به گزارش منیبان، برای پاسخ به این سوال تغییرات قیمت سکه طلا از سال ۷۲ به این سو را بررسی کرده تا ببیند قیمت سکه در ایران در طول سال‌های گذشته چگونه تغییر کرده و نسبتِ این تغییراتِ قیمتی با تغییراتِ سیاسی چه بوده است؟
نتیجه این بررسی جالب است. در تمام دولت‌ها در سال برگزاری انتخابات قیمت سکه طلا افزایش یافته است، جز در دو سال. یکی بعد از برگزاری انتخاباتی که منتج به روی کار آمدن دولت اول اصلاحات شد و دوم در سال ۹۲ که دولت اول روحانی بر سر کار آمد. تنها در این دو دوره برگزاری انتخابات، قیمت سکه کاهش یافت. اما دلیل چیست؟
پیش‌درآمد: سکه‌ای که هم‌سن انقلاب است
ضربِ سکه‌های طلای رایج در بازارها، با پیروزی انقلاب اسلامی کلید خورد و به همین دلیل، این سکه‌ها به «بهار آزادی» موسوم‌اند. (البته سکه‌های مشابهی هم پیش از انقلاب ضرب می‌شدند.)
قیمت یک سکه بهار آزادی در سال ۱۳۵۷ برابر با ۴۲۰ تومان بود، رقمی که یک سال بعد به ۱۳۰۰ تومان رسید. در واقع، شوکِ ناشی از بروزِ انقلاب، در این تغییر قیمت حدود ۳۰۰ درصدی، مشخص است.
هر سکه بهار آزادی در سال ۱۳۵۹ (سالی که جنگ با عراق شروع شد) به ۲۴۰۰ تومان و در سال ۱۳۶۰ به ۳۵۰۰ تومان رسید. این قیمت تا سال ۱۳۶۲ ثابت بود و در سال ۱۳۶۳ به ۳۹۰۰ تومان رسید. تا سال ۱۳۶۸، قیمت سکه کامل به ۱۰ هزار و ۹۲۲ تومان رسید.
قیمت هر سکه کامل طلا در سال ۱۳۷۲، یعنی سالی که اکبر هاشمی رفسنجانی دوره دوم ریاست‌جمهوری خود را شروع کرد، به ۱۶ هزار و ۴۸۸ تومان رسیده بود، حال آنکه یک سال بعد، در سال ۱۳۷۳، قیمت همین سکه به حدود ۳۰ هزار و ۳۵۰ تومان رسید و در واقع، در کمتر از یک سال، حدود ۲ برابر شد.
علت را شاید بتوان در بودجه‌هایِ انبساطیِ دولت در آن زمان جست‌وجو کرد. هاشمی رفسنجانی می‌خواست بازسازی کشور را در مدت زمانی بسیار کوتاه به پیش ببرد و به همین دلیل، به بودجه‌های به شدت انبساطی نیاز داشت.
بودجه‌های انبساطی و استقراض خارجی در دوره ریاست‌جمهوری هاشمی رفسنجانی، قیمت سکه را ظرف یک سال دو برابر کرد.
از طرفی، دولتِ او با آزادسازی قیمتی، «تعدیل ساختاری» (Structural adjustment) و استقراض خارجی، موجب رشد قیمت ارز شد و با افتِ قیمت ریال در برابر ارز‌های خارجی، قیمت طلا هم اوج گرفت.
قیمت هر سکه طلا تا پایان سال ۱۳۷۵، به حدود ۴۱ هزار و ۲۷۰ تومان رسیده بود، اما پس از آنکه دولتِ اصلاحات کار خود را در نیمه دوم سال ۱۳۷۶ آغاز کرد، قیمت هر سکه طلا در بازار ایران به حدود ۳۸ هزار و ۸۰۰ تومان کاهش پیدا کرد که در نوعِ خود رویدادی کم‌سابقه بوده است.
دولت محمد خاتمی شعارِ اقتصادی نداده بود و عمدتا با شعار‌های سیاسی و فرهنگی روی کار آمده بود. با این همه، اکنون که از آن سال‌ها بیش از دو دهه فاصله گرفته‌ایم و به شاخص‌های اقتصادیِ آن روز‌ها نگاه می‌کنیم، ظاهرا آن دولت در زمینه اقتصادی از دیگر دولت‌ها موفق‌تر عمل کرده است.
قیمت هر سکه طلا تا پایان سال ۱۳۷۵، به حدود ۴۱ هزار و ۲۷۰ تومان رسیده بود، اما پس از آنکه دولتِ اصلاحات کار خود را در نیمه دوم سال ۱۳۷۶ آغاز کرد، قیمت هر سکه طلا در بازار ایران به حدود ۳۸ هزار و ۸۰۰ تومان کاهش پیدا کرد که در نوعِ خود رویدادی کم‌سابقه بوده است.
قیمت هر سکه طلا در سال ۱۳۷۷ به حدود ۴۵ هزار و ۱۰۰ تومان، در سال ۱۳۷۸ به حدود ۵۸ هزار و ۷۰۰ تومان، در سال ۱۳۷۹ به حدود ۶۰ هزار و ۵۰۰ تومان و در سال ۱۳۸۰، به حدود ۶۰ هزار و ۸۰۰ تومان رسید. به این ترتیب، قیمت سکه طلا که در ابتدای دهه ۱۳۷۰، حدود ۱۲ هزار و ۴۰۰ تومان بود، در پایان دهه ۷۰ به حدود ۶۰ هزار و ۸۰۰ تومان رسیده بود و در واقع، حدود ۵ برابر شده بود.
۱۳۸۰: شروع دولتِ دومِ «اصلاحات»
وضعیت اقتصادی ایران در دولت دوم «اصلاحات» هم آرام بود. دولت خاتمی تا سال ۱۳۸۴ و زمان تحویل قوه مجربه به دولتِ بعدی، «سندِ چشم‌اندازِ ایران ۱۴۰۴» را تدوین کرده و آن را به عنوان یک نقشه راه برای دو دهه آینده ایران به تصویب نهادهایِ دیگر در کشور هم رسانده بود.
دوره نخست ریاست‌جمهوریِ خاتمی، یکی از دو مقطعی بود که قیمت سکه طلا نزولی شد.
بر اساس این سند، قرار بود ایران در سال ۱۴۰۴ قدرت نخست اقتصادی و فرهنگی در غرب آسیا باشد و این در حالی بود که در همان سال ۱۳۸۴، ایران دومین قدرت بزرگِ اقتصادی در غربِ آسیا (خاورمیانه) بود. قدرت اول، با فاصله‌ای اندک ترکیه و قدرت سوم هم عربستان بود.
قیمت سکه طلا به عنوان نموداری از افت ارزش پول ملی ایران، در طول ۴ سال دوم ریاست‌جمهوری خاتمی، از ۶۰ هزار و ۸۰۰ تومان به حدود ۱۲۲ هزار و ۹۰۰ تومان تومان رسید و در واقع، حدود ۲ برابر شد. این در مقیاس جهانی عملکرد مناسبی نبوده و نیست، اما با توجه به نرخ بالای تورم ساختاری در ایران، در مقیاس داخلی چندان بد نیست.
نفت بر سر سفره‌ها می‌آید
محمود احمدی‌نژاد با شعار حمایت از فرودستان در مقابل فرادستان رویِ کار آمد و وعده داد نفت را بر سرِ سفره‌ها بیاورد. دولتِ او عملا این کار را کرد و دلار‌های نفتی را به شکلی که از سال‌هایِ آخرِ رژیم پهلوی سابقه نداشت، صرفِ وارداتِ کالا به ایران کرد. این موضوع، کمی بعد اقتصاد ایران را به «بیماری هلندی» مبتلا کرد.
قاعده کلیِ اقتصادی این است که در مراحل ابتداییِ «بیماری هلندی»، وفورِ کالایی موجب رضایتِ عمومیِ شهروندان می‌شود، اما دیر یا زود، با پایانِ ماه عسلِ وفورِ کالایی، ناگهان کمبود کالایی رخ می‌دهد.
بر این اساس، دولت اول احمدی‌نژاد که درآمدهایِ نفتیِ آن‌چنانی هم داشت، از قضا خیلی هم بد کشور را مدیریت کرد. نرخِ سکه طلا در پایان دوره اول ریاست‌جمهوری او در سال ۱۳۸۸، به ۲۸۸ هزار تومان رسید و تقریبا ۲٫۴ برابر شد.
سال ۱۳۸۹: جهش بزرگ طلا
شروع دوره دوم ریاست‌جمهوریِ احمدی‌نژاد با انتخابات پر حرف و حدیث سال ۱۳۸۸ کلید خورد. اختلافات سیاسی در کشور، تاثیر خود را خیلی زود بر اقتصاد ایران بر جای گذاشت و در سال ۱۳۸۹، نخستین نشانه‌هایِ افول اقتصادی در ایران هویدا شدند.
قیمت سکه طلا در دوره احمدی‌نژاد، با وجود درآمد‌های افسانه‌ای نفتی، به شدت صعودی بود.
قیمت هر سکه کامل بهار آزادی در سال ۱۳۸۹، از ۲۸۸ هزار تومان به ۴۳۵ هزار تومان رسید و در واقع، در طول یک سال ۱٫۵ برابر رشد پیدا کرد. این، همزمان بود با تنگ‌تر شدن حلقه تحریم‌ها به دور اقتصاد ایران و آن هم در شرایطی که وفاقِ سیاسی در ایران هم بیش از همیشه کاهش پیدا کرده بود.
قیمت هر سکه بهار آزادی در سال ۱۳۹۰ به حدود ۶۳۰ هزار تومان، در سال ۱۳۹۱ به حدود ۹۱۰ هزار تومان و در سال ۱۳۹۲ به حدود یک میلیون و ۵۰ هزار تومان رسید.
قیمت هر سکه کامل بهار آزادی در سال ۱۳۸۹، از ۲۸۸ هزار تومان به ۴۳۵ هزار تومان رسید و در واقع، در طول یک سال ۱٫۵ برابر رشد پیدا کرد. این، همزمان بود با تنگ‌تر شدن حلقه تحریم‌ها به دور اقتصاد ایران و آن هم در شرایطی که وفاقِ سیاسی در ایران هم بیش از همیشه کاهش پیدا کرده بود.
۱۳۹۲: دولتی با ماموریت «نرمالیزاسیون»
دولت اول حسن روحانی که کار خود را در سال ۱۳۹۲ آغاز کرد، یک ماموریت نانوشته داشت: بازگرداندن شرایط حکمرانیِ داخلی و سیاست خارجیِ ایران به وضعیت نرمال. با این همه، ظاهرا قطار توسعه در ایران، شدیدتر از آنکه تصور می‌شد، از ریل خارج شده بود.
اعتماد رای‌دهندگان به حسن روحانی، موجب شد که برای دومین بار در ۴ دهه گذشته، قیمت سکه طلا نزولی شود.
صرفِ اعتمادِ سیاسی به دولت روحانی، موجب بهبود وضعیت اقتصادیِ ایران و افزایش ارزش پول ملی شد. قیمت سکه طلا که آخرین بار با رویِ کار آمدن خاتمی ارزان شده بود، دوباره نزولی شد و از یک میلیون و ۵۰ هزار تومان در سال ۱۳۹۲، به ۹۴۶ هزار تومان در سال ۱۳۹۳ و حدود ۹۳۶ هزار تومان در سال ۱۳۹۴ رسید. این اتفاق فقط یکبار دیگر در دولت محمد خاتمی رخ داده بود.
ایران و گروه ۱+۵ در تیرماه سال ۱۳۹۴ برجام را به امضا رساندند. بخش بزرگی از دارایی‌هایِ دلاری و بلوکه‌شده ایران آزاد شدند و سیلِ شرکت‌های خارجی برای عقد قرارداد با طرفِ ایرانی، روانه کشور شد. این موضوع هم به نوبه خود به تقویت ارزشِ پول ملی ایران و افت قیمت طلا در کشور کمک کرد.
سال ۱۳۹۶: نقطه عطف اقتصاد ایران
اتفاق بزرگ، اما در سال ۱۳۹۶ به وقوع پیوست. نشانه‌های بدحال شدن اقتصاد ایران، با بی‌ثمر ماندنِ برجام هویدا می‌شد و اعتراضات دی‌ماه ۱۳۹۶ هم هیزمی تازه بر این آتش ریخت. قیمت هر سکه طلا در سال ۱۳۹۵ به یک میلیون و ۱۷۰ هزار تومان رسید و در سال پایانیِ فعالیت دولت یازدهم، به یک میلیون و ۷۹۵ هزار تومان رسید.
مقصر را اکنون می‌شناسیم: دولت روحانی، بر خلافِ نظرِ کارشناسان اقتصادی، سعی داشت با ارزپاشی «جلویِ رشد قیمت دلار را بگیرد. به این ترتیب، فنری فشرده می‌شد که قرار بود چند سال بعد ناگهان از جا در برود.
رویِ کار آمدن ترامپ در آمریکا و تیمِ او که به شدت با قدرت‌گرفتنِ ایران مشکل داشتند هم بی‌تاثیر نبود. وضعیتِ سیاسی در داخل هم به شدت آشفته شد و در سال ۱۳۹۷، آمریکا به صورت یک‌جانبه از برجام خارج شد و کلیدِ شکل‌گیریِ یک شوکِ تورمی و ارزی در اقتصاد ایران را زد.
قیمت هر سکه طلا در سال ۱۳۹۷، ناگهان به ۳ میلیون و ۳۲۰ هزار تومان و تا پایان سال ۱۳۹۸، به ۵ میلیون تومان رسید. سال ۱۳۹۹، اما سالی عجیب و بی‌سابقه برای سکه بود. قیمت‌ها در سال ۱۳۹۹، هر روز بالا می‌رفتند و در مهرماه ۱۳۹۹، قیمت هر سکه طلا در بازار ایران به ۱۶ میلیون و ۷۰۰ هزار تومان هم رسید. با این همه، تا پایان سال ۱۳۹۹، قیمت سکه به کانال ۱۰ تا ۱۱ میلیون تومانی برگشت.
قیمت سکه در سال ۹۷ ناگهان به ۲ میلیون تومان رسید و تا سال ۹۹ قیمت ۱۶ میلیون تومان را هم پشت سر گذاشت.
سال ۱۴۰۰: فلز زرد و آینده نامعلومِ اقتصاد ایران
حالا قیمت سکه در سال ۱۴۰۰ و در دولت سیزدهم چه می‌شود؟ شرایط کنونی اقتصاد می‌گوید روند قیمت طلا و سکه صعودی است. کارشناسان در تحلیل این موضوع هم به مساله کاهش ارزش پول ملی و افزایش تقاضا برای سرمایه‌گذاری در بازار‌هایی مانند سکه و طلا اشاره می‌کنند و هم بحران اقتصادی ناشی از کرونا که قیمت جهانی طلا را افزایش داده و قطعا بر قیمت سکه هم اثر می‌گذارد.
از طرفی کارشناسان اقتصادی معتقدند رشد قیمت جهانی طلا در اقتصادِ ایران شدیدتر تجربه می‌شود. علت هم واضح است: نرخ رشد نقدینگی در اقتصاد ایران بسیار بالا است و پول ملیِ ایران به صورت دائم دچار افت ارزش می‌شود.
اما آیا می‌توان از مرور عملکرد دولت‌ها به این نتیجه رسید که بعد از انتخابات ریاست جمهوری قیمت سکه چه می‌شود؟ مرور تاریخی نشان می‌دهد که قیمت سکه در سال‌های گذشته مدام صعودی بوده و تنها بعد از برگزاری دو انتخابات قیمت سکه، کاهش یافته است. یکی در دولت اصلاحات و دیگری در دولت اول حسن روحانی. دلیل آن هم واضح است. مردم به اصلاحات ساختاری و افزایش قدرت پول ملی امیدوار شده بودند و گمان می‌کردند شرایط اقتصادی رو به بهبود است. نتیجه این بود که قیمت سکه موقتا کاهش یافت.
اکنون هم باید دید دولتی که بر سر کار می‌آید چه نگاهی به اقتصاد دارد و از آن مهم‌تر چه برنامه‌ای برای به نتیجه رساندن مذاکرات دارد. اگر بازار به این نتیجه برسد که ارز جدیدی به اقتصاد تزریق می‌شود و به بهبود شرایط امیدوار باشد، می‌توان به کاهش قیمت سکه در کنار کاهش قیمت طلا و ارز هم امیدوار بود. اما اگر چنین نباشد باید منتظر افزایش قیمت سکه در سال جاری باشیم.