رقابت جدید آمریکا و روسیه در آسیای مرکزی در خصوص پناهجویان

به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری تسنیم، رقابت‌های آمریکا و روسیه در منطقه آسیای مرکزی از بدو فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی آغاز شده است. در بازه‌های گوناگون این رقابت‌ها ابعاد و بروندادهای گوناگونی می‌یابد که به طور کلی از آن‌ها تحت عنوان «بازی بزرگ جدید» یاد می‌کنند. اصطلاح بازی بزرگ پیش‌تر به رقابت‌های بریتانیا و امپراطوری روسیه در این منطقه و افغانستان اطلاق می‌شد.

پایان رقابت برای «استقرار نظامی»

با افزایش زمزمه‌های خروج تدریجی نیروهای آمریکا و ناتو از افغانستان، واشنگتن تلاش‌های زیادی برای استقرار نظامی در یکی از همسایگان افغانستان را آغاز کرد. با صرنظر از چین و ایران، آمریکایی‌ها مذاکراتی را با پاکستان و کشورهای آسیای مرکزی آغاز کردند. افزایش اختلاف‌نظرها میان واشنگتن و اسلام آباد پیرامون تحولات افغانستان و برخی موضوعات دیگر نظیر همکاری‌های راهبردی پاکستان و هند، تمرکز آمریکا به طور ویژه بر آسیای مرکزی متمرکز شد.

سه کشور ترکمنستان، تاجیکستان و ازبکستان از جمله همسایگان افغانستان محسوب می‌شدند که از قابلیت‌های جغرافیایی منحصر به فردی برخوردارند. آمریکا پیش از این نیز در زمان حمله به افغانستان از خاک ازبکستان و قرقیزستان برای این کار استفاده کرده بود. با این حال این امر از یک سو با مخالفت شدید روسیه، و از سوی دیگر با محافظه‌کاری کشورهای منطقه در حساسیت نسبت به تحرکات آمریکا همراه شد.

مقامات واشنگتن مذاکرات و رایزنی‌های پیدا و پنهان فشرده‌ای را به ویژه با دو کشور تاجیکستان و ازبکستان آغاز کردند. ترکمنستان به دلیل اتخاذ موضع بی‌طرفی دائمی، به لحاظ حقوقی نمی‌توانست پایگاهی در اختیار آمریکا بگذارد. وزرای امور خارجه تاجیکستان و ازبکستان چند روز در واشنگتن با مقامات آمریکایی از جمله وزیر دفاع این کشور دیدار کردند و در نهایت این روسیه بود که با مخالفت صریح، اجازه استقرار نظامی آمریکا در این کشورها را ولو در سطحی محدود، نداد.

طرح آمریکا برای اسکان پناهجویان در آسیای مرکزی

دور جدید رقابت‌های روسیه و آمریکا با محوریت افغانستان به نظر می‌رسد پیرامون اسکان پناهجویان افغانستانی شکل گرفته است. در حالی که آمریکا تا پیش از این صدور روادید ویژه را برای افرادی که با نیروهای نظامی این کشور همکاری می‌کردند را در نظر گرفته بود، در دوره ریاست جمهوری دونالد ترامپ این فرایند متوقف شد. در دوره جو بایدن اگرچه این فرایند مجدداً از سر گرفته شد، اما صدور این روادید به کندی پیش رفت و اجازه مهاجرت شهروندان افغانستانی به آمریکا داده نشد.

آمریکا در عین حال برنامه‌ای را برای اسکان این پناهجویان در کشورهای دیگر طراحی کرده است. کشورهای اروپایی نیز که از ورود موج جدیدی از مهاجران به این کشورها در هراسند، در این پروژه‌ها با ترکیه و آمریکا و برخی بازیگران دیگر منطقه همکاری می‌کنند. آسیای مرکزی یکی از مناطقی است که با قرار گرفتن در همسایگی افغانستان، موقعیتی ایده‌آل برای آمریکا در اسکان این پناهجویان و بهره‌برداری‌های سیاسی و امنیتی از تبعات اجتماعی آن دارد.

وزارت خارجه آمریکا در این مدت مذاکرات متعددی را با مقامات چهار جمهوری آسیای مرکزی برای پذیرش این پناهجویان صورت داد. در برخی رسانه‌ها نیز شماری امتیازات سیاسی و اقتصادی در ازای پذیرش این پناهجویان ذکر شد.

مخالفت روسیه

این طرح آمریکا روز گذشته با انتقاد شدید ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه همراه شد. پوتین در جلسه‌ای که با نمایندگان حزب «روسیه متحد» داشت به این موضوع اشاره کرده و تصریح می‌کند که در پوشش پناهجویان، ممکن است شماری از نیروهای شبه‌نظامی نیز از افغانستان وارد کشورهای آسیای مرکزی شده و امنیت این کشورها را تهدید کنند.

او با تاکید بر این موضوع تصریح می‌کند: ما نمی‌خواهیم شبه‌نظامیانی که خود را در قالب پناهجو جا زده‌اند از افغانستان در کشورهای ما ظاهر شوند. ما نمی‌خواهیم حوادثی که در دهه‌های 1990 و 2000 شاهد آن بودیم دوباره تکرار شود. روسیه نیازی به عناصر مجرم سوریه و افغانستان ندارد.

رئیس‌جمهور روسیه همچنین با اشاره به وسعت مرزهای آسیای مرکزی و شمار احتمالاً چند صد هزار نفری پناهجویان، بر دشواری کنترل مرزها و نیز شناسایی پناهجویان و تفکیک آن‌ها از شبه‌نظامیان و تروریست‌ها تاکید کرد.

در همین حال برخی رسانه‌ها و کاربران شبکه‌های اجتماعی در روسیه نیز به این موضوع اشاره کرده و آن را در نگاهی بدبینانه بخشی از پازل آمریکا برای ناامن کردن مناطق مجاور روسیه و چین و تسری بی‌ثباتی‌ها به آسیای مرکزی عنوان کرده‌اند.

عدم رضایت پناهجویان افغانستانی و نخبگان آسیای مرکزی

آمریکا در حالی این طرح را در پیش گرفته که طی هفته‌های اخیر تجمعات اعتراضی از سوی پناهجویان افغانستانی حتی در کشورهای آسیای مرکزی مشاهده شده است.

طی روزهای اخیر چندین تجمع توسط شهروندان افغانستانی در مقابل سفارتخانه ایالات متحده آمریکا و حتی دفتر سازمان ملل متحد در بیشکک، پایتخت قرقیزستان برگزار شده است. در این تجمعات اعتراضی پناهجویان از استقرار در کشورهای آسیای مرکزی رضایت نداشته و خواستار تسهیل شرایط برای مهاجرت به اروپا و آمریکا شده‌اند. با این حال مقامات آمریکایی تاکنون پاسخی به این اعتراضات نداده‌اند.

از سوی دیگر، در رسانه‌های آسیای مرکزی نیز اعتراضاتی نسبت به این موضوع وجود دارد. برخی کاربران شبکه‌های اجتماعی در تاجیکستان با اشاره به مشکلات اجتماعی و اقتصادی ناشی از بحران کرونا و رکود اقتصادی جهانی، تاکید کرده‌اند که این کشور اکنون شرایط لازم برای پذیرش این تعداد از پناهجویان را ندارد. این کاربران همچنین به مشکلات فصل زمستان و سردی هوا در این کشور اشاره و تاکید کرده‌اند که حتی در ماه‌های آتی کمپ‌های پناهجویان در این کشورها ممکن است در شرایط نامناسبی قرار بگیرند.

واکنش احتمالی روسیه

به نظر می‌رسد روسیه اگرچه سرسختانه با موج ورود پناهجویان به آسیای مرکزی مقابله خواهد کرد، اما یکی از پیامدهای اجتناب‌ناپذیر تحولات اخیر ورود پناهجویان است. لذا، پذیرش بخشی از این پناهجویان طبیعتاً مسائلی را برای روسیه و کشورهای آسیای مرکزی به وجود خواهد آورد.

در همین راستا، در نشست آتی سران کشورهای عضو سازمان پیمان امنیت دسته‌جمعی که روز گذشته به صورت مجازی برگزار شد، پیرامون این موضوع نیز مباحثی مطرح شد. به نظر می‌رسد روسیه با همکاری قزاقستان، قرقیزستان و تاجیکستان که از اعضای این سازمان هستند و در همکاری با ازبکستان بیش از همه در صدد برقراری ثبات در افغانستان خواهد بود. مهم‌ترین و تاثیرگذارترین اقدام طبیعتاً مقابله با منشا مهاجرت، یعنی ناامنی در افغانستان است.

با این حال کماکان مشخص نیست مذاکرات با طالبان برای تشکیل دولت ائتلافی چگونه پیش خواهد رفت و آمریکا برای آینده افغانستان چه طرح‌های دیگری را اجرا خواهد کرد.