ایرانیزه کردن داستان‌های غربی؛ پدیده جدید نشر کودک و نوجوان/ روحیه تعارف ایرانی‌ها چه تأثیری بر جامعه ادبی گذاشته است؟

سهیلا عبدالحسینی، دبیر نوزدهمین دوره جایزه قلم زرین، در گفت‌وگو با خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، با اشاره به کیفیت و کمیت کتاب‌های بررسی شده در این دوره گفت: با وجود آنکه کشور در یک سال و نیم گذشته درگیر شیوع ویروس کرونا بوده و گریزی هم از آن نیست، جامعه ادبی کشور به کار خود ادامه داده است و این را می‌شود از تعداد عناوینی که در سال 99 منتشر شده، بررسی کرد؛ چرا که این دوره جایزه قلم با تمرکز بر آثار منتشر شده در سال گذشته برگزار خواهد شد.

وی با اشاره به تعداد کتاب‌های بررسی شده در روند داوری نوزدهمین دوره جایزه قلم زرین یادآور شد: در این دوره طبق آمار خانه کتاب، تعداد سه هزار و 21 کتاب در حوزه ادبیات بزرگسال مورد بررسی قرار گرفت که از این میزان، تعداد 818 عنوان کتاب به حوزه داستان اختصاص داشت. کمترین میزان کتاب‌های بررسی شده نیز به حوزه پژوهش و نقد ادبی اختصاص داشت.

دبیر نوزدهمین دوره جایزه قلم زرین با بیان اینکه نویسندگان در بخش داستان بزرگسال در سال 99 تلاش داشته‌اند تا به موضوعات مهم و فراگیر در جامعه بپردازند، گفت: این نگاه، ارزشمند است. نویسندگان با وجود مشکلات متعدد اقتصادی، تلاش کرده‌اند به پیرامون خود توجه بیشتری نشان دهند.

عبدالحسینی در پاسخ به این پرسش که در سال‌های اخیر دست بازار نشر از ارائه کتاب‌های پرمخاطب تقریباً تهی بوده است، دلیل آن را در چه می‌بینید، گفت: آیا باید از یک اثر ادبی این توقع را داشته باشیم که با حضورش زلزله و تکانه شدیدی در جامعه ایجاد کند و طیف گسترده‌ای را تحت تأثیر قرار دهد؟ یا باید یک حرکت صحیح فرهنگی و ادبی و رشد مستمر در این زمینه را انتظار داشته باشیم؟ به نظر من روند رو به رشد و همیشگی و دائمی از اهمیت بیشتری برخوردار است.

وی همچنین در ادامه به مضمون و موضوع آثار داستانی بررسی شده در این دوره اشاره و اضافه کرد: کارهای بررسی شده در این دوره عموماً تلاش داشته‌اند به جامعه متوسط و مشکلات آنها توجه بیشتری نشان دهند. حتی تعدادی از کارها که اسامی آنها در میان برگزیدگان نیز دیده می‌شود، بر فضای بیرون از تهران و بیشتر بر فضای شهرستان‌ها متمرکز بوده‌اند. اما ما در سال‌های اخیر با موضوعی مواجه هستیم و آن توجه به پیشخوان است. همانطور که برخی از سینماگران و عوامل تولید یک فیلم به فروش در گیشه و مخاطب‌پسند بودن کارشان فکر می‌کنند، برخی از ناشران نیز به این فکر می‌کنند که هزینه چاپ کتاب‌هایشان را دربیاورند؛ به همین دلیل به سمت چاپ کارهایی می‌روند که خوب به فروش برسد. متأسفانه این نوع داستان‌ها که در بازار نشر نیز دیده می‌شود، از نظر مضمون سطح پایینی دارند. 

دبیر جایزه قلم زرین همچنین به تأثیر ترجمه بر کارهای تألیفی اشاره کرد و گفت: فضا و شخصیت‌ها در داستان‌های ترجمه‌ای با داستان‌های تألیفی و ایرانی متفاوت است، اگر نویسنده ایرانی بخواهد از این دست از کارها کپی‌برداری کند، کتابش به خوبی این موضوع را نشان خواهد داد و سطح کار نویسنده نازل خواهد شد. با وجود این، ما گاه با این نوع کپی‌برداری‌ها در کتاب‌های کودک و نوجوان تألیفی مواجه هستیم. اما در حوزه بزرگسال انتشار و تعدد عناوین ترجمه سبب پویایی فضای داستان خواهد شد و رقابت را در فضای نشر ایجاد خواهد کرد. نویسنده در این بخش نمی‌تواند به فکر ایرانیزه کردن داستان‌های غربی بیفتد و مجبور است از اندیشه، هنر و خلاقیت خود بهره ببرد. 

عبدالحسینی با بیان اینکه در نوزدهمین دوره جایزه قلم زرین، در بخش پژوهش تنها از یک اثر تقدیر خواهد شد، به سطح این دست از آثار نیز اشاره کرد و یادآور شد: کفه بخش پژوهش در بازار نشر در مقایسه با کفه دیگر که آثار ادبی و هنری قرار می‌گیرند، سبک‌تر است و اصلاً قابل قیاس نیست. این در حالی است که رسالت یک نقد منصفانه و خوب، بررسی عیوب و ارزش‌های یک اثر ادبی و بیان تفاوت‌های آثار ادبی با یکدیگر است. با وجود ارزش نقد، این موضوع در دانشگاه‌های ما چندان جدی گرفته نمی‌شود. مراکز علمی ما باید به سمت تربیت منتقد ادبی پیش روند؛ لزوماً هر فردی که استاد رشته ادبیات باشد، منتقد ادبی نیست و این کار نیازمند کسب تجربه و مهارت لازم است. از سوی دیگر، روحیه تعارف و نقد ناپذیری ایرانی‌ها نیز سبب شده محتوای نقدهای ارائه شده گاه چندان قوی نباشد. 

دبیر نوزدهمین دوره جایزه قلم زرین همچنین به تعداد برگزیدگان در دیگر بخش‌ها نیز اشاره و اضافه کرد: تقریباً در همه گروه‌ها ما برگزیده خواهیم داشت. حتی در یکی از بخش‌ها مجبور شده‌ایم دو اثر را به عنوان برگزیده اعلام کنیم.