گزارش نیویورک‌تایمز از اعتراضات خوزستان؛ سرنخ تبدیل چالش آب به اعتراض
به گزارش اقتصادنیوز؛ روزنامه نیویورک‌تایمز در مطلبی با عنوان «من تشنه هستم» به قلم فرناز فصیحی، از «تأثیرات اجتناب‌ناپذیر تغییرات اقلیمی» و «سال‌ها سوءمدیریت دولتی در پرداختن به مشکل طولانی و قابل پیش‌بینی مربوط به خشکسالی» به عنوان ۲ عامل زمینه‌ساز شکل‌گیری چالش کنونی نام برده و نوشته است «معضل کمبود آب، مشکلات ایران را پیچیده می‌کند».
خانم فصیحی که پیش از نیویورک‌تایمز، به مدت ۱۷ سال خبرنگار ارشد وال‌استریت‌ژورنال در جنگ‌های خاورمیانه بود، در گزارش خود نوشته است: ایران با موج پنجم پاندمی کرونا، یک اقتصاد آسیب دیده ناشی از آن و محدودیت های اعمال شده از سوی آمریکا دست و پنجه نرم می‌کند.
اکنون کشور با یک چالش متفاوت اما به راحتی قابل پیش بینی روبرو است: کمبود شدید آب.
ماشین بالقوه تولید شکایت
خانم فصیحی نوشت خشکسالی طولانی مدت و افزایش درجه حرارت ناشی از تغییرات آب و هوایی، همراه با دهه ها مدیریت نادرست دولتی و فقدان برنامه‌ریزی متناسب در استفاده از منابع طبیعی، بحران آب را به «ماشین تولید نارضایتی و اعتراض» تبدیل کرده است.
طی هفته گذشته، تظاهرکنندگان به خیابانهای استان خوزستان در جنوب غربی ایران که کانون اعتراضات است، تظاهرات کرده‌اند، که به زعم نویسنده «برخورد با آنها می‌تواند موجب نارضایتی بیشتر و گسترش اعتراضات در جاهای دیگر شود».
به ادعای نیویورک‌تایمز خوزستان یک قوم عرب را در خود جای داده است اما معترضین تأکید کرده‌اند که شکایت و گلایه آنها هیچ ارتباطی با جدایی‌طلبی یا جدایی‌طلبان ندارد.
نخستین آزمون درباره نحوه پاسخگویی دولت رئیسی
نیویورک‌تایمز در ادامه نوشته است: در فیلم های آماتور ضبط شده که از طریق رسانه‌های اجتماعی به اشتراک گذاشته شده اند، جمعیت معترضان در خوزستان فریاد می زنند: «من تشنه ام!» و خواستار حل فوری و استعفای مقامات محلی شدند، و برخی از معترضان نیز پا را فراتر گذاشته‌اند.
این روزنامه با اشاره به پست صفحه اینستاگرام Khamenei_ir نوشت: رهبر عالی ایران، آیت‌الله خامنه‌ای روز چهارشنبه در اولین واکنش عمومی به این مسئله، خواستار توجه به اعتراضات شد و اعلام کرد که «مسئولان موظف‌اند به مشکلات خوزستان رسیدگی کنند».
بر اساس این گزارش، این چالش جدید برای مقامات، اگرچه مدت‌هاست در حال شکل‌گیری است، اما بروز اعتراضات درست چند هفته قبل از روی کار آمدن ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور جدید ، آزمایش اولیه‌ای از نحوه پاسخگویی وی را ارائه می‌دهد.
به ادعای این روزنامه آقای رئیسی در برخورد با مسئله‌ای که مربوط به شهروندان ایرانی معمولی است که شکایت اصلی آنها کمبود آب است، با مأموریت به مراتب ظریف‌تری روبرو است.
معترضین در میان قانونگذاران ایران متحدینی دارند، که به نوشته نیویورک‌تایمز همگی مانند آقای رئیسی از مدافعان سرسخت سلسله مراتبی هستند که از زمان انقلاب اسلامی ۱۹۷۹ بر ایران حاکم بوده است. مجتبی محفوظی، نماینده پارلمان از آبادان، شهری نفت‌خیز در خوزستان، در سخنرانی روز دوشنبه در صحن پارلمان با صدای بلند گفت: «به داد خوزستان و مردم مظلوم آن برسید! آنچه را سزاوار آن است به آن بازگردانید!».
یک بحران قابل انتظار
نیویورک تایمز نوشته است: به نظر نمی‌رسد مقامات دولتی غافلگیر شده باشند. عواقب خشکسالی شدید در حال نمایان شدن است. وزیر نیرو در ماه مه هشدار داد که ایران خشک‌ترین تابستان در نیم‌قرن اخیر را تجربه می‌کند و نزدیک شدن دما به ۵۰ درجه سانتیگراد (۱۲۲ درجه فارنهایت) منجر به قطع برق و کمبود آب خواهد شد.
سازمان هواشناسی ایران نیز در ماه ژوئن هشدار داده بود که مناطق جنوبی و غربی با کاهش ۵۰ تا ۸۵ درصدی بارش و افزایش دمای از ۲ تا ۳ درجه سانتیگراد مواجه شده اند.
خوزستان ۸۰ درصد از نفت ایران و ۶۰ درصد از ذخایر گاز آن را تشکیل می‌دهد و یک ستون مهم در اقتصاد ایران است. در زمین‌های زراعی حاصلخیز آن نیشکر، گندم و جو کشت می‌شد. اما با کمبود آب، محصولات و گاوهایی که از تشنگی می میرند، دولت با یکی از جدی‌ترین معضلات خود روبرو است.
دولت، هیأتی را برای بررسی بحران آب به خوزستان فرستاد و حسن روحانی، رئیس جمهور میانه‌رو که در هفته‌های پایانی حضور خود در این منصب را پشت سر می‌گذارد، متعهد شد که به مردم این استان کمک و جبران خسارت کند. دو رئیس جمهور پیشین، محمد خاتمی و محمود احمدی‌نژاد نیز از معترضین حمایت کردند و هرگونه خشونت علیه آنها را محکوم کردند.
با این حال کارشناسان محیط زیست و متخصصان حوزه آب می گویند اقدامات کوتاه‌مدت مانند رساندن تانکرهای آب برای رفع مشکل اساسی کار چندانی از پیش نخواهد برد. به گفته آنها ساخت آب‌بندها و مخازن می‌تواند یک راه حل موقت در خوزستان باشد، اما این می تواند باعث کمبود آب در نواحی دیگر از جمله در مرکز و سایر شهرهای استان اصفهان شود.
اعتراضاتی که هفته‌ها به آرامی جریان داشت
بر اساس این گزارش اعتراض به کمبود آب روز جمعه در شبکه‌های اجتماعی وایرال شد اما به گفته منابع ادعایی، اعتراضات هفته ها به آرامی در حال دمیدن بوده است. نخست در تاریخ 6 ژولای، یک شیخ از قبایل عرب در روستای مروانه به همراه گروهی از کشاورزان و دامداران به اهواز سفر کردند تا از تشدید بحران آب روستای خود به مقامات ادارات آب و برق استان شکایت کنند.
به نوشته نیویورک‌تایمز، طبق ویدئوی منتشر شده، شیخ، خلیفه مروان (بزرگ قبیله) که دیشداشه سفید و سربند شطرنجی آبی پوشیده بود، با صدای بلند خطاب به مقامات حاضر در جلسه گفت: «ببینید، ما نمی‌خواهیم این سرزمین را ترک کنیم ... برای ما سیل و خشکسالی آوردید تا مجبور به هجرت شویم. اما ما [از اینجا] نخواهیم رفت، این سرزمین آباء و اجدادی ماست».
سخنان شیخ که در اینستاگرام و به خصوص در میان اقوام عرب ویرال شد، این تصور دیرینه [ادعایی] را القاء می‌کند که دولت مرکزی عمداً سیاست‌هایی را اعمال کرده تا آنها را وادار به مهاجرت کند و دموگرافی خوزستان را تغییر دهد.
همچنین مردم شروع به اشتراک‌گذاری روایت‌ها و عکس‌ها و فیلم‌های خود از مزارع خشک و گاو تلف شده از تشنگی در میان گل‌و‌لای کردند. به نوشته این روزنامه آنها در اینستاگرام و واتس‌آپ خواستار تمرکز بر بحران آب و تأکید بر عدم خشونت شدند.
به ادعای این روزنامه علی‌رغم اینکه مسئولان عالی‌رتبه کشور، اعتراض به مسئله کمبود آب را مشروع می‌دانند، اما گزارش ها از برخورد حکایت دارد. مقامات محلی درباره تلفات اعتراضات گفته‌اند که افراد مسلح قبیله‌ای مسئول کشته شدن دست‌کم دو نفر هستند، و رسانه‌های دولتی ایران از کشته شدن یک افسر پلیس خبر داده‌اند.
روزنامه‌نگار نیویورک‌تایمز در ادامه مدعی شد در صورت پیوند خوردن اعتراضات به آنچه وی «تحرکات جدایی‌طلبانه» خوانده است، احتمالا پاسخ محکم‌تری در انتظار خواهد بود. اما معترضین در خیابان‌ها و [پلتفرم‌های] آنلاین به طور واضح اظهار داشتند که گلایه هایشان در مورد یک مسئله اصلی است: کمبود آب. و از طرفی هیج گروه اصطلاحاً تجزیه‌طلبی برای پیشبرد اهداف خود به اعتراضات ورود نکرده است.
تلاقی بحران‌ها؛ از محیط‌زیست تا تحریم
این گزارش می‌افزاید، چالش‌های زیست محیطی خوزستان کاملاً جدی است: مخازن خالی، تالاب‌های خشک، گرد و غبار، گرمای شدید، آتش سوزی، و نیز آلودگی جدی هوا، آب و خاک ناشی از صنایع نفت.
کاوه مدنی، دانشمند حوزه آب و اقلیم در دانشگاه ییل و معاون سابق سازمان محیط زیست ایران در دولت روحانی گفت: «فشاری که برای مدت طولانی به این سیستم وارد کرده‌اند بیش از ظرفیت اکولوژیکی آن است. خوزستان مانند بیشتر ایران در حال حاضر دچار ورشکستگی آبی است».
به نوشته نیویورک‌تایمز، آقای مدنی گفت که «دولت های متوالی، منابع طبیعی را به نفع ایجاد شغل دستکاری و تخلیه کرده‌اند». وی به عنوان نمونه به پروژه‌ای اشاره کرد که منابع آب خوزستان را از طریق خطوط لوله و تونل به مناطق مرکزی با آب‌و‌هوای کویری منتقل می‌کند.
بر اساس این گزارش، اعتراضات به دلیل کمبود آب در ایران پیش از این نیز بروز یافته است. به عنوان مثال، کشاورزان در نزدیکی اصفهان در مورد خشک شدن رودخانه‌ای که ضرورت حیاتی برای کشاورزی آنها بود، تظاهرات کردند.
همچنین دوستداران محیط زیست به دلیل خشک شدن دریاچه نمکی معروف در ارومیه، واقع در شمال غرب ایران تظاهرات کرده‌اند.
اما تلاقی تغییرات اقلیمی، خشکسالی، پاندمی و تنگنای طولانی ناشی از تحریم‌های آمریکا، نگرانی‌ها را متأثر از اعتراضات اخیر، تشدید کرده است.
برخی اقتصاددانان بخشی از علت این مشکل را مربوط به «یارانه‌های دولت» دانست و گفت نرخ ارزان برق و آب منجر به مصرف بی رویه آنها شده است. اما هرگونه افزایش قیمت نیز باعث نارضایتی بیشتر می‌شود، چراکه درحال حاضر اکثریت جمعیت 85 میلیونی ایران با مشکلات اقتصادی دست‌وپنجه نرم می‌کنند.
خانم فصیحی گزارش خود را با این نقل قول از کاوه مدنی به پایان رسانده که می‌گوید؛ «دولت درگیر مدیریت بحران، پریدن از یک بحران به بحران دیگر، و چسب زخم زدن روی هر کدام، به این امید است که به زودی برنگردد».