به گزارش همشهریآنلاین به نقل از ایرنا، سوم تیرماه توافق تهران با آژانس بین المللی انرژی اتمی به پایان رسید؛ توافقی که ابتدا در اسفند ماه پارسال به مدت سه ماه امضا و پس از اتمام آن برای یک ماه دیگر تمدید شد به آن امید که در این مدت تحریمها برداشته شود.
جمهوری اسلامی ایران در شرایط کنونی که طرف غربی بر ادامه تحریم و تنگنا پافشاری میکند، از تمدید آن برای سومین بار خودداری کرده است. «رافائل گروسی» مدیر کل آژانس بینالمللی انرژی اتمی روز جمعه چهارم تیر ماه در بیانیهای اعلام کرد که تهران به درخواست این سازمان در مورد تمدید پیمان موقت نظارت اتمی، پاسخ نداده است.
در واکنش به بیانیه دبیر کل این سازمان، «کاظم غریبآبادی» نماینده کشورمان در آژانس همان روز با تاکید بر اینکه «جمهوری اسلامی الزامی برای تمدید تفاهم با آژانس ندارد»، اظهار کرد: آژانس هیچگونه وظیفهای برای ارائه گزارش (به شورای حکام این نهاد بینالمللی) در مورد تفاهم منقضی شده مشترک و ثبت دادهها نداشته و ندارد.
کاهش همکاری ایران و آژانس به مصوبه آذرماه پارسال مجلس شورای اسلامی برمی گردد که نمایندگان مجلس، کلیات و جزییات طرح «اقدام راهبردی برای لغو تحریمها و صیانت از حقوق ملت ایران» را به تصویب رساندند که پس از تایید شورای نگهبان به قانون تبدیل و از سوی دولت لازم الاجرا شد. تولید اورانیوم با غنای ۲۰ درصد، ذخیره سالانه حداقل ۱۲۰ کیلوگرم از این نوع اورانیوم در داخل کشور، افزایش سانتریفیوژهای نسل جدید و محدودسازی نظارت بازرسان آژانس تنها چند مورد از بندهای آن به شمار میرفت.
تنها چند روز قبل از پایان ضرب الاجل مجلس به طرف غربی برای لغو تحریمها ذیل قانون اقدام راهبردی برای لغو تحریمها، گروسی سفری سرزده به تهران داشت. در این سفر دولت ایران و آژانس توافقی امضا و بیانیهای در این باره منتشر کردند. بر پایه این بیانیه، اجرای پروتکل الحاقی و دسترسیهای برجامی به طور کامل متوقف و صرفا تعهدات پادمانی ایران اجرا میشود. بر این اساس، طبق قانون مجلس هیچ دسترسی فراپادمانی به آژانس اعطا نخواهد شد و هیچگونه بازرسی فراپادمانی نیز انجام نمیشود.
همچنین بر اساس این توافق، آژانس به فعالیتهای «ضروری» خود برای راستی آزمایی و نظارت بر مراکز هستهای ایران ادامه خواهد داد. مقصود از تداوم راستی آزمایی و نظارت ضروری که در بند ۲ بیانیه آمده، این است که «ایران به مدت سه ماه اطلاعات برخی فعالیتها و تجهیزات نظارتی را که در پیوست مشخص شده ضبط کرده و نزد خود نگه خواهد داشت. در این مدت، آژانس به این اطلاعات هیچ دسترسی نخواهد داشت و اطلاعات منحصرا نزد ایران باقی میماند. چنانچه ظرف سه ماه تحریمها به طور کامل لغو شد، ایران این اطلاعات را در اختیار آژانس میگذارد، در غیر اینصورت اطلاعات برای همیشه پاک خواهد شد.»
امروز موضوع دوربینهای نظارتی و فیلمهای آنها که از آن با عنوان «جعبه سیاه» نام برده میشود، محل دعوا است. به تازگی «سعید خطیبزاده» سخنگوی وزارت خارجه ایران اعلام کرده که تهران هنوز هیچ تصمیم سلبی یا ایجابی برای پاک کردن اطلاعات دوربینهای نظارتی آژانس بینالمللی انرژی اتمی از تاسیسات هستهای ایران نگرفته است.
در مقابل، طرف غربی و آژانس نگران پاک کردن فیلمهای این دوربینها از سوی ایران هستند. از نگاه ناظران تهران از این اقدام به عنوان اهرمی برای زیر فشار قرار دادن غرب بر سر توافق و لغو تحریمها استفاده میکند. ضمن اینکه طرف غربی نیز از آژانس برای تحت فشار گذاشتن جمهوری اسلامی سود میجوید و وظایف فنی این سازمان را در راستای اهداف سیاسی خود مدیریت میکند.
در همین ارتباط ماه گذشته پس از گزارش ضدایرانی آژانس، «میخائیل اولیانوف» نماینده روسیه در سازمانهای بین المللی مستقر در وین اتریش در جلسه شورای حکام آژانس از گروسی خواست تا با پرهیز از سیاسی کردن موضوعات، به همکاری با جمهوری اسلامی ایران ادامه دهد.
ایران از سال ۱۳۹۲ که مذاکرات هستهای کلید خورد تا سال گذشته همکاری نزدیکی با آژانس داشت. در پیوند با همکاری نزدیک ایران با آژانس، چندی پیش خبرگزاری «بلومبرگ» مدعی شد به نسخهای ۱۱۳ صفحهای از یک گزارش آژانس که برای دیپلماتها فرستاده شده، دست یافته است؛ نسخهای که اعلام میکند بازرسیهای سرزده در این سال به طور متوسط ماهانه سه بار صورت گرفته است. همچنین بر اساس این گزارش، آژانس تعداد بازرسان فعال در ایران را با ۶ درصد افزایش در آن سال به ۲۸۵ ناظر رساند.
بر پایه این گزارش، «این بازرسیها بر اساس ویژگیهایی چون انتخاب تصادفی، غیرقابل پیشبینی بودن و دسترسی سریع، صورت میگیرد که تاثیر بازدارندهشان را در کشورهای محل انجام بازرسیها تقویت میکند.» مهرماه پارسال نیز گروسی در مصاحبه با نشریه «اشپیگل» آلمان گفت: این نهاد در سال گذشته میلادی (۲۰۱۸) بیش از ۴۰۰ بازرسی در ایران انجام داده است.
از نگاه ناظران در صورت استمرار سیاسی کاری آژانس و پافشاری آمریکا بر تداوم تحریم شاهد کاهش روز افزون همکاریهای تهران و این سازمان خواهیم بود. هر چه که این اختلافات تعمیق یابد بیتردید بازگشتپذیری آن هم دشوارتر خواهد بود. بنابراین انتظار میرود آمریکا از مهره آژانس برای پیشبرد سیاستهای خود بهره نگیرد تا آسیب بیشتری متوجه برجام و نیز جایگاه این نهاد راستی آزما نشود.