خبرگزاری مهر، گروه بین الملل: حملات انتحاری سال ۲۰۱۶ و کودتای نافرجام پانزده جولای همان سال که بیشتر از جنس آمریکایی بود، به دولت ترکیه ثابت کرد که واشنگتن نمی‌تواند متحد قابل اعتمادی برای آنکارا باشد. درست در همان برهه تاریخی بود که روابط ترکیه و دولت روسیه به خاطر بحران جنگ داخلی سوریه و ساقط کردن هواپیمای جنگی روسیه در مرز سوریه توسط ارتش ترکیه، در اوج تنش سپری می‌شد. اما انزوای آنکارا در صحنه بین الملل که حاصل مداخله این کشور در امور دمشق بود و تأثیر بحران سوریه، ترکیه را به سمت ترمیم روابط با روسیه سوق داد. آغاز روند «آستانه» توسط ایران، ترکیه و روسیه در اصل سمبل و نماد همکاری سه کشور بود. اکنون در مراودات دو کشور ترکیه و روسیه نه تنها شاهد بهبود روابط بلکه شاهد توسعه آن نیز هستیم. این بستر ارتباطی صرفاً به سیاست محدود نشده و تا حوزه تسلیحاتی، انرژی و حتی گردشگری نیز گسترده شده است.
دلایل همکاری اردوغان و پوتین
دولت‌های دموکرات آمریکا به ویژه از بابت تمایلشان برای حمایت از کردهای سوری، رابطه چندان مساعد با ترکیه ندارند و دولت بایدن نیز از این قاعده مستثنی نیست اما در پاسخ به این سوال که دلیل اهمیت دادن ترکیه به تعمیق روابط با روسیه چیست؛ باید گفت در واقع ترکیه اگر چه خواهان نزدیکی روابط به سمت آمریکا بود اما حمایت مالی و نظامی واشنگتن از گروه‌های «پ -ک- ک» و «ی- پ- گ» که مبارزه با آنها خط قرمز دولت و جامعه ترکیه محسوب می‌شود، آنکارا را از توسعه روابط با دولت ایالات متحده ناامید کرد. اگر چه در دوره دونالد ترامپ رئیس جمهور سابق آمریکا، خط ارتباطی بهتری میان آنکارا و واشنگتن نسبت به دوره دولت دموکرات حاکم بود اما آمدن «جو بایدن» به دولت «رجب طیب اردوغان» رئیس جمهور ترکیه ثابت کرد که آمریکا نمی‌تواند متحد قابل اعتمادی برای آنکارا باشد. دولت‌های دموکرات در آمریکا هر زمانی که وارد صحنه سیاسی شدند در تلاش بودند تا حزب عدالت و توسعه را تضعیف کنند. دست‌های پشت پرده ایالات متحده برای به سرانجام رساندن کودتا در سال ۲۰۱۶ و یا سخنان سال گذشته بایدن در خصوص حمایت از اپوزیسیون‌های ترکیه را می‌توان در چارچوب مخالفت این کشور با دولت کنونی ترکیه تفسیر کرد؛ کما اینکه سفر اخیر اردوغان به نیویورک که بر خلاف انتظار هیچ دیداری میان او با رئیس جمهور آمریکا انجام نشد و یا تهدیدهای اخیر آمریکا در خصوص ادامه اعمال تحریم‌ها تحت قانون «کاتسا» علیه ترکیه نشان داد که تنش میان آمریکا و ترکیه ادامه خواهد داشت. برای همین ترکیه در مسائل بین المللی، روسیه را علی رغم همه اختلاف نظرها متحدی قابل اعتماد تر می بیند.
حتی خرید سامانه‌های اس -۴۰۰ از مسکو که در سال ۲۰۱۷ قرارداد آن امضا شد و در سال ۲۰۱۹ قطعات آن وارد آنکارا شد می‌تواند به عنوان نماد همکاری مسکو و آنکارا تحلیل شود. خرید این سامانه‌ها توسط ترکیه به عنوان عضوی از ناتو دارای پیام‌های سیاسی برای اروپا و آمریکا بود.
ضمن اینکه تاکید اخیر اردوغان برای ادامه خرید سلاح‌های نظامی و همکاری با دولت ولادیمیر پوتین در تولید تسلیحات جز سیاست‌های راهبردی آنکارا محسوب می‌شود زیرا حزب حاکم ترکیه به خوبی می‌داند که رابطه با روسیه بهترین برگ برنده برای تحمیل خواسته‌های خود به دولت آمریکا است.
روابط ترکیه و روسیه در انرژی و اقتصاد
روسیه مهم‌ترین نقش را در تأمین انرژی ترکیه دارد اما اصلی ترین حوزه ارتباطی ترکیه با روسیه موضوع گردشگری است اما جدای از این موضوع، ترکیه در حوزه انرژی، اقتصادی و گردشگری نیز همکاری بسیاری مطلوبی با روسیه دارد که دلایل آن را در چند مساله می‌توان بررسی کرد.
ترکیه به خاطر نیازهایش در حوزه انرژی، توسعه روابط با روسیه را ضروری می‌داند. روسیه مهم‌ترین نقش را در تأمین انرژی ترکیه دارد، در همین خصوص می‌توان به آمارهای صادرات گاز در سال‌های اخیر اشاره کرد. به عنوان مثال در دسامبر ۲۰۲۰ بیشترین واردات گاز طبیعی از روسیه با ۲ میلیارد و ۹۴۸ میلیون متر مکعب انجام شده بود.
همچنین هر دو کشور ترکیه و روسیه حجم ۱۰۰ میلیارد دلاری را در روابط تجاری خود هدف گذاری کرده اند؛ کما اینکه میزان سرمایه گذاری ترکیه در روسیه ۱.۵ میلیارد دلار و میزان سرمایگذاری روسیه در ترکیه ۶.۵ میلیارد دلار است که توانسته بستر کاهش آمار بیکاری در ترکیه باشد. اما مهم‌ترین حوزه ارتباطی ترکیه با روسیه موضوع گردشگری است.
واقعیت این است حیات اقتصادی ترکیه به صنعت گردشگری این کشور وابسته است. برای همین دولت ترکیه سال‌ها در توسعه این امر مبادرت ورزیده است که بیشترین میزان جذب گردشگر از کشور روسیه بوده است. به غیر از سال ۲۰۲۰ که به علت پاندمی کرونا ترکیه با کاهش گردشگر مواجه بوده اما به طور میانگین همه ساله بیش از شش میلیون گردشگر روسی به ترکیه سفر می‌کنند. در نتیجه، ترکیه تا زمانی که جایگزینی مطمئن در حوزه گردشگری، انرژی و تجارت پیدا نکند نمی‌تواند به ادامه مراوادتش با روسیه بی اهمیت باشد.
ادلب؛ نکته کور در روابط آنکارا و مسکو
حضور ترکیه در سوریه علی رغم خواسته دولت دمشق و همراهی آمریکا با تروریست‌های ادلب، این منطقه را تبدیل به جغرافیایی غیر قابل صلح کرده است ترکیه و روسیه علی رغم اختلاف نظر در مسائل منطقه‌ای به خصوص موضوع مدیترانه شرقی، لیبی و سوریه اما کانال دیپلماسی فعالی داشته اند. ولی مهم‌ترین اختلاف نظر دو کشور مساله ادلب است. با همه دیدارها و مذاکرات اما هنوز نتوانسته اند سیاستی سازنده در حل این موضوع اتخاذ کنند.
لاینحل ماندن مساله ادلب را می‌توان در چند دلیل بررسی کرد: در ابتدا باید گفت پاکسازی ادلب از لوث تروریست‌ها می‌تواند شرایط پیشروی سوریه در دیگر مناطق مرزی به خصوص تا شرق فرات را فراهم کند و این نه تنها از بابت حفظ تمامیت ارضی برای سوریه بهتر خواهد بود بلکه برای امنیت مرزهای ترکیه نیز نتیجه بخش خواهد بود. اما حضور ترکیه در سوریه علی رغم خواسته دولت دمشق و همراهی آمریکا با تروریست‌های ادلب، این منطقه را تبدیل به جغرافیایی غیر قابل صلح کرده است. آمریکا به خوبی می‌داند حل موضوع ادلب به معنی حل اختلاف نظر میان ترکیه و روسیه و تنش زدایی میان آنکارا و دمشق است. آمریکا به هیچ عنوان خواهان توسعه روابط ترکیه به عنوان متحد خود با روسیه و حتی دولت سوریه نیست. حتی زبان تهدید و تحریم‌های واشنگتن به خاطر موضوع اس -۴۰۰ صرفاً بهانه است و دغدغه اصلی آمریکا ممانعت از توسعه روابط روسیه و ترکیه است.
اما دلیل پیچیدگی مساله ادلب صرفاً به دولت آمریکا مربوط نیست در واقع ایدئولوژی حزب عدالت و توسعه در موضوع سوریه نیز مطرح است؛ اخیراً روزنامه جمهوریت ترکیه در مقاله‌ای با بررسی مساله ادلب نوشته است: «ایدئولوژی حزب و عدالت توسعه این است که امنیت آنکارا از عفرین و امنیت عفرین از ادلب آغاز می‌شود. حتی برخی این توهم امنیتی را تا حلب نیز پیش برده اند. سیاست واضح آنکارا ایجاد منطقه تحت نفوذ گروه موسوم به ارتش آزاد سوریه با مرکزیت ادلب است. حتی تعیین بخشدار در منطقه، تأسیس دانشکده و استفاده از لیره (واحد پولی ترکیه) نیز در مناطق مرزی سوریه، در این راستا انجام می‌شود. ایجاد منطقه تحت نفوذ گروه موسوم به ارتش آزاد سوریه اگر چه می‌تواند به نفع اردوغان باشد اما به سود ترکیه نخواهد بود».
در پایان باید گفت که ترکیه برای ادامه روابط با روسیه و رسیدن به توافقی قطعی در موضوع ادلب باید چند نکته را در نظر بگیرد:
*تداوم همکاری خود با روسیه که مانع مهمی بر روابط ترکیه با آمریکا و نقش‌آفرینی مخرب این کشور در سوریه می‌شود.
*عدم ممانعت در خصوص عملیات ارتش سوریه برای مقابله با تروریست‌ها که در راستای احقاق حق حاکمیتشان در خاک خود است.
*برقراری برخی تماس‌ها با مقامات سوریه برای حل و فصل مسائل مرزی دو کشور زیرا قطعاً افزایش تنش با سوریه روابط ترکیه و روسیه را نیز تحت تأثیر قرار خواهد داد.