مهسا مژدهی: توقف مذاکرات برجام در مرحله پایانی آن باعث شده تا بسیاری جنگ یمن و خواسته های روسیه از غرب را دلیل این اتفاق بدانند. این در حالیست که گروه دیگر معتقدند رفتار امریکایی ها باعث این ماجرا شده است. در حقیقت به نظر می رسد که آنچه با اغاز شروع جنگ اوکراین از آن می ترسیدیم اتفاق افتاده و روسیه از برگ خود در ماجرای برجام برای رسیدن به اهدافش در اوکراین و مقابل با غربیها استفاده می کند.
در خبرآنلاین با دیاکو حسینی کارشناس مسائل بین الملل در مورد این وقفه و دلایل آن به گفتگو نشسته ایم:
مذاکرات برجام در حالی که نزدیک به نتیجه شده بود، ناگهان متوقف شد. بسیاری گفته اند که این توقف به علت خواسته روس ها از طرف غربی است. ایا می شود این اتفاق افتاده را نتیجه جنگی دانست که در اوکراین به راه افتاده؟
درخواست تضمین از سوی روس‌ها خیلی غافلگیرکننده بود. نه ایران و نه کشورهای غربی توقع چنین درخواستی را در روزهای نزدیک به پایان گفتگوها نداشتند. استدلال روس ها هم ظاهرا قانع کننده نیست. اولا چنین درخواستی از طرف روسیه به معنای درخواست معافیت از تحریم های امریکا اساسا فراتر از چارچوب برجام است و موضوعی نیست که در مذاکرات مربوط به بازگشت امریکا به توافق هسته ای بشود آن را مطرح کرد. دوم اینکه به لحاظ فنی هم جای سوال دارد چون تجارت ایران و روسیه که می شود گفت الان حدود یک میلیارد دلار است و پتانسیل رسیدن به چهار میلیارد دلار را در شرایط خیلی عادی و شکوفای اقتصادی دارد، عمدتا در سال های اخیر توسط پولهای بین دو کشور انجام گرفته و نیازمند دلار نبوده و متاثر از تحریم های امریکا نیست. ضمن اینکه در این تبادل هم شبکه ارتباطی مالی مستقلی را روسیه از سال ۲۰۱۹ تاسیس کرده و از آن طریق می تواند این تبادلات را بدون نیاز به سوئیفت انجام دهد.
بنابراین درخواست روسیه خیلی بی ربط به نظر می رسد و این شبهه را ایجاد می کند که احتمالا درخواست های سیاسی در پشت این تصمیم وجود داشته است. آن انگیزه هم نمی تواند چیزی جز مساله اوکراین و تنش با غرب و نگرانی از جاری شدن نفت ایران به سمت بازارهای جهانی باشد. این مساله در این قیمت بالای نفت و شرایطی که روسیه از آن به عنوان یک اهرم فشار برای غرب استفاده میکند، مسکو را نگران کرده است. ضمن اینکه فکر می کنم روس ها با کمک این درخواست به دنبال اثبات این موضوع به امریکایی ها هستند که هیچ امری در روابط بین المللی و سیاست جهانی بدون جلب نظر مثبت روسیه پیش نخواهد رفت. همچنین ممکن است آنها نگران این امر هم باشند که با احیای توافق رابطه ایران و غرب به تدریج به سمت بهبود حرکت کند در حالی که روسیه و غرب روابطشان در حال ضعیف تر شدن است. این می تواند تغییراتی را در توازن های منطقه ای ایجاد کند. من فکر می کنم این تصمیمات کاملا سیاسی و خارج از چارچوب برجام است و طبیعتا مذاکرات را در این مرحله پیچیده تر کرده است. در این حال من فکر می کنم ما باید تلاش کنیم تا اختلافات بین ایران و امریکا را هر چه زودتر به نتیجه برسانیم تا از این طریق مسکو را تحت فشار قرار داده و توپ را به زمین آنها بیاندازیم تا تصمیم نهایی را بگیرند. اگر قرار بر شکست مذاکرات باشد مسوولیت آن را باید روسیه به عهده بگیرد. اما این مستلزم آن است که اختلافات بین ایران و امریکا بین دو کشور حل و فصل شده تا به موضوع روسیه بشود رسیدگی کرد.
ما اخیرا شاهد پرتاب موشک به اربیل و متوقف شدن گفتگوها بین ایران و عربستان بودیم. مذاکراتی که قرار بود در عراق برگزار شود. در چنین شرایطی که ایران مقصر اتفاقاتی که برای گفتگوهای احیای برجام افتاده را امریکا می داند، راهی دیپلماتیک برای برون رفت از این بحران وجود دارد؟
تنها راه حل موجود برای حل مسائل دیپلماتیک مذاکره است. در غیر این صورت هیچ راهی به غیر از تداوم مناقشات وجود ندارد که به نفع هیچ کشوری نیست. من فکر می کنم همه کشورهای منطقه و حتی کشورهای فراتر از منطقه، مرتب در حال سنجیدن موازنه هایی هستند که ممکن است تغییر کند. از جمله اتفاقات پیشبینی ناپذیری که در اوکراین افتاد. اگر برجام احیا شود و جنگ روسیه و اوکراین ادامه پیدا کند، این می تواند از دیدگاه بقیه کشورها از جمله عربستان سعودی فضای مانور بیشتری به ایران بدهد و دست ایران را بازتر کرده یا تهران را به غرب نزدیک کند. در این شرایط ممکن است عده ای در عربستان سعودی تصور کنند این کشور در موضع پایین تر قرار خواهد گرفت. من فکر می کنم مذاکراتی که امروز در وین جریان دارد، بحرانی که در اوکراین جریان دارد و گفتگوهای منطقه ای بهم به نوعی مرتبطند و این موازنه ها را در منطقه تغییر می دهد و در نتیجه اراده کشورها برای رسیدن به تفاهم یا دور کردن از آن متاثر می کند. در نهایت فکر می کنم جدا از این فراز و فرودها هیچ راه حلی به غیر از دیپلماسی برای غلبه بر این بحران ها نیست. از این جهت باید ببینیم که چطور می شود راه حلی را پیدا کرد که ضمن اینکه مشکلات را در منطقه و اوکراین از هم جدا می کند، به نحوی بتواند ارتباط آنها با هم دیگر مدیریت کند و هزینه ها را برای کشور ما در تغییر این موازنات کاهش دهد.
سیاست خارجی ایران در وضعیت کنونی چطور می تواند از پس این موضوع بر بیاید؟ چه رفتاری در سیاست خارجی می تواند ایران را در موقعیت بهتری قرار دهد؟
من واقعا مطمئن نیستم که چنین درکی امروز در وزارت خارجه ما وجود داشته باشد که تصویر بزرگ را کامل ببیند. تمرکزی که وجود دارد عمدتا بر مذاکرات وین است و به این ارتباط تنگاتنگی که در این موازنه ها شکل می گیرد توجهی نمی شود. ما باید تصویر بزرگ را ببینیم و صرفا سیاست خارجی ما معطوف به مذاکرات نباشد. باید این را درک کنیم که در طول این مذاکرات که به نفع ایران است که زودتر به نتیجه برسد، باید انتظارات واقع بینانه داشته باشیم. این انتظار حتما غیر واقع بینانه است که توافقی به دست بیاوریم که برای ایران بدون عیب و نقصی، کاملا خوب باشد. چون چیزی که برای ایران کاملا خوب تلقی شود برای امریکا توافق خوبی نیست. همین طور باید این فرض را کنار بگذاریم که ما می توانیم از امریکا تضمین هایی بگیریم که دوباره از برجام خارج نشود. احتمالا در دورانی که رییس جمهوری جمهوری خواه انتخاب شود، با توجه به اینکه توافق احیا شده هیچ یک از ضعف هایی که جمهوری خواهان به برجام وارد می کنند را رفع نکرده است، احتمالا دوباره از توافق خارج خواهند شد. بنابراین این توافق را باید فرصتی تا انتخابات بعدی امریکا ببینیم. فرصتی که اقتصاد را مقداری -نه به طور ایده ال- تا جایی که امکان پذیر است به جلو حرکت بدهیم و درامدهای بیشتری را برای کشور کسب کنیم تا مقاومت ایران برای مواجه های بعدی فراهم کند.
ما با احیای این توافق باید زمان بخریم تا ببینیم می توانیم راه حلی می توانیم پیدا کنیم تا مشکلات منطقه را در این فرجه زمانی خریداری شده حل و فصل کنیم یا نه. این تلقی که ما بتوانیم با این توافق یک توافق طولانی مدت و پایدار را با امریکا ایجاد کنیم، در حالی که فقط به موضوع هسته ای پرداخته بتوانیم مشکلات را حل کنیم من فکر می کنم انتظاری دست نیافتنی است. طرف امریکایی هم باید همین فکر را بکند. حتما جو بایدن می داند که توافق با ایران در حالی که خیلی از موضوعات مورد علاقه آنها را پوشش نمی دهد و حتی در حوزه هسته ای هم تمام ایده ال های امریکا را پوشش نمی دهد، اساسا نمی تواند توافقی بلندمدت باشد. به ویژه اینکه در داخل امریکا هم مخالفت های جدی وجود دارد. با کاهش انتظارات از آن چیزی که این توافق می تواند به ما بدهد ما به حل این مشکل نزدیک خواهیم شد و بعد در این فرجه زمانی خریداری شده می توانیم به موضوعات جانبی فکر کنیم. مطمئن نیستم که ما با چنین دیدی در مداکرات برجام در حال حاضر جلو می رویم.
۳۱۱۳۱۲