در حالی که مذاکرات بر سر احیای برجام میان غرب و ایران در شهر وین در جریان است، ممکن است پیشرفت در مذاکرات از یک ناحیه دور از انتظار حاصل شود: کشورهای عرب خلیج فارس.
به گزارش اکوایران، همزمان با رسیدن مذاکرات احیای برجام به مراحل حساس، گفتگوهای منطقه ای در خاورمیانه نیز با سرعت قابل توجهی در حال پیشرفت است. طی هفته گذشته وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی طی سفری منطقه ای با مقامات کشورهای عمان و قطر دیدار داشت و از سوی دیگر اعلام شد که به زودی دور پنجم مذاکرات ایران و عربستان در بغداد آغاز خواهد شد.
این در حالی است که تلاشهای دیپلماتیک کشورهای حاشیه خلیج فارس برای گفتگو با مقامات دولتهای عضو توافق برجام، نشان از آن دارد که این کشورها به دنبال نوعی حل و فصل تمام اختلافات با جمهوری اسلامی به صورت همزمان هستند. به همین بهانه تیلور لاک، تحلیلگر مسائل منطقه ای، با انتشار یادداشتی در روزنامه کریستین ساینس مانیتور با عنوان «آیا کشورهای عربی خلیج فارس می توانند ایران را برای دستیابی به توافق هسته ای جدید ترغیب کنند؟» به بررسی آخرین تحولات در این زمینه پرداخته است.
به گزارش قرن نو، در حالی که مذاکرات در وین بین غرب و ایران بر سر احیای برجام در شهر وین در جریان است، ممکن است پیشرفت در مذاکرات از یک ناحیه دور از انتظار حاصل شود: کشورهای عرب خلیج فارس.
شش سال پس از محکوم کردن توافق هسته‌ای دردوره باراک اوباما -به بهانه عدم رسیدگی به فعالیت‌های ایران در منطقه- این دولت‌ها تهران را تشویق می‌کنند تا به برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) بازگردد.
برای انجام این کار، کشورهایی که برخی از آنها مانند عربستان سعودی درگیر رقابت های منطقه ای با ایران هستند، یک کارزار دیپلماتیک مستقلی را به راه انداخته اند تا تهران را ترغیب کنند که هم در مسئله هسته ای به توافق برسد و هم در موضوعات منطقه ای مورد مناقشه به مصالحه برسند.
کشورهای عرب خلیج فارس در تلاش خود برای گفتگو و همکاری منطقه ای مدعی هستند که برای ترغیب دولت محافظه کار ایران جهت سازش بر سر میز مذاکره پیشنهادات خوبی را به تهران ارائه کرده اند.
پشت چنین تغییر رویکردی نزد اعراب خلیج فارس چندین ملاحظه وجود دارد: شکست محسوس سیاست «کارزار فشار حداکثری» طولانی مدت دولت ترامپ در قبال ایران، که کشورهای خلیج با آن همسو بودند؛ جنگ بسیار پرهزینه در یمن؛ و نگرانی ها مبنی بر اینکه ناامنی مداوم و خطر درگیری نه تنها امنیت کشورهای خلیج را تهدید می کند، بلکه آینده اقتصاد منطقه را هم به خطر می اندازد.
اما، به گفته مقامات و تحلیلگران حوزه خلیج فارس، تبدیل این دولت ها از مخالفان مذاکرات هسته ای به مشارکت کنندگان نیز تنها با این واقعیت امکان پذیر شد که این بار ایالات متحده آنها را در این فرآیند گنجانده است.
مشاوره و تبادل اطلاعات میان دولت بایدن و اروپایی ها با کشورهای حاشیه خلیج فارس این امکان را داده که این کشورها در ادامه گفتگوی خود با ایران در مورد مسائل غیر هسته ای اطمینان خاطر داشته باشند.
کشورهای حاشیه خلیج فارس می خواهند در مورد مسائلی از قبیل جنگهای فرقه ای، اختلافات و منازعات در کشورهای عربی و برنامه هسته ای با ایران به مصالحه برسند. و در مقابل مجموعه‌ای از اقدامات کمک‌های اقتصادی و مالی و همچنین فرصت‌های تجاری و سرمایه‌گذاری را به تهران پیشنهاد می کنند که می تواند منجر به هجوم سریع ده ها میلیارد دلار به ایران با پتانسیل صدها میلیارد دلار در بلندمدت شود.
به گفته عبدالخالق عبدالله، تحلیلگر سیاسی اماراتی، می گوید: «مشخص است که کشورهای عربی خلیج فارس چه می خواهند و چه چیزی می توانند ارائه دهند. در پایان، سوال مهم این است: ایران از ما چه می‌خواهد؟»
موج فعالیت‌های دیپلماتیک بین کشورهای خلیج فارس و ایران با پیشرفت و تلاطمات مذاکرات هسته ای ایران با قدرت های جهانی شدت گرفته است.
وزیر امور خارجه ایران روز دوشنبه به «پیشرفت های خوب» در وین به دلیل «تلاش های انجام شده توسط همه طرف ها برای دستیابی به یک توافق پایدار» اشاره کرد. و این در حالی است که ایالات متحده از «پیشرفت اندک» در مذاکرات شکایت داشته و از یک ضرب الاجل چند هفته ای برای رسیدن به توافق سخن گفته است.
علی رغم آنکه دولت ایران تعیین ضرب الاجل و یا بحث بر سر یک توافق موقت را رد می کند، با این حال به نظر می رسد مذاکرات بین ایران و کشورهای خلیج فارس رو به پیشرفت است:
- دور پنجم مذاکرات ایران و عربستان برای نزدیکی و عادی سازی روابط طی هفته آینده درعراق از سر گرفته می شود.
- حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران روز دوشنبه در چارچوب سفر خلیج فارس وارد مسقط شد تا در مورد کاهش تنشهای منطقه ای با عمان، میانجی سنتی تهران و واشنگتن، گفتگو کند.
- مذاکرات جداگانه قطر و ایران ادامه دارد.
- در ماه دسامبر، مشاور امنیت ملی امارات از تهران بازدید کرد و با ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور ایران دیدار کرد.
برای ایران، فرصت های مالی و اقتصادی خلیج فارس بی نظیر است. دبی یک مرکز صادراتی مهم برای ایران است که در بحبوحه تحریم‌های مالی و تجاری، راه حیاتی برای مبادلات با اقتصاد جهانی است. امارات متحده عربی در حال حاضر با 16 میلیارد دلار تجارت در سال 2021 دومین شریک تجاری ایران است که پیش بینی می شود این رقم در سال جاری به 18 تا 20 میلیارد دلار برسد.
به گفته دکتر عبدالله، تحلیلگر اماراتی: «امارات و کشورهای حوزه خلیج فارس می‌توانند چیزهای زیادی به ایران ارائه دهند که این کشور از نظر اقتصادی به طور ملموس به آنها نیاز زیادی دارد. ما می‌توانیم تجارت را افزایش دهیم، می‌توانیم محدودیت‌های مالی را کاهش دهیم، می‌توانیم کالاهایی را که به شدت به آن نیاز دارد مبادله کنیم».
دسترسی به عربستان سعودی، بزرگترین بازار واحد در جهان عرب با تولید ناخالص داخلی 782 میلیارد دلاری، نیز یک موهبت فوری برای صادرات ایران خواهد بود.
دیگر مزایای بالقوه این ماجرا برای ایران عبارتند از:
- اکتشاف و استخراج گاز طبیعی از جمله مزایایی است که در اختلافات حقوقی بین ایران و یک شرکت مستقر در امارات در حال حاضر متوقف مانده است.
- به اشتراک گذاری دانش و تکنولوژی کشورهای خلیج فارس که می تواند به صنعت نفت ایران کمک کند.
- بهبود واکنش به همه گیری کووید-19: در سال 2020 امارات و عمان از طریق پروازهای بشردوستانه تجهیزات پزشکی به ایران ارسال کردند و طبق گزارش‌ها، کشورهای حاشیه خلیج‌فارس در حال حاضر کمک‌های بیشتری را به بخش پزشکی، بخش داروسازی و بیمارستان‌های ایران ارائه می‌کنند.
علاوه بر این، دیپلمات‌های عرب خلیج فارس می‌گویند که می‌توانند چیزی ناملموس ارائه دهند که ایران می‌خواهد: احترام به عنوان یک بازیگر منطقه‌ای و پایان دادن به انزوا در همسایگی خود.
در واقع تغییر موضع کشورهای خلیج فارس به دنبال یک دوره شش ساله نبرد و اقدام نظامی علیه حوثی‌های مورد حمایت ایران در یمن -که منجر به قطع روابط دیپلماتیک و البته تضعیف نشدن موقعیت ایران- صورت گرفته است. در عوض، از سوریه گرفته تا عراق و لبنان، ایران و نیروهای متحدش موضع مستحکم تری به دست آورده اند.
دانیا تافر، مدیر اجرایی انجمن بین‌المللی خلیج فارس، می‌گوید: «بالاخص با شوک ناشی از همه گیری کووید-19بر بودجه کشورهای منطقه، در مجموع دستاوردهای اندک این درگیری به شدت کاهش یافته است». او می افزاید: «هزینه های فزاینده تداوم درگیری همراه با عدم مشارکت آمریکا در منطقه، سیگنالی قوی برای کشورهای حوزه خلیج فارس برای پیگیری گفتگو برای یافتن یک ترتیب امنیتی جدید است».
در حال حاضر موقعیت چانه زنی کشورهای عرب خلیج فارس با ایران با یک واقعیت سخت محدود شده است: آنها نیز به ایران نیاز دارند.
منابع دیپلماتیک خلیج فارس می گویند که امارات و عربستان سعودی به ویژه از تهران می خواهند که حوثی ها در یمن را تحت فشار بگذارد تا به آتش بس و گفتگو برای پایان دادن به جنگ به رهبری عربستان در یمن بپردازند. علاوه بر این، ریاض و تا حدی ابوظبی نگران تسلط مداوم حزب الله نیابتی بر سیاست و نهادهای دولتی لبنان هستند.
آنها همچنین برای نفوذ در عراق و سوریه با ایران در حال رقابت هستند. و البته چشم انداز درگیری نظامی میان ایالات متحده یا اسرائیل از یک طرف و ایران از طرف دیگر برای انها مایه نگرانی است. امارات و عمان مستقیماً در مسیر موشک ها قرار دارند.
ابوظبی بر اساس گزارش‌ها نگران است که بی‌ثباتی و درگیری نظامی باعث سقوط اقتصادش شود که مبتنی بر خدمات و جهانی شدن و متکی به سفر گردشگران و امور مالی است.
همچنین محدودیت زمانی ذاتی برای مذاکرات ایران و عربستان سعودی و مذاکرات گسترده‌تر خلیج فارس وجود دارد: تحلیلگران می‌گویند که اگر برجام احیا شود و تحریم‌ها ابتدا برداشته شوند، کشورهای حاشیه خلیج فارس بسیاری از اهرم‌های چانه‌زنی خود را با تهران از دست خواهند داد.
علیرغم محدودیت‌ها، دیپلمات‌های خلیج فارس می‌گویند که پیشنهاد فرصت‌های اقتصادی آنها بهترین پیشنهادی است که ایران می‌تواند دریافت کند و یک سود بادآورده بزرگ برای تهران خواهد بود. سوال این است که ایران چگونه پاسخ خواهد داد.
