به گزارش منیبان، ارزش افزوده در یک بنگاه برابر تفاوت بین فروش بنگاه و هزینه‌های خرید کالاها و خدمات خریداری شده از بنگاه‌های دیگر است. به عبارت دیگر ارزش افزوده ارزشی است که تولید کننده به مواد خام و کالاهای واسطه‌ای که خریده است، اضافه می‌کند. از دیدگاه کلان، حاصل جمع ارزش افزوده تمام بنگاه‌های اقتصادی در واقع همان تولید ملی است. زیرا کل معاملات منهای معاملات واسطه‌ای (خرید بنگاه‌های دیگر) برابر با مجموع دستمزد، نرخ بهره، اجاره و سایر پرداخت‌ها به عوامل تولید در سطح ملی و مساوی تولید ملی است.
هر کالایی که در بازار فروخته می‌شود، در فرآیند تولید خود، توسط چندین تولیدکننده به تدریج ساخته شده است. به عنوان مثال یک نان ابتدا گندم بوده سپس تبدیل به آرد شده سپس خمیر شده و نهایتاً در تنور پخته و نان شده است. قیمت گندم موجود در هر عدد نان تا قیمت نان فروش رفته در نانوایی در این مراحل به تدریج افزایش یافته است که این افزایش حاصل زحمت تولیدکنندگان مختلف در مراحل مختلف تولید گندم تا فروش نان بوده است. به این ارزش اضافی ایجاد شده از دانه گندم تا نان، ارزش افزوده گفته می‌شود.
بر اساس قانون: ارزش افزوده در این قانون، تفاوت بین ارزش کالاها و خدمات عرضه شده با ارزش کالاها و خدمات خریداری یا تحصیل شده در یک دوره معین میباشد.
انواع مالیات بر ارزش افزوده
این نوع مالیات به سه دسته مالیات بر ارزش افزوده ۱- تولید ۲- درآمد ۳- مصرف تقسیم می‌شود.
۱. تولید: مالیات بر ارزش افزوده از نوع تولید، تولید کل مخارج به استثنای مخارج دستمزدی دولت را مشمول مالیات می‌کند.
۲. درآمد: مالیات بر ارزش افزوده از نوع درآمدی، مخارج ناخالص سرمایه‌گذاری، قسمتی از مخارج کل و پایه مالیات بر ارزش افزوده از نوع تولید را تشکیل می‌دهد. این نوع مالیات، کل مخارج واقعی اقتصاد روی کالاهای سرمایه‌ای را در یک دوره زمانی نشان می‌دهد.
مصرف: مالیات بر ارزش افزوده از نوع مصرفی معادل مالیات بر خرده فروشی است.
روش های محاسبه و اجرای مالیات بر ارزش افزوده
روش‌های مختلف محاسبه و اجرای مالیات بر ارزش افزوده شامل موارد زیر میباشد
روش تجمعی مستقیم: شامل مجموع هزینه‌های دستمزد، بهره، اجاره و سود ضربدر نرخ مالیات بر ارزش افزوده میباشد.
روش تجمعی غیرمستقیم: شامل مجموع هزینه‌های دستمزد، بهره، اجاره ضربدر نرخ مالیات بر ارزش افزوده بعلاوه نرخ مالیات بر ارزش افزوده ضربدر سود میباشد.
روش تفریقی مستقیم: شامل مجموع خروجی‌ها منهای ورودی‌ها ضربدر نرخ مالیات بر ارزش افزوده میباشد.
روش تفریقی غیر مستقیم: شامل مجموع ورودی‌ها یا خرید ضربدر نرخ مالیات بر ارزش افزوده منهای مجموع خروجی‌ها یا فروش ضربدر نرخ مالیات بر ارزش افزوده میباشد.
مالیات بر ارزش افزوده به نفع کیست؟
اجرای قانون مالیات بر ارزش افزوده در درجه اول به نفع تولیدکننده داخلی است. در زمان اجرای قانون تجمیع عوارض، تولیدکنندگان ایرانی ناچار بودند بطور سلسله‌وار برای یک کالا مکرراً مالیات بپردازند یعنی مثلاً برای یک خودرو هم تولید کننده مواد اولیه هم قطعه‌ساز و هم کارخانه تولیدکننده به طور جداگانه و هر کدام مالیات تجمیع عوارض می‌پرداختند اما در عین حال بنگاه‌های فروش خودرو، دلالان خودرو و شرکت‌های واردکننده خودرو، از پرداخت این مالیات معاف بودند. با اجرای مالیات بر ارزش افزوده، سلسله مراتب تولید از پرداخت مالیات بر تجمیع عوارض معاف می‌شوند و در عوض این توزیع‌کننده نهایی است که باید مالیات را محاسبه و از خریدار نهایی دریافت کند.
مالیات بر ارزش افزوده به ضرر کیست؟
با اجرای مالیات بر ارزش افزوده، منافع دو گروه از فعالان بازار به طور جدی به خطر خواهد افتاد. در درجه اول کسانی که پشت پرده به دلالی و واسطه‌گری مشغولند. کسانی که بدون اینکه در زحمت تولید شریک باشند و بدون اینکه در مقابل مصرف‌کنندگان تعهدی به عهده بگیرند، با قرارگرفتن در مسیر تولید تا مصرف، با خرید و فروش‌های مکرر باعث عدم شفافیت و التهاب در بازار می‌شوند. ضرر این عده بیشتر از این بابت است که براساس قانون مالیات بر ارزش افزوده، مسیر تهیه و توزیع کالاها شفاف می‌شود. با اجرای این قانون، کسانی که بی‌جهت در مسیر تولید تا مصرف قرارگرفته‌اند شناسایی شده و به تدریج حذف می شوند.
گروه دیگر ضررکننده ها از قانون مالیات بر ارزش افزوده، قاچاقچیان هستند. کسانی که خارج از مسیر قانونی و رسمی واردات، کالاهای خارجی را به داخل کشور منتقل می‌کنند و بازار را مملو از کالاهای بی‌کیفیت خارجی می‌کنند. ویژگی اصلی این عده، عدم تعهد آنها در برابر مصرف‌کنندگان است چرا که نه گارانتی معتبری ارایه می‌کنند و نه حتی در قبال صحت و سلامت کالایی که ارایه می کنند، مسئولیتی می پذیرند. با اجرای قانون مالیات بر ارزش افزوده، منافع این دسته از خرابکاران بازار، به شدت به خطر می‌افتد. به طور خلاصه، قانون مالیات بر ارزش افزوده به ضرر کسانی است که از شفافیت بازار گریزانند و منافعشان در بهره‌برداری از شایعات، رانت‌های اطلاعاتی و قاچاق است.
پیش شرط های اجرای مالیات بر ارزش افزوده
۱- توسعه فرهنگ مالیاتی:
از آنجا که مفهوم مالیات یک مفهوم انتزاعی و پیچیده است و مودیان مالیاتی نیز در سطوح مختلف قرار دارند لذا گسترش فرهنگ مالیاتی باید با هدف تحت تاثیر قراردادن همه ی سطوح اعم از مودیان، کارگزاران و سیاستمداران صورت گیرد. این امر می‌تواند با ایجاد اعتماد در بین مودیان مالیاتی در مورد عادلانه بودن سطح مالیات‌ها و همچنین موثر بودن آنها در بهبود رفاه عمومی اقتصاد ملی عملی شود. از سوی دیگر اطلاع رسانی و آگاهی دادن به مردم در زمینه‌های مصارف درآمدهای مالیاتی نیز می تواند در ایجاد این فرهنگ موثر باشد.
۲- آموزش نیروی متخصص:
ایجاد یک مدیریت متمرکز و قوی جهت تامین منابع انسانی و استخدام و آموزش نیروی متخصص کارآمد و مناسب کار، یکی از الزامات ایجاد یک سازمان متولی اجرای مالیات بر ارزش افزوده است.
۳- نیاز به پایگاه‌‌های اطلاعاتی:
مالیات بر ارزش افزوده بدون استفاده از یک نظام کامپیوتری مناسب برای ذخیره‌سازی و پردازش اطلاعات لازم نمی‌تواند اجرا شود. استفاده از کامپیوتر هم غیر از فراهم کردن نرم افزارهای مورد نیاز، به معنی تغییر روش‌های کاری، تعویض فرم‌ها و آموزش کارکنان برای استفاده از کامپیوتر است. اینها مقدماتی است که لازم است تشکیلات مالیاتی قبل از شروع به اجرای مالیات بر ارزش افزوده آنها را فراهم کرده باشد تا بتواند این نظام مالیاتی را با موفقیت اجرا کند. همچنین باید بیان کرد که این روش کار به سرعت و دقت بسیار بالا نیاز دارد.