این روز ها عبارت فوتبال باید تغییر کند را زیاد می شنویم. از فلورنتینو پرز گرفته تا جیانی اینفانتینو همگی برای توجیه طرح ها و ایده های نو خود از این عبارت استفاده می کنند، اما واقعا فوتبال نیاز به تغییر دارد یا این حرف صرفا شعار و وسیله ای برای امثال پرز و اینفانتینو در راه رسیدن به هدف و منافعشان است؟

اختصاصی طرفداری؛ فوتبال دیگر آن بازی نیست که کارگران بعد از یک روز سخت کاری و برای ساعاتی خوش بودن به آن پناه می بردند. چه بخواهیم و چه نخواهیم یا حتی بدمان بیاید امروزه ما با یک صنعت با ابعاد وسیع روبرو هستیم. فوتبال آمریکایی (NFL) 400 میلیون هوادار دارد، حدود 1 میلیارد نفر در جهان ورزش تنیس را دنبال می کنند و وقتی به فوتبال می رسیم با رقم بزرگ 3.5 میلیارد نفر در جهان رو به رو می شویم. 17 نفر از 20 ورزشکار مشهور اینستاگرام فوتبالیست ها هستند. حتی فوتبالیست های بازنشسته ای مانند رونالدینیو و بکام از اشخاصی مانند لوئیس همیلتون و کانر مک کروگر در این شبکه اجتماعی بیشتر دنبال کننده دارند. پس خیلی راحت می توانیم بگوییم فوتبال رقبای خود را پشت سر گذاشته است و مشکلی وجود ندارد. اما دیگر رقابت با تنیس، فوتبال آمریکایی یا بسکتبال مسئله فوتبال نیست، فوتبال با پشت سر گذاشتن رقبای ورزشی خود به عنوان یک صنعت عظیم سرگرمی وارد سطح بعدی از این جریان و رقابت شده است و ما باید نگاهی بازتر به این موضوع داشته باشیم.

در سال 2019 و قبل از بحران ویروس کرونا در جهان، 100 تور بزرگ و معروف موسیقی، تقریبا 60 میلیون بلیط به فروش رساندند. اما در همان سال 80 تیم برتر و بزرگ فوتبال حدود 50 میلیون بلیط برای تماشای مسابقات در استادیوم هایشان فروختند. خب شاید با خود بگویید بین این 2 فاصله زیادی وجود ندارد و اهمیتی ندارد اما در مقایسه فوتبال با پادشاه واقعی سرگرمی یعنی دیزنی چه قدر اختلاف و تفاوت وجود دارد؟
 

تقریبا 500 میلیون بلیط فروخته شده در سینما ها مربوط به آثار و محصولات دیزنی است. این محصولات تقریبا 40 درصد از باکس آفیس سینمای آمریکا در سال 2019 را شامل می شدند. در آمد دیزنی در حال حاضر به 58 میلیارد دلار در سال می رسد و در طرف مقابل اگر تمامی باشگاه ها و فدراسیون های بزرگ فوتبال را ادغام کنیم به رقم 33 میلیارد دلار می رسیم! هر چند که دیزنی هیچگاه نمی تواند تعداد هواداران فوتبال را داشته باشد. دیزنی هیچگاه به مانند فوتبال نمی تواند با زندگی دوست دارانش عجین شود. دیزنی نمی تواند کاری کند که ماه ها برای یک بازی حذفی در مرحله یک چهارم نهایی لیگ قهرمانان استرس بکشیم.  نمی تواند کاری کند که دیوانه وار در تمامی روز ها اخبارش را دنبال کنیم.  دیزنی نمی تواند کاری کند که به مانند جام جهانی، مردم یک کشور برای یک ماه در تب و تاب فیلم هایش باشند. دیزنی محدود به خودش است و از ساعاتی که به تماشای فیلم ها و سریال هایش می نیشینیم فراتر نمی رود. این ها نکاتی هستند که ما نباید فراموش کنیم اما بحث ما چیز دیگری است.

درامد 33 میلیارد دلاری در نگاه اول به نظر زیاد می آید اما وقتی بحث مقایسه می شود، گویا آنقدر ها هم زیاد نیست. البته فراموش نکنید که مقایسه فوتبال با چنین غول های سرمایه داری عادلانه نیست و این آمار صرفا قرار است نشان دهد که درآمد فوتبال نسبت به تعداد هواداران و دنبال کننده هایی که دارد واقعا کم است. اما چرا اینگونه است؟

در آمد باشگاه های فوتبال به 3 جریان اصلی محدود می شود: حق پخش ها، اسپانسر ها و درآمدی که در روز های بازی از حضور تماشگران در استادیوم ها به دست می آید. استادیوم ها گنجایش محدودی دارند و اکثرا هواداران آن منطقه یا شهر خود باشگاه از این امکان استفاده می کنند. در آمد از حق پخش ها نیز آنطور که تصور می شود، کافی نیست. در سال 2019 لیگ برتر ادعا کرد که حدود 3 میلیارد نفر در جهان این رقابت را تماشا کردند. حق پخش لیگ برتر نیز از سال 1992 با 45 میلیون یورو به 3 میلیارد یورو در سال 2020 افزایش پیدا کرده است که پیشرفت بسیار خوبی است اما به این معنی است که سهم هر هوادار از این مقدار تنها 1 یورو است. شبکه های پخش کننده تلویزیونی درآمد بسیار زیادی از تبلیغات و فروش اشتراک خود به دست می آورند اما درصد زیادی از آن ها به فوتبال نمی رسد. در واقع بیشتر پول در این صنعت به واسطه ها می رسد. برای مثال در قرارداد های باشگاه ها با نایکی، آدیداس و... تنها 10 تا 15 درصد از فروش لباس ها متعلق به باشگاه هاست. با اینکه پول زیادی از هواداران به سمت باشگاه ها سرازیر می شود، ولی درصد کمی از این پول گیر خود باشگاه ها می آید. هر چند که در سال های گذشته اقداماتی برای اصلاح این وضع صورت گرفته است. در سال 2021 باشگاه وولورهمپتون با آدیداس قطع همکاری کرده و با برند ناشناخته کاستورز قرارداد اسپانسری منعقد می کند. در این قرارداد ولووز مسئولیت بیشتری در زنجیره تامین از جمله توزیع دارد و در عوض بخش بزرگتری از درآمد های حاصل از فروش لباس ها و دیگر محصولات نصیبش می شود. همچنین باشگاه ها تلویزیون ها و شبکه های اختصاصی خود را ایجاد کرده اند و به وسیله آن، ارتباط بهتر و نزدیک تری با هواداران خود داشته باشند. اما آیا این مقدار کافی است؟ در این شرایط است که سران فوتبال به فکر طرح های دیوانه وار جام جهانی دوسالانه یا سوپر لیگ می افتند.

وقتی صحبت از جام جهانی دوسالانه می شود همه هواداران با دید منفی نسبت به آن نگاه می کنند. موافقان و مخالفان این طرح مدام درباره مزایا و معایبش صحبت می کنند. در سال 2021، فیفا شروع به بررسی این طرح کرد. آرسن ونگر رئیس توسعه جهانی فوتبال در فیفا می گوید که 100 درصد متقاعد شده است که این راه درستی برای پیشرفت این ورزش است. در طرف مقابل اما هواداران معتقدند که با این طرح جذابیت رقابت ها کاهش پیدا می کند و جام جهانی جایگاه و ارزش خود را از دست می دهد. تاکنون به اندازه کافی از مضرات و معایب جام جهانی دوسالانه صحبت شده است پس بیایید ایندفعه در مورد نکات مثبت این طرح صحبت کنیم. جام جهانی در هر شرایطی به دلیل وطن پرستی موجود در مردم هر کشور بینندگان زیادی را به خود جذب می کند. همچنین با هر 2 سال برگزار شدن این رقابت ها و افزایش سهمیه جام جهانی، کشور هایی مانند آمریکا، چین و هند که جمعیت زیادی دارند، شانس بیشتری خواهند داشت تا در این رقابت ها حضور داشته باشند و حضور چنین کشور هایی باعث افزایش در آمد و سبب توسعه بیشتر فوتبال می شود و در نهایت در های بازار های جدیدی را به سوی باشگاه ها باز می کند. با این طرح دیگر کشور ها لازم نیست سال ها منتظر میزبانی دوباره بمانند و این طرح به اقتصاد آن ها نیز کمک خواهد کرد. همچنین با افزایش در آمد فیفا، همانطور که خودش ادعا می کند مقدار پول بیشتری در توسعه فوتبال قرار است هزینه شود و این شامل تحقیقات پزشکی، سلامت بازیکنان و... نیز می شود. با اجرای این طرح پول بیشتری به فدراسیون های فوتبال می رسد و این می تواند بودجه خوبی برای کشور هایی با فوتبال ضعیف تر باشد ( هر چند که به دلیل وجود فساد در برخی کشور ها این پول ها همیشه برای فوتبال خرج نمی شوند). مورد مثبت دیگر این طرح اصلاح تقویم بازی های ملی و حذف فیفا دی های بی مورد و بدون موضوعیت است. فیفا قصد دارد این رقابت ها را به 2 فیفا دی یک ماهه در میانه و انتهای فصل تقسیم کند. در این طرح بازی های دوستانه کاهش پیدا می کنند، دیگر خبری از تورنمونت هایی مانند لیگ ملت های اروپا نخواهد بود. همچنین این طرح می تواند زمینه ساز تغییراتی در لیگ ها مثل 18 تیمه شدن، شود. هر چند که بوندسلیگا دهه هاست که این طرح را اجرایی کرده و قرار است در لیگ 1 فرانسه از فصل 2024-2023 اجرایی شود و زمزمه هایی نیز از اجرای این طرح در سری آ و لالیگا نیز به گوش می رسد. کم شدن تعداد تیم های در لیگ ها، باعث کاهش بازی ها و توزیع بهتر درآمد بین تیم های هر لیگ می شود و به طور کلی پس از بررسی بهتر، آنطور که ادعا می شود سلامت بازیکنان با این نوع اصلاح تقویم بازی ها به خطر نمی افتد. اما وقتی چنین طرح هایی مطرح می شود مزایا و معایب هایشان اصلا مهم نیستند بلکه موضوع اصلی منافع موجود است و در اینجاست به شعار هایی که قبل تر به آن اشاره کردم می رسیم. بزرگترین منبع درآمدی فیفا جام جهانی است اما درآمد های یوفا تنها محدود به یک تورنومنت نمی شوند. در 4 سال گذشته درآمد فیفا 6.4 میلیارد دلار بوده است در حالی یوفا با 12.5 میلیارد دلار تقریبا  2 برابر فیفا درآمد داشته است. این وضعیت تبدیل به نگرانی برای فیفا شده است که ممکن است دیگر نتواند نهاد اول فوتبال باشد. در واقع نگرانی اصلی فیفا، رقابت با یوفا است. با در نظر گرفتن همگی این شرایط به نظر شما وزنه به کدام سمت سنگینی می کند؟ خوبی های این طرح یا بدی هایش؟


حال به سراغ بحث سوپر لیگ می آییم. این طرح نیز یکی از روش های حذف واسطه ها است. اما این بار نه اسپانسر ها و شبکه های تلویزیونی، بلکه حذف یوفا از این زنجیره مطرح است! شاید به همین خاطر فیفا به طور پنهانی از این طرح حمایت می کند. یوفا از رقابت های لیگ قهرمانان اروپا درآمد بسیار زیادی کسب می کند اما مقدار زیادی از آن به باشگاه های بزرگ که عامل این درآمد زایی هستند نمی رسد. سوپر لیگ این امکان را به باشگاه ها می دهد که بتوانند پول بیشتری به جیب بزنند. اما درست به مانند جام جهانی دوسالانه، انگیزه های بیشتری پشت ایده سوپر لیگ وجود دارد.
 

همانطور که مشخص است، باشگاه های انگلیسی به مراتب قدرت خرید بیشتری نسبت به دیگر باشگاه ها در باقی لیگ ها دارند و حتی بحران کرونا نیز نتوانسته تغییر زیادی در این موضوع ایجاد کند. از طرف دیگر با باشگاهی مانند پاری سن ژرمن طرف هستیم که به راحتی لیونل مسی، واینالدوم، راموس و دوناروما را در یک پنجره و در میان بحران کرونا جذب می کند در حالی که باقی باشگاه به دلیل ضرر های وارد شده از همه گیری مجبور بودند پنجره نقل و انتقالات آرامی را پشت سر بگذارند. درست است که بیشتر این بازیکنان طی یک انتقال آزاد به این تیم منقل شدند اما پاداش مدیر برنامه ها، خانواده، خود بازیکن و حقوق دریافتی که پاریسی ها پرداخت می کنند را هر باشگاهی توانایی پرداختش را ندارد. یا منچستر یونایتد با اینکه عملکردش در دهه گذشته و پس از خروج فرگوسن مانند یک باشگاه درجه 2 بوده است، به دلیل درآمد زیادی که از حضور در لیگ برتر کسب می کند مانند باشگاه هایی مثل سیتی هزینه می کند. با ادامه پیدا کردن این وضع، باشگاه های انگلیسی و پاری سن ژرمن آنقدر رشد می کنند و از نظر مالی قدرتمند می شوند که دیگر باقی باشگاه ها در دیگر لیگ ها توانایی رقابت پایاپای با آن ها را نداشته باشند. شاید رئال مادرید و بارسلونا از پس این موضوع بر بیایند اما موضوع در مورد دیگر باشگاه های لالیگا مانند اتلتیکو مادرید یا حتی غول های بوندسلیگا و سری آ بایرن مونیخ و یوونتوس و طبیعتا میلان و اینتر متفاوت است. 

از طرفی دیگر  وقتی پرز در سخنرانی های خود می گفت که نسل جوان علاقه کمتری به فوتبال دارند بیراه نمی گفت. نسل جوان تر مانند گذشته درگیر فوتبال نیستند. امروزه دیگر خبری از فوتبال بازی کردن در کوچه ها نیست. مانند گذشته دیگر بازیکنان فوتبال آن بت و الگوی نسل جوان تر نیستند و جایگاه خود را از این نظر از دست داده اند. حتی تعداد کمتری از این نسل به تماشای کامل 90 دقیقه کامل بازی فوتبال می نشیند. حتی طبق تجربه شخصی خودم و نظراتی که از کاربران در همین سایت خواندم، طرفداران و شیفته های فوتبال نیز هنگام تماشای بازی های کم اهمیت تر تیم خود، به جای دیدن بازی خود را سرگرم کار های دیگری می کنند و 90 دقیقه کامل بازی را نمی بینند. اشتباه نکنید که قرار است از چند کامنت نتیجه کلی بگیرم، اما اگر کمی به آن دقت کنید شاید شما هم همین عادت را داشته باشید. با پیشرفت تکنولوژی جایگزین های زیادی برای سرگرمی به وجود آمده است.

در حالی که رقبای فوتبال برای افزایش درآمد خود مدام دست به نوآوری می زنند اما فوتبال محافظه کار باقی مانده است و تغییرات زیادی را به نسبت بقیه به چشم ندیده است. باید شرایط جدید برای درآمد بیشتر و حذف واسطه ها در فوتبال ایجاد شود تا پول های هواداران بیشتر به باشگاه های مورد علاقه اشان برسد، باید شرایطی ایجاد شود که رقابت در فوتبال عادلانه تر باشد، بازی ها باید با جذابیت و کیفیت بیشتری باشند تا دوباره آن شور و سابق در نسل جدیدتر ایجاد شود. فوتبال برای ادامه راه خود محکوم به تغییر است.

 

• Extra Football
• The Conversation
• YouGov
• Athletic Interest