما اگر فرد در سلامت کامل بوده و به‌طور ناگهانی در یک اتفاق مانند تصادف دچار مرگ مغزی شود و درخصوص اهدای عضو وصیتی نکرده باشد، رضایت خانواده‌ها نقشی اساسی مییابد. اصطلاح رضایت عبارت است از پیوستن به یک موضوع طبق یک توافق و با رعایت اصول و مقررات.
بر اساس ماده ۷ آیین نامه اجرایی قانون پیوند اعضای بیماران فوت شده یا بیمارانی که مرگ مغزی آنان مسلم است، ولی میّت همان وراث کبیر قانونی می‌باشند که می‌توانند رضایت خود را مبنی بر پیوند اعضا اعلام نمایند. ماده ۸ نیز تاکید کرده است که رضایت کلیه وراث یادشده لازم است. همچنین موافقت ولی میّت باید کتبی صورت گیرد و در پرونده ضبط شود. احراز ولی میت نیز باید بر اساس مدارک و اسنادی مثل شناسنامه و ... باشد.
قبادی در بخش دیگری از سخنان خود تاکید کرد: به جای اینکه مردم به چشمشان اعتماد کنند، به پزشکانی که هر وقت بیمار می‌شوند و زیر تیغ جراحی آنها برای درمان می‌روند، اعتماد کنند و بپذیرند وقتی می‌گوییم بیماری مرگ مغزی شده است تعلل نکنند تا بتوانند اعضایی را که می‌تواند نجات بخش جان دیگری باشد به یادگار در این دنیا نگه دارند و جان یک تا ۸ نفر را هم نجات دهند.
وی ادامه داد: مردم برای اهدای جسد برای تشریح و آناتومی و کمک به دانشجویان رشته‌های علوم پزشکی باید به واحد مخصوص دانشگاه تهران مراجعه کنند، ولی برای دریافت کارت اهدای عضو می‌توانند کد ملی خود را به پیش شماره ۳۴۳۲ پیامک کنند و در زمان کوتاهی کارت برای آنها صادر می‌شود.
از سوی دیگر با نگاهی به فتاوا و سخنان فقها، به مجاز بودن شرعی اهدای عضو از فرد مرگ مغزی می‌توان پی برد..
بنیانگذار انقلاب اسلامی در این خصوص بیان کرده است: «اگر حفظ جان مسلمانی موقوف باشد بر پیوند عضوی از اعضاء میّت مسلمانی، جایز است قطع آن عضو و پیوند آن و بعید نیست دیه داشته باشد و آیا دیه بر قطع کننده است یا بر مریض، محلّ اشکال است، لکن می‌تواند طبیب با مریض قرار دهد که او دیه را بدهد و اگر حفظ عضوی از مسلمان موقوف باشد بر قطع عضو میت، در این صورت بعید نیست جایز نباشد و اگر قطع کند دیه دارد، لکن اگر میت در حال زندگی اجازه داد ظاهراً دیه ندارد، لکن جواز شرعی آن محل اشکال است و اگر خود او اجازه نداد، اولیاء او بعد از مرگش نمی‌توانند اجازه بدهند و دیه از قطع کننده ساقط نمی‌شود و معصیت‌کار است.
قطع عضو میت غیرمسلمان برای پیوند حرام نیست و دیه ندارد، لکن اگر پیوند کرد، اشکال واقع می‌شود در نجاست آن و میته بودن آن برای نماز، اگر میته انسانی در نماز اشکال داشته باشد، بنابراین اشکال در میته مسلمان نیز هست و اشکال نجاست اگر قبل از غسل قطع نمایند نیز هست، لکن می‌توان گفت که اگر عضو میت پس از پیوند، حیات پیدا کند از عضویت میت می‌افتد و به عضویت زنده درمی‌آید؛ و نجس و میته نیست بلکه اگر عضو حیوان نجس العین نیز پیوند شود و زنده به زندگی انسان شود از عضویت حیوان خارج و به عضویت انسان درمی‌آید.رهبر معظم انقلاب نیز در اینباره فرمودند: «به طور کلی مبادرت مکلّف در هنگام حیات به فروش یا هدیه کردن کلیه یا هر عضو دیگری از بدن خود برای استفاده بیماران از آنها در صورتی که ضرر معتنابه برای او نداشته باشد اشکال ندارد بلکه در مواردی که نجات جان نفس محترمی متوقف بر آن باشد اگر هیچگونه حرج یا ضرری برای خود آن شخص نداشته باشد واجب می‌شود. به طور کلی اگر این افراد دچار ضایعات مغزی غیرقابل درمان و برگشت شوند که بر اثر آن همه فعالیتهای مغزی آنان از بین رفته و به حالت اغمای کامل فرو روند به نحوی که باعث فقدان و از دست رفتن هر نوع شعور و احساس و حرکت‌های ارادی می‌‌گردد در صورتی که استفاده از اعضای بدن چنین بیمارانی برای معالجه بیماران دیگر باعث تسریع در مرگ و قطع حیات آنان شود جایز نیست در غیر این صورت اگر عمل مزبور با اذن قبلی وی صورت بگیرد و یا نجات نفس محترمی متوقف بر آن عضو مورد نیاز باشد اشکال ندارد.»