مصرف یوآن (واحد پول چین) در خودروسازی ایران طی سال گذشته رکورد شکست و با جهشی حدودا ۵۰ درصدی، از دلار و یورو سبقت گرفت. طبق آنچه در صورت‌های مالی خودروسازان آمده است، ارز مصرفی اول آنها در سال ۹۹ یوآن بوده، موضوعی که ریشه در تحریم دارد و البته می‌تواند پیش‌زمینه‌ای باشد برای آینده چینی خودروسازی ایران. طی دهه گذشته، خودروسازی ایران دو بار تحریم شده و در هر دو مقطع، خودروسازان به سمت چینی‌ها چرخیده‌اند تا قطعات موردنیاز خود را از منابع چینی تامین کنند.
نفوذ خودروسازان و قطعه سازان چینی در بازار خودروی ایران بسیار در این زمینه موثر بوده ، شرکتها و شرکای اروپایی ۷ کره ای و ژاپنی تماما سهم خود را به چینی ها واگذار کردند و از ایران خارج شده اند.
در تحریم‌های اوایل دهه ۹۰ وقتی منابع اروپایی و برخی کشورهای آسیایی مانند کره‌جنوبی، ارسال قطعات خودرو به ایران را قطع کردند، خودروسازان و قطعه‌سازان مجبور شدند به سمت چینی‌ها بچرخند و اتفاقا با استقبال آنها مواجه شدند. چینی‌ها همواره به دنبال بازاریابی هستند و تحریم فضای مناسبی را برای آنها ایجاد کرد تا سیلی از قطعات را روانه ایران کنند. در سه سال گذشته نیز با توجه به اعمال تحریم‌هایی سخت‌تر از قبل، چینی‌ها باز به منبع اصلی تامین قطعات خودروسازی کشور تبدیل شدند، هرچند البته این بار سختگیری بیشتری را نسبت به اوایل دهه ۹۰ اعمال کردند. گفته می‌شود تامین قطعات از چین، منهای مسائلی مانند کیفیت نه‌چندان مناسب، کلی هزینه نیز روی دست خودروسازان و قطعه‌سازان ایرانی گذاشته، هزینه‌هایی که برای دور زدن تحریم‌ها صرف شده و می‌شود.
اما با توجه به اینکه ارز مصرفی نخست خودروسازان کشور در سال گذشته، یوآن بوده، مشخص می‌شود که بیشترین قطعات خارجی به کار رفته در خودروهای تولیدی سال ۹۹ چینی بوده‌اند. این موضوع تردیدها و پرسش‌هایی را درباره سطح کیفی خودروهای تولیدی ایجاد می‌کند، چه آنکه کیفیت قطعات چینی معمولا زیر سوال است. نکته دیگر در مورد رشد استفاده از پول چینی در خودروسازی کشور، زمینه‌سازی برای آینده چینی صنعت خودروی ایران است. این آینده چینی از قرارداد همکاری جامع ۲۵ ساله ایران و چین حاصل می‌شود، قراردادی که یکی از بخش‌های مهم آن خودروسازی است. گفته می‌شود در صورت اجرایی شدن این قرارداد، خودروسازی ایران عملا به پایگاه تولید محصولات چینی تبدیل خواهد شد. هرچند فعلا مشخص نیست ایران و چین دقیقا با چه الگویی در خودروسازی مشارکت خواهند کرد، با این حال به نظر می‌رسد حداقل در سال‌های نخست مشارکت، شاهد واردات سرسام‌آور قطعات چینی خواهیم بود. چینی‌ها نزدیک به دو دهه است که در خودروسازی ایران حضور دارند و در این مدت میل چندانی به داخلی‌سازی نشان نداده‌اند، بنابراین ممکن است این استراتژی را در آینده نیز حداقل برای چند سال اول مشارکت با ایرانی‌ها، به کار بگیرند. در آن صورت، جایگاه پول چینی در خودروسازی ایران برای سال‌ها تثبیت خواهد شد و دیگر ارزها به سمت صفر شدن میل می‌کنند.
عوامل افت و خیز مصارف ارزی
مرور مصارف ارزی خودروسازی کشور طی چند‌سال گذشته نشان می‌دهد مسائلی مانند داخلی‌سازی، تحریم، کمبود ارز و افت و خیز تولید نقش مهمی در نوسانات مصرف ارز در صنعت خودرو داشته‌اند. طبق صورت‌های مالی خودروسازان، در سال ۹۹ مصرف دلار در سه شرکت اصلی تولیدکننده خودروی کشور، ۷۵ درصد نسبت به سال ۹۸ افت کرده است. همچنین یورو نیز به عنوان ارز دیگری که قبلا مصرف بسیار زیادی در خودروسازی ایران داشت، طی سال ۹۹ و در مقایسه با ۹۸ حدود ۳۵ درصد افت مصرف داشته است. در عوض مصرف یوآن چین تا حدود ۵۰ درصد رشد را نشان می‌دهد. نکته دیگر اینجاست که مصرف وون (واحد پولی کره‌جنوبی) نیز به صفر رسیده است که نشان می‌دهد خودروسازان قطعه‌ای را به صورت مستقیم از این کشور وارد نکرده‌اند. در باب چرایی تغییر مصارف ارزی صنعت خودرو، مساله اصلی همچنان تحریم است. از مرداد ۹۷ که خودروسازی ایران تحریم شد، تامین‌کنندگان اروپایی و حتی آسیایی‌ها (به جز چین) ارسال قطعات به ایران را محدود یا متوقف کردند.
از آن سو شرکت‌های خودروساز خارجی نیز از ایران رفتند تا مونتاژ محصولاتشان به سمت صفر شدن برود. نتیجه این اتفاقات، کاهش شدید مصارف ارزی خودروسازان در بخش دلار و یورو و در مقابل، اقبال زیاد یوآن شده است. البته در کنار مساله تحریم، می‌توان داخلی‌سازی بخشی از قطعات تحریمی را نیز دیگر عامل افت و خیز مصارف ارزی دانست. خودروسازان و قطعه‌سازان چند ماه پس از تحریم‌های سال ۹۷ و با فرمان وزارت صمت، داخلی‌سازی قطعات را در دستور کار قرار دادند و این موضوع سبب شد وابستگی برخی خودروها به قطعات خارجی کاهش یافته و طبعا صرفه‌جویی ارزی صورت بگیرد. به نظر می‌رسد با توجه به کاهش مصرف دلار و یورو و وون، قطعاتی که داخلی‌سازی شده‌اند، جزو وارداتی‌ها از کشورهای اروپایی و آسیایی‌هایی مانند کره‌جنوبی بوده‌اند.
آمارها اما نشان می‌دهند مصارف ارزی سه خودروساز بزرگ کشور در سال ۹۶ و نسبت به سال قبل از آن، روندی افزایشی داشته است که ریشه آن در رشد تولید قرار دارد. سال ۹۶ شکوفه‌های توافق هسته‌ای و برجام در صنعت خودرو میوه داد و خودروسازان توانستند تیراژشان را به بالای یک میلیون و ۵۰۰ هزار دستگاه برسانند. ازآنجاکه طی سال ۹۶ خودروسازان خارجی در ایران حضور داشتند و محصولات مختلفی در کشور مونتاژ می‌شد، طبیعی بود مصارف ارزی خودروسازان (نسبت به ۹۵) افزایش یابد. در سال ۹۷ اما با خروج آمریکایی‌ها از توافق هسته‌ای و برجام و به تبع آن، تحریم خودروسازی ایران، تولید خودرو با افتی بالغ‌بر ۴۰درصد نسبت به ۹۶، به زیر ۹۰۰ هزار دستگاه رسید. در این شرایط طبیعی بود که مصارف ارزی خودروسازان کاهش پیدا کند؛ زیرا اولا مونتاژ محصولات خارجی افت کرد و در مواردی متوقف شد و ثانیا روند تامین قطعات از خارج اختلالی بزرگ را به خود دید. در سال ۹۸ نیز تولید خودرو تفاوت چندانی با ۹۷ نداشت، با این حال مصارف ارزی در بخش دلار و یورو باز هم کاهش پیدا کرد.
جزئیات ارزبری صنعت خودرو
طبق آنچه در صورت‌های مالی خودروسازان آمده، غالب ارزهای مصرفی توسط آنها طی سال گذشته شامل دلار آمریکا، یورو اتحادیه اروپا، یوآن چین، ین ژاپن، درهم امارات و روپیه هند بوده است. طبق گزارش‌های منتشر شده، ارز مصرفی اصلی خودروسازان در سال گذشته یوآن بوده، چه آنکه ایران‌خودرو، سایپا و پارس‌خودرو در مجموع بیش از ۸۶۵ میلیون یوآن ارزبری در این مدت داشته‌اند. این در حالی است که طی سال ۹۸، مصرف ارزی خودروسازان در حوزه یوآن، کمی بیش از ۵۸۷ میلیون یوآن بوده است. بنابراین خودروسازان بزرگ کشور با رشد ۵۰ درصدی استفاده از یوآن چین طی سال گذشته مواجه شده‌اند. چینی‌ها هرچند بر موج تحریم ایران‌سوارند، با این حال آمار منتشر شده نشان می‌دهد مبدا اصلی قطعات خارجی موردنیاز خودروسازان بزرگ کشور در سال گذشته چین بوده است. در حالت تفکیکی، ایران‌خودرویی‌ها بیش از ۵۰۶ میلیون یوآن طی سال گذشته مصرف داشته‌اند که نسبت به سال ۹۸ رشد بیش از ۸ برابری را نشان می‌دهد.
سایپایی‌ها نیز طی سال گذشته بالغ بر ۲۳۴ میلیون یوآن مصرف داشته‌اند که نسبت به سال ۹۸ رشد ۵۱درصدی را نشان می‌دهد. از پارس خودرو اما خبر می‌رسد این شرکت مسیر متفاوتی از ایران‌خودرو و سایپا طی سال گذشته و در استفاده از یوآن چین را طی کرده است. طبق گزارش منتشر شده، پارس خودرویی‌ها در سال گذشته بیش از ۱۲۴ میلیون یوآن ارزبری داشته‌اند که نسبت به سال ۹۸ افت حدودا ۶۷ درصدی را نشان می‌دهد. در کنار یوآن، مصرف ارزی خودروسازان در بخش درهم نیز سال گذشته و نسبت به ۹۸ افزایش یافته است. طبق آمار، خودروسازان در سال گذشته بالغ بر ۲۲ میلیون و ۴۰۰ هزار درهم مصرف کرده‌اند که نسبت به سال ۹۸ بالغ بر ۹۰ درصد رشد را نشان می‌دهد. در این بین، ایران‌خودرو بالغ بر ۴میلیون و ۸۰۰ هزار درهم مصرف ارزی داشته و سایپایی‌ها کمی بیش از ۵/ ۱۷ میلیون درهم استفاده کرده‌اند. این در حالی است که درهم در مصارف ارزی سال گذشته پارس خودرو سهمی نداشته است. اما با توجه به آمار موجود، مصرف دلاری خودروسازان طی سال ۹۹ و در مقایسه با ۹۸ افتی سنگین را به خود می‌بیند.
طی سال گذشته تنها کمی بیش از ۳ میلیون دلار ارز در خودروسازی کشور مصرف شده که آن نیز تماما سهم ایران‌خودرو بوده است. به عبارت بهتر، سایپا و پارس خودرو عملا دلار را از سبد مصارف ارزی خود طی سال گذشته حذف کرده‌اند. طی سال ۹۸، بالغ بر ۶ میلیون و ۵۰۰ هزار دلار ارز در خودروسازی کشور مصرف شده، بنابراین طی سال گذشته مصرف این ارز بیش از ۵۵ درصد افت کرده است.
در بخش یورو نیز آمارها حکایت از کاهش مصرف دارند. طبق گزارش‌های منتشرشده، ایران‌خودرو و سایپا با کاهش مصرف یورو در سال گذشته و نسبت به ۹۸، مواجه شده‌اند، اما پارس خودرو در استفاده از این ارز رشد کرده است. در مجموع مصارف ارزی سه خودروساز بزرگ کشور در بخش یورو طی سال گذشته حدود ۶۱ میلیون یورو بوده که نسبت به سال ۹۸ افت ۳۵درصدی را نشان می‌دهد. در حالت تفکیکی، مصرف ارزی یورویی ایران‌خودرو طی سال گذشته نزدیک به ۲۷ میلیون یورو بوده که نسبت به ۹۸ تقریبا نصف شده است. همچنین سایپا نیز طی سال گذشته بیش از ۳۲ میلیون یورو مصرف کرده است که این رقم نشان می‌دهد نارنجی‌های جاده مخصوص رکورددار استفاده از این ارز در سال ۹۹ بوده‌اند. این در حالی است که سایپایی‌ها در مقایسه با سال ۹۸ حدودا ۴میلیون یورو کمتر مصرف کرده‌اند. پارس‌خودرو، اما در حالی که مصرف یورویی‌اش در سال ۹۸ تنها ۱۱۵ هزار یورو بوده، در سال ۹۹ حدود یک میلیون و ۸۰۰ هزار یورو استفاده کرده است.
