نشست بررسی فعالیتهای قرآنی دانشگاه‌ها طی روزهای گذشته و به مناسبت هفته قرآن و دانشگاه با حضور رشید جعفرپور، رئیس اداره فعالیتهای دینی و قرآنی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و حجت‌الاسلام والمسلمین سعید کرمی، مدیرکل فرهنگی نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‌ها برگزار شد. بخش اول این گفت‌وگو که به موضوع هفته قرآن و دانشگاه و مشکلات و چالش‌های پیش روی این فعالیت‌ها اختصاص یافته در ادامه آمده است و بخش دوم آن نیز در روزهای آینده بر روی خروجی ایکنا قرار خواهد گرفت.
ایکنا - هدف از نامگذاری هفته قرآن و دانشگاه چه بود و چه نیازهایی باعث این نامگذاری شد؟
کرمی: جریان فعالیتهای قرآنی در دانشگاه‌ها همیشگی است. در تشکیلات آموزش عالی، شورای هماهنگی فعالیتهای قرآنی دانشگاهیان وجود دارد که همه دستگاه‌های آموزش عالی عضو آن هستند و همواره نشست‌هایی برگزار می‌شود که علاوه بر رصد، برنامه‌ریزی و طراحی فعالیت‌ها، بر آنها نظارت هم میکند. نامگذاری‌ها عمدتاً از این باب است که هر از گاهی توجه و تمرکز خاصی به یک حوزه داشته باشیم و فضاسازی جدی‌تری صورت گیرد.
بهانه نامگذاری این هفته ایام رحلت علامه طباطبایی، پرچمدار تفسیر قرآن در قرن حاضر، است، و امیدوارم طلیعه‌ای برای ورود فضای آموزشی کشور به قرآن و مفاهیم والای آن باشد.
ایکنا – نامگذاری این هفته نیازهای هدف‌گذاری‌شده را برآورده کرده است؟
جعفرپور: رویدادهای قرآنی در دانشگاه‌ها زیاد است، برای اینکه به این رویدادها توجه ویژه‌ای شود، در شورایی با عنوان شورای هماهنگی مباحثی مطرح شد تا در یک هفته از سال از فعالان این عرصه تقدیر کنیم. در واقع این هفته می‌تواند پایان یک‌سری فعالیت‌ها و آغاز اقدامات دیگر باشد. مثلاً اگر جشنواره‌ای را در طول سال برگزار کرده‌ایم و نتوانسته‌ایم در مورد آن تبلیغ و ترویج کنیم، در این هفته به طور ویژه به آن موضوع بپردازیم.
خاطرم هست که در سالهای قبل آغاز جشنواره قرآن و عترت در همه دانشگاه‌ها با این هفته همزمان شده بود. لذا نامگذاری این هفته، آن هم به نام مفسر بزرگ قرآن، می‌تواند پیام و اثرگذاری فرهنگی بالایی داشته باشد. ما نیز در ابلاغیه‌هایی که به همین مناسبت منتشر می‌کنیم، حتی به موارد کوچک چون قفسه‌تکانی مساجد و کتابخانه‌ها و برنامه‌ها برنامه‌ریزی می‌کنیم یا کانون‌های قرآن و عترت برنامه‌های خود را بازبینی می‌کنند. با تمام این تفاسیر شاید برنامه‌ها اثرگذاری بالایی نداشته است اما نامگذاری این هفته باید انجام شود تا رفته‌رفته برای ارتقای آن پیش برویم.
ایکنا – تا جایی که اطلاع دارم این هفته نامگذاری شده است تا شاهد ایجاد موجی از فعالیتهای قرآنی در دانشگاه‌ها باشیم. آیا این موج ایجاد شد. اگر پاسخ منفی است، چه باید کرد تا ایجاد شود؟
کرمی: هفته گذشته نشستی را همراه با همکارانمان در بخش‌های قرآنی دستگاه‌های آموزش عالی برگزار کردیم و طی آن آسیب‌شناسی مفصلی صورت گرفت. جمع‌بندی این بود که تلاش و توجه بسیار است، اما باید بپذیریم که از آرمان‌ها و هدف‌ها فاصله داریم، مخصوصاً در سالهای اخیر برخی عوامل دست به دست هم داد و آهنگ تند فعالیتهای قرآنی کم‌رونق‌تر و کم‌رمق‌تر شد. عواملی از کمبود بودجه تا کمبود عزم باعث شد تا این اتفاقات رقم بخورد و شاهد تأثیر اندک برنامه‌های قرآنی در دانشگاه‌ها باشیم. به طور کلی در حوزه توجه به قرآن در فضای آموزش عالی با تأخیر فاز مواجه هستیم. در متون درسی به این موضوع توجه شده است و باعث آشنایی دانشجویان با قرآن می‌شود اما کافی نیست. باید به سمتی حرکت کنیم که سبک زندگی قرآنی در فضای آموزش عالی نمایان شود و مخاطب بتواند با آن ارتباط برقرار کند.
به همین دلیل در حال راه‌اندازی نهضت فعالیتهای قرآنی دانشگاهیان در دانشگاه‌ها هستیم، همان‌طور که نامگذاری هفته قرآن و دانشگاه نماد توجه اذهان به قرآن است، عنوان نهضت هم می‌خواهد پیامی روانی را به مخاطب منتقل کند و فعالیتی ویژه و حرکتی جهادی را به تصویر بکشد. بنابراین همراه با دوستان در دستگاه‌های آموزش عالی و دبیرخانه شورای هماهنگی این نهضت بسته‌ای از برنامه‌های جامع طراحی شد و تا دو ماه آینده به جمع‌بندی خواهیم رسید و آغاز خواهد شد.
اگر این اتفاق رخ دهد شاهد یک تحول کوتاه‌مدت در حوزه فعالیتهای قرآنی خواهیم بود. البته در بلندمدت نیز باید فعالیتهای این نهضت را تثبیت و زیرساخت‌های آن را فراهم کنیم تا به یک جریان دائم در فضای دانشگاه تبدیل شود. تغییر و تحولات فضای آموزش عالی را به فال نیک می‌گیریم. همان‌طور که مردم امید دارند تا دولت بتواند اقتصاد را سروسامان دهد، جامعه فرهنگی و قرآنی هم با توجه به شعارها و برنامه‌های رئیس‌جمهور و وزرا، امید دارند که اتفاق ویژه‌ای رخ دهد و نشانه‌های آن به خصوص در فضای آموزش عالی قابل رؤیت است.
ایکنا – در مورد نهضت قرآنی بیشتر توضیح دهید. عنوانی که انتخاب شده این احساس را به مخاطب می‌دهد که قرار است اتفاقات ویژه‌ای رخ دهد.
کرمی: چرا اوایل انقلاب به سمت نهضت سوادآموزی رفتیم و نام آن را نهضت گذاشتیم؟ چون در حوزه سوادآموزی مشکل بسیاری وجود داشت که این عنوان انتخاب شد و هنوز هست. عنوان نهضت این نکته را به ذهن متبادر میکند که می‌بایست با ادبیات، رویکرد و عزمی متفاوت وارد کار شد. برداشت ما این بود که برای فعالیتهای قرآنی در آموزش عالی بسیار تلاش شد، اما با نقطه مطلوب فاصله فراوانی داریم که با یک حرکت عادی جبران نمی‌شود. لذا نیاز به حرکت و شوک جدیدی داریم. حتی درصددیم که جلسات هم‌اندیشی را برگزار کنیم تا فضاهای بکر در خدمت اشاعه فرهنگ قرآنی قرار بگیرد تا به نقطه مطلوبی برسیم.
ایکنا – دستگاه‌های دیگر در این نهضت چه همکاری‌هایی دارند؟
کرمی: هنوز در ابتدای کاریم و گفت‌وگوهای پرثمری در جلسات داشته‌ایم. امیدوارم این همراهی در جلسات آینده ادامه یابد و در اجرا نیز به هماهنگی لازم برسیم تا آرایش جدید و متناسبی را ببینیم.
ایکنا – دستگاه‌های آموزش عالی سال‌هاست که به یک‌سری برنامه معمول عادت کرده‌اند. فکر می‌کنید عزم و انگیزه‌ای برای اجرای برنامه‌های نهضت‌گونه وجود دارد؟
جعفرپور: امیدوارم این‌گونه باشد. طبق جلسه‌ای که اخیراً برگزار و بحث نهضت قرآنی مطرح شد، در حوزه‌های آموزش، پژوهش و نیز تبلیغ و ترویج اقداماتی را آغاز خواهیم کرد. البته مباحث آموزشی و پژوهشی بیشتر با معاونت‌های دیگر تناسب دارد، هرچند در بخش آموزش حوزه عمومی آن می‌تواند موضوع برنامه‌های تبلیغی و ترویجی قرار بگیرد، اما بحث تبلیغ و ترویج جدی‌تر است. در حوزه تبلیغ و ترویج با تجربه اندوخته سی و چند سالهای مواجه هستیم و در همین حوزه بسیاری از مسئولان کسانی هستند که در سالهای قبل حضور داشتند. لذا این نهضت منطقی و درست است و دولت به این جریان کمک خواهد کرد.
البته برای اجرای چنین طرح‌هایی ملزوماتی مورد نیاز و یک مورد بودجه است و در این باره نگرانی‌هایی وجود دارد. اگر مدیران عزم جدی داشته باشد، بودجه نیز تأمین خواهد شد. تجربه ثابت کرده است که اگر در حوزه قرآن ایده نویی وجود داشته باشد که تأثیر آن ملموس باشد و همه بر روی آن اتفاق نظر داشته باشند، بودجه نیز تأمین خواهد شد. ضمن اینکه برای اجرای بخشی از برنامه‌های نهضت قرآنی نیاز چندانی به بودجه نداریم، چراکه برخی ساختارها از قبل وجود دارد. ما قصد نداریم برای اجرای این نهضت کانون جدیدی را راه‌اندازی کنیم. اگر بتوانیم همین کانون‌ها را کارآمد و به‌روزرسانی کنیم، برای اجرای برنامه‌های نهضت کافی خواهد بود.
کرمی: به نظر می‌رسد وضعیت کنونی نتیجه غفلت‌هاست، به عنوان مثال ما شاهد حضور ائمه جماعات در دانشگاه هستیم که سه هزار نفرند. البته این تعداد در دوران کرونا به نصف کاهش یافت. هر امام جماعت در هر سنگری که نماز اقامه میکند باید هر هفته دو یا سه بار به تفسیر موضوعی قرآن کریم بپردازد و چنین برنامهای نیاز به بودجه یا ساختار جدیدی ندارد.
ایکنا – در چنین طراحی‌هایی حضور دانشجو و مخاطب در متن رویداد مهم‌تر از تفسیرگویی یا محتوایی است که ارائه می‌شود. باید قبل از برنامه‌ریزی برای چنین برنامه‌هایی، فرهنگ حضور دانشجویان در نماز جماعت و شنیدن این تفسیرها ایجاد شده باشد. آیا اقدامی انجام شده است؟
کرمی: اینجا یک دور وجود دارد. وقتی استاد، کارمند یا دانشجو هر روز در نماز جماعت حضور یابد، مسئله‌ای از مسائل روز از طریق تفسیر موضوعی قرآن بیان و رفته‌رفته برای حضور ترغیب می‌شود. در آسیب‌شناسی فعالیتهای قرآنی دانشگاه‌ها به این نتیجه رسیدیم که آنها مسئله‌محور و مخاطب‌محور پیش نرفته است. باید بتوانیم سبک زندگی قرآنی را مبنا قرار دهیم و مخاطب باید برای پیدا کردن مسیر خود، قرآن را الگو قرار دهد. اگر این رویکردها تقویت و دستمان از محتوای فاخر پر شود، بر روی مخاطب نیز اثر خواهد گذاشت و او را مجاب به حضور در جلسات خواهد کرد، در حالی که ما حتی برای مخاطب ثابتی که همواره در نماز جماعت حضور دارد برنامه جامعی نداشته‌ایم، یعنی هنوز نتوانسته‌ایم در نمازخانه‌ها بیان تفسیر و نکات درس‌آموز قرآنی را در دستور کار قرار دهیم.
ایکنا – حتی برنامهای برای خروجی جشنواره، که مهم‌ترین برنامه قرآنی دانشگاه‌هاست، وجود ندارد. در واقع یک دوره جشنواره از سطح دانشکده تا بین‌المللی برگزار می‌شود و افرادی به عنوان برگزیده و نخبه معرفی می‌شوند بدون اینکه برنامهای برای آنها داشته باشیم.
جعفرپور: دقیقاً همین است. در تکمیل صحبت‌های آقای کرمی باید بگویم که فضای مجازی با اینکه تهدید زیادی بود، فرصت زیادی را هم ایجاد کرد. اگر زمانی یک سخنرانی مطلوب در مسجدی مخاطبان محدودی داشت، الان با استفاده از فضای مجازی مخاطبان آن سخنرانی به هزاران نفر افزایش یافته است. اخیراً کتاب درس‌های قرآن استاد قرائتی را برای کارشناسان دانشگاه‌ها در نظر گرفتیم. میزان حضور در این قبیل کارگاه‌ها حدود 200 تا 300 نفر بود، اما الان به چند هزار نفر رسیده است. لذا فضای مجازی فرصتی را ایجاد کرد تا بتوانیم مخاطبانمان را افزایش دهیم. این مباحث را مطرح کردم تا بگویم در عین اینکه بودجه می‌تواند کمک‌کننده باشد، اما همه چیز منوط به بودجه نیست. در شرایط حاضر شاهد از دست دادن مخاطبان در برنامه‌های مناسکی بوده‌ایم، اما در حوزه‌های دیگر با رشد مخاطب مواجه شدیم، به عنوان مثال در حوزه جشنواره قرآن و عترت بخش‌های معارفی با مشارکت بیشتری همراه بود. باید آسیب شناسی کنیم تا خلأها شناسایی شود و در کنار آن از ظرفیت دانشگاه‌ها نیز بیشترین بهره را ببریم.
موضوع دیگری که درباره جذب دانشجویان به برنامه‌های قرآنی وجود دارد این است که بخش‌هایی از کار باید به دانشجویان واگذار شود. اگر همواره برنامه رسمی و دستوری ابلاغ کنیم، شاید در جذب دانشجویان موفق نباشیم. وقتی ابلاغیه‌ها توصیه‌ای باشد، دانشگاه‌ها از لحاظ اجرا از ستاد هم جلو می‌افتند. بنابراین باید فعالیتهای قرآنی را دانشجومحور کنیم، زیرا دانشجویان خلاق‌اند و با خلاقیت برنامه‌های جدیدی را طراحی می‌کنند. گاهی برخی از ما که سال‌ها در محیط دانشگاه و فعالیتهای قرآنی حضور داشته‌ایم با استفاده از خلاقیت دانشجویان به ایده‌های جدیدی رسیده‌ایم.
تنوع دانشگاهی در سراسر کشور مزیت خوبی است و می‌تواند به منظور توسعه برنامه‌های قرآنی در دانشگاه‌ها کمک‌کننده باشد. همین تنوع باعث شکل‌گیری تجربه‌های متنوعی شده و برخی از تجربه‌ها در تعدادی از دانشگاه‌ها به قدری خاص و جذاب است که حسرت استفاده نکردن از آنها را می‌خوریم. همیشه احساس می‌کنم که از فضای دانشگاه عقبیم و دانشجویان از ما جلوترند به این صورت که هم از لحاظ خلاقیت و هم ظرفیت و ... جلوتر هستند، این باعث شده ما به لحاظ ساختار و بودجه عقب بمانیم.
ایکنا – به نظر می‌رسد ساختارهای قرآنی در دستگاه‌های دانشگاهی متفاوت از هم است. در یک دستگاه ساختاری با ده‌ها نیروی قرآنی حضور دارد و در دستگاه دیگر ساختاری کم‌رمق فعالیتهای قرآنی را پیگیری میکند. آیا ساختارها به حدی توسعه یافته که ظرفیت‌ها و امکانات را در اختیار طرح‌هایی همچون نهضت فعالیتهای قرآنی قرار دهد؟
کرمی: به دنبال یک طرح و برنامه خارق‌العاده‌ای، که در چارچوب‌ها نگنجد، نیستیم. دکتر جعفرپور به نکته ظریفی اشاره کردند و گفتند که ما غفلت کرده‌ایم و آنگونه که باید از ساختارهای موجود استفاده نکرده‌ایم. ضمن اینکه نگاه ما برای اجرای نهضت این است که دستگاه‌ها به منظور طراحی و برنامه‌ریزی پای کار بیایند. به عنوان مثال وزارت علوم ظرفیت‌هایی دارد که ما از آن غافل بوده‌ایم یا به آنها اشراف نداشته‌ایم. برای اجرای نهضت، مسئولان قرآنی وزارت علوم می‌آیند و در یک مقطع زمانی به صورت جهادی و با توجه به ظرفیتشان پیشنهادهایی را مطرح می‌کنند تا کار را شروع کنند.
بنابراین نگاه ما این نیست که برای اجرای نهضت، ساختار فعالیتهای قرآنی تغییر کند و به تشکیلات فراوانی نیاز نداریم، بلکه به یک عزم راسخ نیازمندیم. همین که مدیران بخواهند مسئولان قرآنی پای کار بیایند و بدنه قرآنی کشور توجیه شود و اعتماد کند کافی است. شبکه بسیار عظیمی به نام کانون‌های قرآن و عترت داریم که متشکل از دغدغه‌مندان قرآنی است و همین افراد در جلسات به ما انگیزه می‌دهند. کافی است این فضا فراهم شود و میدان در اختیار این افراد قرار بگیرد. وقتی آنها عزم و اراده ما را ببینند، حرکت خواهند کرد و اتفاقاتی خوبی رخ خواهد داد و با فرض ساختارهای موجود این اتفاق شدنی است.
ایکنا – در حال حاضر وزارت علوم گسترده‌ترین شبکه دانشگاهی کشور را دارد و در اکثر شهرها یک دانشکده وزارت علوم دایر شده است. با این حجم از گستردگی، ساختار قرآنی این وزارتخانه متناسب با شبکه گسترده این دستگاه نبوده است، در حالی که دستگاه‌های دانشگاهی کوچک‌تر از ساختارهای توسعه‌یافته‌تری برخوردارند. وزارت علوم به دنبال ارتقای ساختار قرآنی خود هست؟
جعفرپور: در ساختار وزارت علوم دو دفتر برای فعالیتهای قرآنی پیش‌بینی شده است، یک دفتر مربوط به آموزش و پژوهش عالی قرآن کریم است که یک مرکز، مدیرکل، نیروهای متعدد و مأموریت‌های مشخصی دارد. دفتر دیگر هم فعالیتهای تبلیغی و ترویجی را پیش می‌برد. سالهای متمادی درباره این موضوع بحث شده است. قبلاً این دو در کنار هم و ذیل یک دفتر بودند، اما بعداً جدا شدند و در نتیجه بخش تبلیغی و ترویجی نحیف شد. در سال های اخیر هم مشکلاتی در مورد بودجه به وجود آمد که بر تعداد نیرو و ... تأثیر گذاشت.
در حال حاضر ساختار موجود مطلوب نیست. برای بی‌اثر کردن این وضعیت تلاش می‌کنیم و از دانشگاه‌ها کمک می‌گیریم، یعنی فقط در حوزه نظارت، هماهنگی و ... کار می‌کنیم، به عنوان مثال دبیرخانه جشنواره‌ها را در دانشگاه‌های بزرگ مستقر می‌کنیم تا لطمه‌ای به فرایند وارد نشود و این اقدام تدبیری برای رفع مشکل ساختاری است وگرنه باید در ستاد وزارتخانه مرکز یا اداره کلی برای فعالیتهای قرآنی تأسیس شود تا بتواند پاسخگوی این میزان از فعالیت باشد. در جلسه اخیر مجمع مشورتی شورای هماهنگی درباره این موضوع بحث شد تا از طریق نهاد و شورای هماهنگی، ستادهای دانشگاهی در دیگر دستگاه‌ها هم تقویت شود. اگر می‌خواهیم کاری را در دانشگاه پیش ببریم، به کمیت و کیفیت نیروها توجه کنیم.
ایکنا – چند وقت قبل نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‌ها دست به تغییر ساختار زد که به زعم بسیاری باعث تضعیف ساختار و فعالیتهای قرآنی نهاد شد. این نقد را وارد می دانید؟
کرمی: در بخش قبلی هم اشاره کردم که در تغییر ساختارها، عزم سطوح عالی مدیریتی اهمیت دارد. این عزم می‌تواند در رویکردهای کلان‌برنامه‌ای، ساختار و ... خود را نشان دهد. اینکه در دبیرخانه شورای هماهنگی یک نهضت همه‌جانبه تدارک دیده می‌شود و قرار است همه دستگاه‌ها کمک کنند تا تغییر صورت بگیرد، یعنی در نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‌ها عزم ویژه‌ای برای تحول در برنامه قرآنی شکل گرفته است. متناسب با این طبیعتاً ساختار و برنامه‌های ما هم جهت پیدا خواهد کرد. در این حوزه ارتقا داشته‌ایم. ادغام حوزه قرآن با نماز به این معنا نیست که مباحث قرآنی ذیل فعالیتهای حوزه نماز قرار بگیرد. ما یک مرکز کلان با مدیریت کلانی را شکل داده‌ایم و پس از آن فعالیتهای قرآنی شتاب بیشتری داشته است و در سطح بالاتری اجرا و دنبال می‌شود.
ضمن اینکه عزم فعالیتهای قرآنی و ورود مستقیم به این موضوع را دارم. فعالیتهای متعددی در حوزه فرهنگی نهاد داریم، به طوری که همزمان با فعالیتهای قرآنی، اموری چون اقامه نماز، کانون‌های فرهنگی، کانون‌های مهدویت، هیئات مذهبی و هنری و ادبی و اجتماعی، گروه‌های جهادی، مراکز خیریه و کرسی‌های آزاداندیشی و ... نیز صورت می‌گیرد، اما در حوزه قرآن مصمم هستیم و کلیت فعالیتهای قرآنی در نهاد از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است.
ادامه دارد ...
انتهای پیام