روابط آنکارا – دوحه و چرایی حساسیت مخالفین اردوغان

به گزارش گروه بین الملل خبرگزاری تسنیم، در روزهای اخیر، یک خبر جنجالی در مورد روابط ترکیه و قطر، توجه رسانه ها و کاربران فضای مجازی را به سوی خود جلب کرد. خبر این بود که دولت اردوغان اجازه داده جوانان قطری، بدون شرکت در آزمون یا کنکور، در بهترین دانشکده های پزشکی ترکیه، تحصیل کنند.

این خبر با واکنش های منفی فراوانی روبرو شد. کمال کلیچدار اوغلو رهبر حزب جمهوری خلق، دولت اردوغان را به بی شرمی متهم و اعلام کرد که اجازه نمی دهد ترکیه به «قطرستان» تبدیل شود.

به دنبال افزایش جنجال و غوغا بر سر این خبر، ابتدا خلوصی آکار وزیر دفاع ترکیه و سپس فخرالدین آلتون دست راست اردوغان و مسئول بخش اطلاع رسانی نهاد ریاست جمهوری، این خبر را تکذیب و اعلام کردند که چنین چیزی صحت ندارد و صرفاً قرار است در چهارچوب یک توافق نامه نظامی بین آنکارا و دوحه، برخی از درجه داران ارتش قطر در ترکیه، دوره های بهداشت، امدادرسانی و کمک های اولیه را بگذرانند و موضوعی به نام تحصیل بدون آزمون قطری ها در دانشکده پزشکی در میان نیست.

حساسیت ویژه مخالفین اردوغان به این خبر، همزمان شده با امضای یک توافق نامه دفاعی جدید بین آنکارا و دوحه. بر اساس این توافق، جنگنده‌ های قطری برای آموزش به ترکیه می روند.

بر اساس تفاهمی که بین دو کشور به امضا رسیده، 36 جنگنده و 250 خلبان قطری برای آموزش به ترکیه خواهند رفت. جنگنده‌هایی نظیر F15، میراژ 2000 و رافائل و همچنین هواپیماهای بویینگ c-17 و c-130 در این برنامه مورد استفاده قرار می گیرند.

مخالفینی که به قطر حساسند

احمد هاکان از تحلیل گران سی.ان.ان ترک و روزنامه حریت از روزنامه نگارانی است که پیش تر در مقام منتقد دولت اردوغان قلم می زد. اما بعد از آن که خانواده آیدین دوغان، روزنامه حریت را به یکی از رفقای نزدیک اردوغان به نام دمیر اورن فروخت، هاکان نیز به هوادار اردوغان و آکپارتی تبدیل شده و به مقام سردبیری این روزنامه، رسید.

او در تحلیل امروز خود در مورد جنجال خبری در مورد قطر چنین نوشته است:« یک خبر دروغین، مانند یک بمب بزرگ در ترکیه منفجر شد و توجه همه را به سوی خود جلب کرد. دانش آموزان و اولیای آنها، ناراحت و عصبانی شدند، کاربران فضای مجازی تحریک شدند، حتی کار به جایی رسید که رهبر بزرگ ترین حزب مخالف دولت، به تندی در این مورد موضع گیری کرد. اما منشا اصلی خبر، یک دروغ ساده بود. در گذشته اگر چنین اتفاقی می افتاد، آن روزنامه نگار مقصر تا سه چهار روز از شدت شرم و خجالت، گیج می شد. اما حالا از این خبرها نیست. چرا؟ چون اساساً خیلی ها دوست دارند درمورد قطر، مطالب بد و منفی نوشته شود. مخالفین، از قطر و قطری ها خوششان نمی آید و اگر در مورد آنها، خبر دروغ هم منتشر شود، استقبال می کنند».

سخنان سردبیر روزنامه حریت صحت دارد و واقعیت این است که مخالیفن اصلی اردوغان، روی خوشی به حضور گسترده قطری ها در ترکیه نشان نمی دهند. چرا؟ پاسخ از این قرار است:

1.اغلب کمالیست ها و لائیست ها، معتقدند که چاره کار توسعه ترکیه، در دوستی با اروپا و آمریکا است. آنها تمایلی به دوستی ترکیه با چین و روسیه ندارند و در مورد قطر نیز حساسیت بیشتری دارند. چرا که دولت برآمده از حزب عدالت و توسعه را دشمن لائیسم و ساختار سکولار ترکیه می پندارند و دوستی با قطر را نیز یک رفاقت ایدئولوژیک می دانند.

2.بخش قابل توجهی از مخالفین اردوغان، بر این باورند که دوستی حزب حاکم ترکیه با قطر، مبتنی بر برخی امتیازات رانتی بزرگ است که سود متقابلی برای خاندان آل ثانی و خانواده های متنفذ آکپارتی دارد و در این میان، اصطلاحاً چیزی گیر ملت نمی آید. میزان حساسیت مخالفین به این مساله در حدی است که حتی برخی از سران احزاب مخالف همچون کمال کلیچدار اوغلو رهبر حزب جمهوری خلق و مرال آکشنر رهبر حزب خوب، به تندی از اردوغان انتقاد کردند که چرا یک هواپیمای بوئینگ تشریفاتی و گرانقیمت را از امیر بلندبالای قطر، هدیه گرفته است.

ترکیه به دنبال دوستی قطر با قفقاز و آسیای میانه

اصرار ترکیه مبنی بر توسعه همکاری سیاسی و اقتصادی بین قطر و کشورهای متعلق به حوزه ای که در ادبیات سیاسی ترکیه «جهان ترک» خوانده می شود، موضوع مهم و جالب توجهی است.

توسعه روابط قطر با قزاقستان و سفر محمد بن عبدالرحمان آل ثانی وزیر امور خارجه قطر به قزاقستان و دیدار او با قاسم جومرت توکایف، نشان دهنده ادامه تلاش های ترکیه برای توسعه روابط قطر با کشورهای حوزه آسیای میانه و قفقاز است و آنکارا می خواهد، قطری ها، همه تخم مرغ های خود را در سبد اروپا و آمریکا نگذارند و بخشی از سرمایه خود را وارد این کشورها کنند.

ترکیه در بسیاری از مناسبات منطقه، نشان داده که استفاده از ظرفیت های سیاسی قطر، پاکستان و جمهوری آذربایجان را در دستور کار قرار داده اما در عین حال، تمرکز ویژه ای بر روی توسعه روابط کشور قطر با جهان ترک در میان است.

به گونه ای که دیدارها و روابط قطر با سران قزاقستان، ازبکستان، ترکمنستان و قرقیزستان، وارد فاز جدیدی شده و گویی ترکیه، عملاً برای شکل گیری یک جبهه سیاسی – اقتصادی منطقه ای و فرامنطقه ای تلاش می کند.

اهمیت همکاری دفاعی و نظامی

به دست آوردن امکان نفوذ بیشتر در حوزه استراتژیک و مهمی همچون خلیج فارس، یکی از مهم ترین و قدیمی ترین رویاهای عثمانی و جمهوری ترکیه بوده است.

در مقاطع تاریخی دور، عثمانی نتوانست به این هدف دست پیدا کند و در دهه های اخیر جمهوری ترکیه نیز، این کشور همواره در زمین غرب ماند و نه تنها در حوزه پیرامونی دریایی نزدیک خود در شرق مدیترانه قدرتی نگرفت، در خلیج فارس نیز موجودیت چندان نداشت. اما در چند سال گذشته، احداث پایگاه نظامی ترکیه در قطر، استقرار چند پهپاد در این کشور و توسعه همه جانبه روابط با قطر، نشان دهنده این است که ترکیه به دنبال افزایش نفوذ در خلیج فارس است.

از میان کشورهای مهم حاشیه خلیج فارس و اعضای شورای همکاری، ترکیه روابط خوبی با قطر و کویت دارد، رابطه با بحرین و عمان در سطح بالایی نیست و رابطه با عربستان سعودی و امارات متحده عربی، نیاز به تلاش برای عادی سازی و ساماندهی دارد.

رویکرد ترکیه به استفاده نظامی از موقعیت جغرافیایی قطر در شرایطی اهمیت پیدا کرده که در این چند سال، پیمان نظامی ناتو هم در کویت صاحب دفتر و تشکیلات شده و این هماهنگی، شایان توجه است.

پایگاه نظامی ترکیه در قطر، به اندازه پایگاه نظامی ترکیه در سومالی، بزرگ و وسیع نیست اما با وجود فاصله قابل توجه، عملاً در دو حوزه جغرافیایی مجاور یعنی خلیج فارس و خلیج عدن، نمونه ای از نگاه ویژه ترکیه به قطر، کشورهای عربی و کشورهای شمال آفریقا را به نمایش می گذارد.

ترکیه، قطر و مدیترانه

نیروهای نظامی قطر برای نخستین بار و با پیشنهاد ترکیه در منطقه دفاکتوی موسوم به «جمهوری ترک قبرس شمالی» در کنار نیروهای ارتش ترکیه و قبرس ترک، در رزمایشی حضور پیدا کردند که اگر چه از منظر گستره و قلمرو رزمایش، چندان وسیع و بزرگ نبود، اما دو پیام مهم را منتقل کرد:

1.در شرایطی که یونان، قبرس و رژیم صهیونیستی، در برخی مقاطع حساس، تلاش کرده اند در رقابت با ترکیه، از ظرفیت و امکانات دو نیروی خارج از منطقه و متعلق به خلیج فارس یعنی عربستان سعودی و امارات استفاده کنند، ترکیه نیز می تواند در برخی میادین سیاسی، اکتشافی و دفاعی، قطر را در شرق مدیترانه با خود همراه کند.

2.ترکیه تمایل دارد سرمایه گذاران بزرگ قطری را ترغیب کند تا بخشی از ثروت و سرمایه خود را برای توسعه بخش ترک نشین قبرس، به این جزیره منتقل کنند.

در پایان باید گفت، روابط حزب حاکم ترکیه و دولت اردوغان با کشور غنی و ثروتمند قطر در سالیان گذشته به اوج رسیده و شواهد نشان می دهد که ترکیه در این کانال ارتباطی، امتیازات قابل توجهی به دست آورده است.

اما واقعیت این است که ثبات و ماندگاری روابط آنکارا – دوحه، ارتباط مستقیمی با سرنوشت حزب حاکم کنونی ترکیه دارد. چرا که روابط حزب عدالت و توسعه، بیشتر بر مبنای برخی علایق مشترک فکری و سیاسی است و در پرونده هایی نظیر تحولات سوریه، حمایت از گروه های فلسطینی و حمایت از اخوان المسلمین در آفریقا (مصر، تونس، لیبی و کشورهای دیگر)، همواره ترکیه و قطر در یک جبهه و کشورهای دیگری همچون عربستان سعودی، امارات متحده عربی و مصر، در سوی دیگر ایستاده اند.

این در حالی است که احزاب مخالف اردوغان، عمدتاً از منظر خاستگاه سیاسی و تعلق فکری، ترجیح می دهند ترکیه ارتباطات سیاسی – اقتصادی وسیعی با آمریکا و اروپا داشته باشد. در نتیجه چنین می توان پیش بینی کرد که اگر در انتخابات 2023 میلادی، کمالیست ها و سکولارها به قدرت برسند، روابط بین ترکیه و قطر، دچار تغییرات جدی خواهد شد.