خبرگزاری مهر – گروه هنر – علیرضا سعیدی: کارکرد تیتراژ چیزی شبیه به جلد کتاب است که طراحش تلاش می‌کند با انتخاب عناصر، فرم‌ها و چینش‌ها با کمک گرافیک و موسیقی مخاطبان یک اثر را در جریان موضوع قرار دهد. شرایطی که گاهی بسیار نکته‌سنج، اندیشمندانه و حساب شده پیش روی مخاطبان قرار می‌دهد و گاهی هم به قدری سردستانه و از روی ادای یک تکلیف اجباری ساخته می‌شود که بیننده را از اساس با یک اثر تصویری دور می‌کند.
آنچه بهانه‌ای شد تا بار دیگر رجعتی به کلیدواژه «تیتراژ» داشته باشیم، مروری‌بر ماندگارترین و خاطره‌سازترین موسیقی‌های مربوط به برخی برنامه‌ها و آثار سینمایی و تلویزیونی است که برای بسیاری از مخاطبان دربرگیرنده خاطرات تلخ و شیرینی است و رجوع دوباره به آنها برای ما در هر شرایطی می‌تواند یک دنیا خاطره به همراه داشته باشد. خاطره‌بازی که پس از آغاز و انتشار آن در نوروز ۱۴۰۰ استقبال مخاطبان، ما را بر آن داشت در قالب یک خاطره‌بازی هفتگی در روزهای جمعه هر هفته، روح و ذهنمان را به آن بسپاریم و از معبر آن به سال‌هایی که حالمان بهتر از این روزهای پردردسر بود، برویم.
«خاطره‌بازی با تیتراژهای ماندگار» عنوان سلسله گزارشی آرشیوی با همین رویکرد است که به‌صورت هفتگی می‌توانید در گروه هنر خبرگزاری مهر آن را دنبال کنید.
در بیست و هفتمین گام از این روایت رسانه‌ای به سراغ موسیقی تیتراژ سریال «پهلوانان نمی‌میرند» به کارگردانی حسن فتحی و آهنگسازی مرحوم بابک بیات رفتیم که بیش از دو دهه قبل با صدای محمد اصفهانی حال و هوایی شنیدنی و ماندگاری را برای مخاطبان آن سال‌های سریال‌های تلویزیونی سیما فراهم آورد و باز هم نشان داد که حضور توامان یک ترکیب ایده آل موسیقایی با اتکا به توانمندی‌ها و خلاقیت‌های موسیقایی چگونه می‌تواند در خلق و آفرینش یک قطعه موسیقایی و ماندگاری آن در ذهن مخاطب موثر واقع شود.
سریال «پهلوانان نمی‌میرند» به نویسندگی اعظم بروجردی و حسن فتحی در سال ۱۳۷۶ توسط حسن فتحی کارگردانی و پس از آن نیز در قالب یک مجموعه جریان ساز و پربیننده تلویزیونی از شبکه دوم سیما پیش روی مخاطبان قرار گرفت. مجموعه‌ای که به دلیل ساختار دراماتیک و منسجمی که در اغلب کارهای فتحی دیده می‌شود، با اتکا به پشتیبانی یک تیم تولید و فنی ماهر و گروهی از بازیگران توانمند عرصه تئاتر و سینما آنچنان بر دل مخاطبان نشست که بعد از پخش اولین مجموعه بارها از شبکه‌های مختلف باز پخش شد. سریالی که رنگ و بوی جنایی آن در یک بستر تاریخی داستان، قصه پرکششی را پیش روی بیننده قرار داد که همچنان از آن به عنوان یکی بهترین سریال‌های تلویزیونی سیما یاد می‌کنند.
این مجموعه تلویزیونی، داستانی در شهر تهران زمان قاجار روایت می‌کند که پهلوانان ورزش باستانی مورد اعتماد و احترام همه مردم بودند. اما ناگهان پهلوان اول پایتخت کشته می‌شود. در ادامه شخصیت‌های دیگری چون پهلوان جواد کشته می‌شوند. در این راستا پهلوان نصرت فرزند اول پهلوان خلیل مرحوم پیگیر قضایای قتل‌های مرموز شده و درمی‌یابد قتل‌ها زیر سر یک فرد متظاهر و مکار (پهلوان اسد و دو شاگردش) است که در میانه داستان کنسول روس با انگیزه قتل سید محمد واعظ نیز با آنها هم داستان شده‌است. شازده معتمد و لوطی اصلان راهزن نیز تصادفاً از هویت قاتلان مطلع شده‌اند. در انتها پهلوان نصرت به یاری دو تن از مریدانش (ارسلان و حشمت زرین) و پهلوان قلیچ و یک افسر نظامی باوجدان (میرزاعلی) قاتلان را به سزای اعمالشان می‌رساند.
این مجموعه همان طور که گفته شد در فضای تاریخی دوران قاجاریه رخ می‌دهد و در مواردی به مستندات تاریخی از جمله شخصیت سید محمد واعظ و قتل گریبایدوف، کنسول روس نیز اشاره دارد. از سویی کلیت داستانی اثر هم دارای پیچیدگی‌های جنایی و نیز کشمکش‌های روحی شخصیت‌هایی چون پهلوان نصرت و شیخ حسین پهلوان بود که بیننده را به‌خوبی با خود همراه ساخت.
فخری خوروش (حلیمه خاتون)، جمشید مشایخی (پهلوان خلیل)، کتایون ریاحی (فاطمه)، حمید مظفری (پهلوان جواد)، فریماه فرجامی (اعظم السادات)، عبدالرضا اکبری (نصرت)، محبوبه مقبلی (کوکب خاتون)، علی گوهری (عزت)، ملیحه نظری (ننه ارسلان)، علی اسیوند (حشمت زرین)، صدیقه کیانفر (اکرم خانم)، مصطفی عبداللهی (ارسلان)، فاطمه طاهری (همسر لطف الله طاهر)، حسین خانی بیک (شیخ حسین)، وجیهه نوجوان (همسر یونس)، هادی مرزبان (اسد)، فریبا کامران (نرگس)، آتش تقی پور (لطف الله طاهر)، نادیا دلدار گلچین (منیر خانم)، ولی الله مومنی (یونس)، حمیرا ریاضی (لیلا)، عنایب بخشی (حسین قلیچ)، مینو جبار زاده (زهرا)، فخرالدین صدیق شریف (سید مهدی)، مهوش وقاری (ملیحه خانم)، فرشید صمدی پور (مرشد هاشم)، مریم مقبلی (مادر مصطفی)، جهانگیر فروهر (رییس تامینات)، صدیقه قدیری (کلثوم خانم)، رامین نعمتی (سفیر)، رضا فیاضی (کنسول روس)، غلامرضا طباطبایی (حضرت اشرف)، منصور والا مقام (شازنده معتمد)، محمد ورشوچی (مفتش)، ناصر گیتی جاه (مفتش)، رضا بنفشه خواه (داروغه)، جعفر بزرگی (دایی فتح الله)، کامران ملک مطیعی (احمد)، کیهان ملکی (تقی)، محمد حاتمی (میرزا علی)، عباس ظفری (عباس)، داود فتحعلی بیگی (میرزا یحیی)، آیدیت توفیق (مرتضی)، اسفندیار مهرتاش (حیدر)، بیوک میرزایی (اصلان)، حمید مهرآرا (اکبر آقا)، حسین ایل بیگی (گزمه) از جمله هنرمندانی بودند که در این سریال به عنوان بازیگر حضور داشتند.
اما همان گونه که در ابتدا نیز به آن اشاره مختصری شد، بحث موسیقی متن و موسیقی تیتراژ چنین سریال‌هایی نقش غیرقابل انکاری در جذب مخاطب دارد که حسن فتحی از همان ابتدای فعالیت‌های خود در عرصه کارگردانی سریال‌های تلویزیونی و قبل از اینکه فردین خلعتبری پای ثابت آهنگسازی آثارش باشند هم روی آن تاکید زیادی داشت.
حسن فتحی دست روی هنرمندی برای آهنگسازی سریال «پهلوانان نمی‌میرند» گذاشت که بی تردید یکی از پیشگامان و مهم‌ترین هنرمندان این عرصه بود به همین سبب حسن فتحی دست روی هنرمندی برای آهنگسازی سریال «پهلوانان نمی‌میرند» گذاشت که بی‌تردید یکی از پیشگامان و مهم‌ترین هنرمندان این عرصه بود. شرایطی که موجب شد که علاوه بر رخ نمایی موسیقی متن سریال که انصافاً دربرگیرنده مولفه‌های ارزشمندی در حوزه موسیقی و گوش شنیداری مخاطبان بود، در حوزه موسیقی تیتراژ هم کاری آبرومند و دارای اعتباری پیش روی بینندگان آن سال‌های تلویزیون قرار گیرد.
موسیقی مرحوم بابک بیات که در چند پروژه دیگر از جمله سریال تلویزیونی «ولایت عشق» نیز با محمد اصفهانی همکاری داشت در شکل و شمایلی به مخاطبان و شنوندگان معرفی شد که دارای ترکیب بندی و استحکاماتی بود که به درستی و در بهترین شکل ممکن به گوش مخاطبان می‌رسید.
شرایطی که فقط او و تعداد اندکی از آهنگسازان کشورمان در آن دوران توانستند به درستی بر اساس آن به طراحی و ایده پردازی بپردازند. آنچنان که مخاطبان این انگیزه را پیدا می‌کردند تا کنکاش بیشتری روی سبک موسیقایی آثاری از این دست انجام دهند. شرایطی که موجب شد بسیاری از همین ملودی‌ها در قالب نوار کاست های مجزا در فروشگاه‌های عرضه محصولات فرهنگی ارائه و در مقاطعی هم با فروش قابل توجهی رو به رو شوند.
بابک بیات آهنگسازی بود که با ذهن مهندسی شده و فهیمی که داشت، روی لایه‌های پنهان و متفاوت احساس و عواطف مخاطب دست می‌گذاشت و بر اساس نوع درام ارائه شده در سریال‌ها و دیگر آثار تصویری شنونده را با دریچه جدیدی از موسیقی آشنا می‌کرد که در ارتباط مستقیم با آن اثر تصویری بودند، کما اینکه ملودی پردازی روی شعری از مولوی و اعتماد به یک صدای آنتیک و جدیدی چون محمد اصفهانی که دربرگیرنده توامان مولفه‌های موسیقی ایرانی و موسیقی پاپ بودند موجب خلق تیتراژی شد که اگر بابک بیات در طراحی آن نقشی نداشت، معلوم نبود می‌توانست این چنین ماندگار بماند یا خیر؟
محمد اصفهانی سال‌ها پیش بود که در برنامه «حالا خورشید» رضا رشیدپور درباره ویژگی‌های بابک بیات گفته بود: «بابک بیات علاوه بر اینکه آهنگساز توانمندی بود، انسان بسیار خوب و با معرفتی هم بود و من هرچه بیشتر می‌گذرد، بیشتر به او ایمان می‌آورم.
وی گفته بود: «من اعتقاد دارم در زمان فعالیت ما هنرمندانی چون بابک بیات و همایون خرم به پیک تخصص و شهرت رسیده بودند، اما آنچنان رفتار کریمانه‌ای با ما که در مسیر بودیم، داشتند که واقعاً دربرگیرنده ارزش‌های زیادی است. چون ما می‌دانستیم این عزیزان به ما هیچ احتیاجی نداشتند چون خودشان در رفیع‌ترین درجات هستند پس وقتی یک هنرجویی مانند من به آنها مراجعه می‌کردیم خود به تنهایی موقعیت ویژه است که من در امثال بابک بیات دیدم.»
حسن فتحی هم چندی درباره تیتراژ سریال «پهلوانان نمی‌میرند» و همکاری با محمد اصفهانی بود گفته بود: «من برای تیتراژ آن سریال به آقای بابک بیات اعتماد کردم. آقای بیات یکی از چهره‌های محبوب من در موسیقی بود و آرزو داشتم بتوانم با ایشان همکاری کنم. اتفاقاتی که ایشان در موسیقی پاپ از دهه پنجاه رقم زده بود را دنبال می‌کردیم و همکاری با آقای بیات برای من خیلی جذاب و هیجان‌انگیز بود. روزها و هفته‌های زیادی را کنار هم سپری کردیم و حضور آقای محمد اصفهانی پیشنهاد آقای بیات بود. موسیقی آقای بیات در پهلوانان نمی‌میرند انصافاً یکی از موسیقی‌های سریالی خیلی خوب است. هنوز هم گوش می‌کنم همچنان لذت می‌برم»
به هر ترتیب موسیقی تیتراژ سریال «پهلوانان نمی‌میرند» نیز یکی دیگر از خاطرات ماندنی سریال‌های تلویزیونی سیما در حوزه موسیقی است که قطعاً تنها کار خاطره ساز بابک بیات و محمد اصفهانی نیست، چرا که آنها نشان دادند با درهم آمیزی تفکر موسیقایی دو نسل متفاوت چگونه می‌تواند تا سال‌ها تبدیل به عناصری خاطره ساز در عرصه تیتراژها باشند.