«عزیز خانوم»؛ مکتب‌­دار امِ وهب‌­ها

خبرگزاری تسنیم، فاطمه سلیمانی ازندریانی:

از هرکسی که بپرسیم «بزرگ‌ترین حماسه­ تاریخ اسلام کدام حماسه بوده؟» بدون شک همه از عاشورا نام می­‌برند. نه‌تنها بزرگ‌ترین حماسه­ اسلام بلکه بزرگ‌ترین حماسه­ تاریخ. عاشورایی که هزار حماسه و هزار ایثار در دل خود داشت. از قربانی کردن برادر گرفته تا فدا کردن فرزند. فرزندانی به رشادت فرزندان زینب کبری(س) و فرزندانی به خردسالی و معصومیت علی‌­اصغر(ع)، کوچک‌ترین سرباز کربلا.

حماسه و ایثار مادرانی همچون بانو رباب و حضرت زینب(س) که شاهدِ شهادت پاره‌­های جگرشان بودند اما برای اینکه هدیه‌­شان رنگ منت نگیرد، دم نزدند. خواهری که برای بدرقه­ فرزندانش از خیمه بیرون نیامد و حتی بر سر پاره­‌های بدن فرزندانش هم حاضر نشد. اما به نظر من از بزرگ­‌بانوی اسلام، تربیت­‌یافته مکتب فاطمه­ زهرا(س) انتظاری جز این نیست و اگر جز این بود، مایه­ تعجب بود.

به نظر من ایثار ام ­وهب قابل تقدیرتر است؛ زنی مسیحی که به تازگی به دین اسلام مشرف شده اما در همین مدت کوتاه چنان به امامش ارادت پیدا کرده است که حتی سر بریده­ی پسرش را قبول نمی‌­کند و سر را به سوی دشمن پرت می­‌کند و می­‌گوید: «ما هدیه‌­­مان را پس نمی­‌گیریم». و چه شیرزنانی بودند در طول تاریخ که پا جای پای ام‌وهب گذاشتند. زنانی که ولایت فرزندان پیامبر را پذیرفتند و فرزندانشان را در راه اسلام به قربانگاه فرستادند.

بانو «کبری حسین‌­زاده حلاج» یکی از این مادران است. مادر چهار شهیدِ دفاع مقدس. کتاب «عزیز خانوم» به قلم «فاطمه جعفری» روایت زندگی این مادر بزرگوار است. یک کتاب کم‌حجم و خوش­خوان و صمیمی. ماجرای کتاب از خانه­ پدری عزیزخانم و کودکی او آغاز می­‌شود: «نرسیده به بلوار نماز، در کوچه‌­ای که به خاطر پیچ‌­وخم­‌های زیادش معروف شده بود به «نُه چم» خانه­ پدری‌­ام بود؛ خانه‌­ای با حیاطی بزرگ، حوض آبی در میان و باغچه‌­ای پر از دار و درخت­‌های انار و انجیر و سنجد و بوته‌­های فلفل. خانه همسایه­‌داری بود و سندِ اتاقِ اول و پنج‌­دریِ انتهای آن به نام پدرم بود».

عزیزخانوم اهل کاشان است و همه­ ماجراهای کتاب در کاشان و اطراف کاشان رخ داده است. نکته­ مورد توجه در این کتاب، آشنایی با اصطلاحات کاشانی است. در طول روایت، مخاطب با اصطلاحاتی همچون «برنداشتن، نَهَبه، اُلوَر، آزار، شید کردن، ردی» به معنی «ارج ­و قرب، جذبه، نخود لوبیا، درد و مرض، پهن کردن، شیطنت» آشنا می‌­شود. همینطور با رسم و رسومات قدیم کاشان. «آبجی­‌هایم که بعد از من عروس شدند، جهازشان را توی خوم می­‌چیدند و می‌­بردند، تخته­‌های چوبی بزرگی که همه­ وسیله­‌ها را می­‌گذاشتند داخلش و روی سرشان می‌گذاشتند. تقریباً 20 نفر آدم دنبال هم راه می­‌افتادن»، «هر دختری چند سالی می­رفت خانه­ کسی کار می­‌کرد که کارکشته شود. ما آن­طور که از استادمان حساب می‌­بردیم و گوش به حرفش می­‌دادیم در خانه از مادرمان حساب نمی‌­بردیم.»، «بزرگ­تر که شدم، برای قالی­بافی می­‌رفتم منزل خانم والی. زن مهربانی بود. برایمان میوه و خوراکی می‌­آورد.» با خواندن همین چند صفحه برای مخاطب روشن می‌­شود که فرش و قالی به تاروپود زندگی کاشانی­‌ها گره خورده است. همان­طور که دل این مادر به اسلام و انقلاب گره خورده. و شاید همین سختی‌­های دوران کودکی باعث شده است که این مادر استقامتی همچون کوه داشته باشد در فراق فرزندان؛ فرزندانی که گاه آن­ها راهنمای مادر بودند:

 «جواد درسش را تا دیپلم ادامه داد. بچه­ آرام و ساکتی بود. علاقه­ زیادی به هیئت و روضه داشت. صبح‌­ها می‌­رفت زیرزمین را آب­پاشی می­‌کرد. فرش می‌­انداخت، بچه‌­های محل را صدا می‌­زد و برایشان روضه می­‌خواند. می­‌رفتم نزدیک زیرزمین می‌­ایستادم. صدای محزونی داشت که اشک آدم را در می­‌آورد. من هم برای پذیرایی از بچه‌­ها غذای مختصری درست می­‌کردم... با هیئتی که جواد در زیرزمین راه انداخته بود، من هم تصمیم گرفتم آنجا را حسینیه کنم. زیرزمین بزرگی بود. هفت­‌هشت تا قالی پهن کردیم و دورتادورش پشتی گذاشتیم. چهارشنبه­‌ها جلسه­ زنانه بود. همه کمک می‌­کردند و برای نیازمندان جهیزیه جور می­‌کردیم.»

لحن کتاب، ساده و صمیمی است. گویی که مخاطب، خود دوزانو دربرابر «عزیز خانوم» نشسته است و همراه با یک فنجان چای، خاطرات او را می‌شنود. خاطراتی از کودکی خودش تا شهادت چهارمین فرزند. مادر گاهی از دل یک خاطره به خاطره­ دیگری می­‌رسد و نویسنده با حفظ امانت همه را همانطور حفظ کرده است. گرچه گاهی این از هر دری گفتن‌­ها سؤالاتی برای مخاطب ایجاد می­‌کند که بی­‌پاسخ می‌­ماند و راوی از بعضی مسائل بدون توضیح عبور می­‌کند. اما شاید یکی از دلایلی که صمیمیت متن را حفظ کرده همین باشد: پل زدن به خاطرات پراکنده. البته این باعث نشده که انسجام متن به هم بریزد یا اینکه مخاطب سردرگم بشود.