سفر اردوغان به شوشا؛ اهداف جدید ترکیه در قره باغ و جمهوری آذربایجان چیست؟

به گزارش گروه بین الملل خبرگزاری تسنیم، رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه و رهبر حزب عدالت و توسعه دیروز به باکوی جمهوری آذربایجان رفت و از آنجا به فضولی و شوشا سفر کرد.

حضور رئیس جمهور ترکیه در کنار همتای آذربایجانی اش الهام علی اف در شوشا شهر آزاد شده از دست نظامیان ارمنی، دیدار نمادینی بود که گوشه ای دیگر از توسعه روابط سیاسی، امنیتی و اقتصادی آنکارا و باکو را به نمایش گذاشت.

پیداست که ترکیه امیدوار است با استفاده از موقعیت جغرافیایی جمهوری آذربایجان و شرایط جدید پس از جنگ قره باغ، باکو را به کلید اتصال و نفوذ منطقه ای تبدیل کند.

نمادهای پیام یک ملت دو دولت

در جنگ اخیر قره باغ، حمایت نظامی ترکیه از جمهوری آذربایجان و استفاده از پهپادهای بیرقدار، صحنه جنگ و معادلات قدرت بین باکو و ایروان را تغییر داد و زمینه برای نزدیک تر شدن ترکیه به جمهوری آذربایجان، فراهم شد.

در اغلب تصاویری که رسانه های ترکیه و آذربایجان از دیدار اردوغان و علی اف منتشر کرده اند، حضور همسر و پسر ارشد اردوغان یعنی امینه و بلال اردوغان و همچنین حضور مهربان علی اف همسر و معاون اول رئیس جمهور آذربایجان و تلاش برای خلق فضای خودمانی و خانوادگی، به چشم می آید.

علاوه بر این، برگزاری مراسم امضای بیانیه شوشا در چادر بزرگ، چیدن میز در فضای باز، اهدای اسب به اردوغان و حضور هر دو خانواده روسای جمهور در جشنواره کوچک پایکوبی و آواز محلی، این پیام را منتقل می کرد که ترکیه و جمهوری آذربایجان، حالا برای دیدارهای رسمی شان هم پروتکل های صمیمانه تری برگزیده اند که شاید مهمترین پیام آن، توجه به شعار «یک ملت، دو دولت» است.

سخن معنی دار اردوغان برای دفاع از آذربایجان

رجب طیب اردوغان و الهام علی‌اف روسای جمهور ترکیه و آذربایجان دیروز سندی را به نام بیانیه شوشا را امضا کردند.

اردوغان گفت:« بیانیه شوشا در واقع نقشه ‌راهی برای فصل جدید روابط‌ ترکیه و جمهوری آذربایجان را مشخص کرده است. ما به عنوان دولت ترکیه، علاوه بر بازسازی مناطق آزاد شده، تدابیر خاصی اتخاذ می کنیم تا قره‌باغ و آذربایجان، یک بار دیگر چنین فجایعی را تجربه نکنند».

مشخص نیست آیا منظور اردوغان از اتخاذ تدابیری برای عدم تکرار تجارب پیشین، ایجاد یک پایگاه نظامی جدید در خاک آذربایجان و استقرار واحدهایی از ارتش ترکیه در خاک این کشور است یا خیر.

البته اردوغان در سخنان خود نشان داد که امید و نیم نگاهی هم به همراهی ارمنستان دارد و شاید تیم او در حال آماده سازی طرحی برای عادی سازی روابط بین ایروان و آنکارا است. چرا که اردوغان با لحنی امیدوارانه گفت: «جمهوری ترکیه خواهان آن است که روابط همسایگی جغرافیایی خود را به سمت همکاری‌ های عمیق  سوق دهد. امیدواریم ارمنستان دست همبستگی و حسن نیت ما را بفشارد و از فرصت همکاری برای ایجاد یک آینده مشترک به‌ خوبی استفاده کند. هر کسی که خواهان مشارکت و کمک به موقعیت جدید منطقه باشد، باید سیاست نفرت، خصومت و تحریک را کنار گذاشته و به صلح و همکاری روی بیاورد. وقتی چنین شرایطی مهیا شود، ما هم آماده ‌ایم برای عادی ‌سازی روابط خود با ارمنستان، هر آن چه را که لازم است، انجام دهیم».

یکی دیگر از ابعاد مهم سخنان اردوغان در مورد مناطق آزاد شده، این بود که قرار است ترکیه به زودی در شهر شوشا، صاحب کنسولگری شود.

گروه 6 جانبه، یا دو گروه 3 تایی؟

اردوغان در مورد گذرگاه زنگزور گفت: «با اجرای این پروژه، کریدور مشترک جدیدی از شرق تا غرب افتتاح خواهد شد. این بسیار مهم است. از یک پلتفرم 6 ‌جانبه شامل ترکیه، آذربایجان، روسیه، ارمنستان، گرجستان و ایران صحبت کردیم. ما می ‌خواهیم با این همکاری 6 جانبه، منطقه را به دیار صلح و آرامش تبدیل کنیم. ما (اردوغان و علی‌اف) آماده فداکاری در این پلتفرم چند جانبه هستیم. آقای پوتین نیز همین طور».

اردوغان با بیان این سخن، به زعم خود، توپ را در زمین ارمنستان، گرجستان و ایران انداخته و عملاً، همچنان که پیش تر هم ابراز تمایل کرده بود، نه از یک گروه 6 جانبه بلکه از مجموعه ای سخن می گوید که شامل دو گروه سه کشوری است. گروه نخست شامل ترکیه، جمهوری آذربایجان و روسیه. گروه دوم نیز شامل ایران، ارمنستان و گرجستان.

ابعاد مهم بیانیه شوشا

امضای سند همکاری اردوغان و علی اف که از آن به عنوان «بیانیه شوشا» نام برده شده، تلاش برای تثبیت بیشتر موقعیت ترکیه در خاک جمهوری آذربایجان است و در عین حال، علی اف نیز در این مسیر، به دنبال آن است تا از موقعیت ها و مزیت های ترکیه استفاده کند.

در بیانیه شوشا تاکید شد که افتتاح کریدور زنگزور، به عنوان گذرگاه اتصال ترکیه و آذربایجان و خط آهن نخجوان - قارص سهم مهمی در تحکیم روابط خواهد داشت.

طرفین، به نقش مهم ترکیه در فعالیت ‌های مرکز مشترک ترکیه - روسیه در اراضی آزاد شده از اشغال تاکید کردند.

طرفین در صورت بروز تهدید یا حمله به استقلال یا تمامیت ارضی هر یک از آنها توسط کشور ثالث، کمک های لازم را به یکدیگر ارائه خواهند کرد.

بیانیه شوشا همچنین بر این موضوع تاکید می‌ کند که طرفین برای حل و فصل مشکلات و مسائل امنیتی و ثبات منطقه‌ ای و جهانی، به صورت مشترک، فعالیت خواهند کرد.

در بیانیه شوشا همچنین بر این نکته تاکید شده است: جمهوری آذربایجان برای پایان دادن به حمله 30 ساله ارمنستان و آزادسازی سرزمین‌ های اشغالی، از حمایت ترکیه تقدیر می کند.

هنوز مشخص نیست که آیا متن منتشر شده، دربردارنده تمام نکات مورد توافق اردوغان و علی اف است یا نه. اما در هر حال، می توان در وصف بندهای فوق، به این اشاره کرد که نقش ادبیات حماسی و همگرایانه در این بیانیه، به مراتب، از ترتیبات و الزامات حقوقی آن، بیشتر است. با این حال، اشاره مبهم به چند و چون اجرای پروژه احداث گذرگاه زنگزور، موضوع مهمی است که آنکارا و باکو، فعلاً در مورد آن، توضیحات شفافی ارائه نمی دهند.

پهپاد و زنگزور

به جرات می توان گفت که اشاره به دو موضوع مهم گذرگاه زنگزور و پهپادها، اصلی ترین نکات طرح شده در دیدار اردوغان و علی اف بود.

تلاش ترکیه و جمهوری آذربایجان برای احداث گذرگاه زنگزور به عنوان بند نهم توافق ایروان – باکو – مسکو، اهمیت استراتژیک فراوانی دارد. چرا که این اقدام، به قول ترک ها، از سویی ترکیه را از طریق نخجوان به باکو و جهان ترک متصل می کند و از دیگر سو، راه اتصالی جدیدی برای تجارت چین از آسیا به اروپا به وجود می آورد.

الهام علی اف، قبلاً به سلجوق بیرقدار داماد اردوغان و طراح و سازنده پهپادهای بیرقدار، مدال افتخار داده بود. دیروز هم در حضور اردوغان، مدال دیگری به هالوک بیرقدار برادر بزرگ سلجوق داده شد و اردوغان اعلام کرد که از این به بعد، پهپادها در داخل خاک آذربایجان تولید خواهند شد و از الان می توان چنین پیش بینی کرد که احتمالاً هالوک بیرقدار عهده دار شعبه آذربایجانی کارخانه پهپاد مسلح ترکیه خواهد بود و اهدای مدال نیز، تلاش برای ایجاد یک پایگاه ملی برای این مهندس ترک بوده است.

در پایان باید گفت، تحرکات ترکیه و جمهوری آذربایجان در شمال ارس، از اهمیت ژئواستراتژیکی خاصی برخوردار است و تحلیل ابعاد دقیق امنیتی، سیاسی و اقتصادی این تحرکات، از بایسته های حفظ منافع ایران و دیگر کشورهای منطقه است.

بنابراین بهتر است در چنین شرایطی، همفکری و هم اندیشی روشن و کارشناسی در مورد این اقدامات در میان باشد تا در برابر همه سناریوها، آمادگی لازم وجود داشته باشد.