دلایل و اهداف ترکیه برای تداوم حضور در افغانستان (بخش ۲ و پایانی)

به گزارش گروه بین الملل خبرگزاری تسنیم، ترکیه در آستانه برگزاری نشست سران ناتو، اعلام کرده که میل دارد در افغانستان بماند. خلوصی آکار وزیر دفاع کابینه اردوغان اعلام کرده که ترکیه خواستار آن است که وظیفه تأمین امنیت فرودگاه بین المللی حامد کرزی کابل را بر عهده بگیرد.

در بخش نخست این گزارش، به این اشاره شد که نگاه ترکیه به افغانستان، تنها از دریچه ماموریت های پیمان نظامی ناتو نیست و مرور اسناد و روابط گذشته نشان می‌دهد که تلاش ترکیه برای نفوذ در افغانستان، دلایل و زمینه های تاریخی – فرهنگی دارد و در یکصد سال گذشته، از دوران آتاترک – امان الله خان به این سو، آنکارا همواره به دنبال حضور در افغانستان بوده است. در این بخش، به این می پردازیم که اگر ترکیه ماموریت تامین امنیت فرودگاه حامد کرزای را به دست آورد و پس از خروج آمریکا، همچنان در خاک افغانستان بماند، چه تابلوی سیاسی جدیدی ترسیم خواهد شد.

شاید در نگاه نخست، این پیشنهاد ترکیه، همچون یک اقدام پیمانکاری قلمداد شود که بسیاری از شرکت های حراستی و امنیتی بین المللی انجام می دهند. اما واقعیت این است که ترکیه قبلا هم نشان داده علاقه ویژه ای به افغانستان دارد و تامین امنیت فرودگاه، تنها بخشی از استراتژی ترکیه برای ارتقای جایگاه در افغانستان است و بعید نیست که بر اساس پیشنهادهای مطرح شده توسط آمریکایی ها، این اقدام پیمانکاری اولیه، مقدمه ای باشد برای ساخت پایگاه نظامیان ترکیه در خاک افغانستان.

ترکیه چه می دهد و چه می‌گیرد؟

تصمیم جو بایدن رئیس جمهور آمریکا مبنی بر خروج نظامیان این کشور از خاک افغانستان و همچنین خروج دیگر نظامیان کشورهای عضو ناتو، توجه محافل سیاسی منطقه را به سوی خود جلب کرد و حالا، این تصمیم ترکیه است که توجه خبرنگاران را جلب کرده و وقتی که روزنامه‌نگار نیویورک تایمز در مورد این موضوع از کربی، سخنگوی پنتاگون سوال کرد، او اعلام کرد که گفتگوهای اولیه صورت گرفته و رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه این پیشنهاد را مطرح کرده و قرار است واشنگتن و آنکارا بر روی ابعاد مختلف این موضوع، گفتگو کنند.

خلوصی آکار وزیر دفاع ترکیه، از بیان این موضوع ابایی ندارد که برای تحویل گرفتن پروژه تامین امنیت فرودگاه حامد کرزی کابل، انتظارات و خواسته های روشنی از آمریکا و ناتو دارد. انتظاراتی که می توان آنها را در یک فاکتور یا صورتحساب کوچک سه ردیفی، خلاصه کرد:

1.حمایت سیاسی.

2.حمایت مالی.

3.لجستیک.

هنوز مشخص نیست که ناتو چه پاسخی به پیشنهاد ترکیه بدهد. اما واقعیت این است ترکیه هم به خوبی می داند ناتو اهل بذل و بخشش نیست و احتمالا، اردوغان ناتو را به مرگ گرفته تا به تب راضی شود.

ترکیه و اُزبک ها

تنوع قومی، فرهنگی و مذهبی، از ویژگی های جمعیتی مهم مردم افغانستان است. اگر چه در دو دهه اخیر، وضعیت ثبات و امنیت در افغانستان، تا حدودی بر مباحث آماری و صحت اطلاعات جمعیتی سایه می اندازد، اما در هر حال، چنین تخمین زده می شود که هرم جمعیتی اقوام در افغانستان، به گونه ای باشد که ترکیه به عنوان حامی دو قوم ازبک‌ها و ترکمان ها، با بخشی از معیت افغانستان سر و کار دارد که شاید روی هم رفته تنها 10 درصد از جمعیت افغانستان را تشکیل دهند. افغانستان تقریبا 39 میلیون نفر جمعیت دارد و پشتون‌ها 42 درصد ، تاجیک‌ها 27 درصد و هزاره 9 درصد از نفوس این کشور را داراست و ازبک ها نیز تقریبا هم اندازه هزاره ها و در ردیف چهارم هستند و ترکمان ها نیز یک جمعیت 4 درصدی هستند.  

در آخرین سالیان قرن بیستم و پس از انحلال جمهور شوروی و به استقلال رسیدن کشورهای قفقاز و آسیای میانه، فرصت‌های تازه ای به دست ترکیه افتاد تا بر اساس گفتمان قوم گرایی ترکی، امتیازات جدیدی به بدست بیاورد. این اقدامات در آن مقطع، در افغانستان نیز، حساسیت هایی به وجود آورد اما در دوران جدید و پس از به قدرت رسیدن حزب عدالت و توسعه، تلاش ترکیه برای استفاده از امتیازات قومی و زبانی، معتدل تر شد و حساسیت های اسلام آباد کاهش یافت. اما در هر حال، نمی توان از کنار ر این واقعیت گذشته که ترکیه در چند دهه اخیر، همواره نگرش ویژه ای به ازبک‌ها داشته و با حمایت هایی که از عبدالرشید دوستم به عمل آورده، اصطلاحا در صف نفوذ و تاثیرگذاری در افغانستان، زنبیل گذاشته است.

مارشال عبدالرشید دوستم، سالها در ترکیه زندگی کرده است. پسر ارشد او باتور دوستم مقطع دبیرستان را در استانبول به پایان رسانده و در دانشگاه گازی عنتاب ترکیه در رشته روابط بین الملل درس خوانده و  در آنکارا با دختر ژنرال چولاک ازدواج کرد و فواد اوکتای معاون رئیس جمهور ترکیه، سلیمان سویلو وزیر کشور و ابراهیم کالن سخنگوی رئیس جمهور حضور داشتند. برادرش سرگرد یارمحمد دوستم نیز دانش آموخته دانشکده افسری آنکارا است و نشان خود را از اردوغان دریافت کرد.

اگر چه دوستم در افغانستان تا مرتبت معاونت اول ریاست جمهوری رفت و سومین فردی است که در تاریخ این کشور، درجه مارشالی دریافت کرده، اما موقعیت او، چندان مستحکم نیست. همین دو ماه پیش بود که تنش های او با اشرف غنی رئیس جمهور در مورد تعیین استاندار فاریاب، به جایی رسید که غنی، دوستم را به لغو رتبه مارشالی او و همچنین لغو پست سناتوری دخترش راحله دوستم، تهدید کرد.

چالش های ترکیه در افغانستان

با آن که ترکیه به دلایل تاریخی، فرهنگی و سیاسی، در افغانستان اندوخته های قابل توجهی فراهم آورده اما توصیف ابعاد مختلف این تابلو، به این معنی نیست که در جغرافیای افغانستان، هیچ مانعی بر سر راه ترکیه، وجود نداشته باشد.

یکی از مهم ترین چالش های ترکیه در افغانستان، این است که برای تثبیت حضور نظامی در افغانستان، اول باید رضایت خاطر آمریکا و دیگر اعضای ناتو را کسب کند.

چالش دوم این است که مهم ترین گروه مورد حمایت ترکیه در افغانستان، یعنی ازبک ها، یک گروه قومی پرجمعیت نیست و استفاده از ظرفیت های این قوم، به همراهی و تقویت روابط آنان با پشتون‌ها، تاجیک ها و هزاره ها نیاز دارد.

سومین چالش ترکیه در افغانستان، مساله طالبان است. با آن که ترکیه ابراز تمایل کرده که کنفرانس بین المللی صلح را همراهی کند، اما شواهد نشان می‌دهد که طالبان، میلی به پذیرش نفوذ ترکیه در افغانستان ندارد و دیگر گروه های قدرتمند افغانستان نیز از تلاش ترکیه برای تثبیت صلح در افغانستان، استقبال چندانی نکرده اند.

چهارمین چالش ترکیه در افغانستان، این است که فقر و مشکلات اقتصادی دامن گیر افغانستان شده و موج مهاجرت هزاران افغانستانی به سوی ترکیه و اروپا، همچنان ادامه دارد و ترکیه، نه تنها امکانات مایل چندانی برای سرمایه گذاری در افغانستان ندارد، بلکه ناچار است در مورد کنترل مهاجرت نیز، از سیاست های قهری تبعیت کند.

پنجمین چالش تثبیت حضور نظامیان ترکیه در افغانستان، این است که قبلا، حضور در افغانستان در چهارچوب ماموریت ناتو بود و این همکاری، نه تنها هزینه ای بر دست دولت و ستاد کل نیروهای مسلح ترکیه نمی‌گذاشت، بلکه عملاً امتیازات سیاسی و امنیتی خاصی هم ایجاد می کرد. اما حالا، ترکیه در صورت تمایل به ادامه حضور در افغانستان، باید از جیب خود خرج کند. اگر آن گونه که ترکیه انتظار دارد، کمک مالی  خاصی از سوی آمریکا و ناتو در اختیار نظامیان ترکیه در افغانستان  گذاشته شود، در این صورت، تبعیت سیاسی از خواسته های غرب نیز، اجتناب ناپذیر خواهد بود.

ششمین چالش، این است که روسیه همواره حساسیت های ویژه ای در مورد زمین بازی افغانستان دارد. باید دید، اگر ترکیه دوست نزدیک کنونی روسیه، در افغانستان، جای دشمنان قدیمی روسیه یعنی آمریکا و ناتو را بگیرد، این اقدام، از سوی مسکو با چه واکنشی روبرو خواهد شد.

وضعیت پیش رو

سیاست خارجی ترکیه در دو سال اخیر، در حوزه هایی همچون شرق مدیترانه، عادی سازی رابطه با کشورهای عربی، تلاش برای افزایش نفوذ در آفریقا و بالکان، اقدامات فراوانی انجام داده، اما شواهد نشان می دهد که دست کم در مقایسه با آن حوزه ها، گستره افغانستان، آسیای میانه و قفقاز، برای ترکیه دردسرها و موانع کمتری دارد. در نتیجه اگر ترکیه بتواند در این مسیر، توجه آمریکا و ناتو را جلب کند و اعتماد و حمایتشان را برای تداوم حضور نظامی و امنیتی در افغانستان به دست آورد، در سالیان آتی، این حوزه برای آنکارا، اهمیت بیشتری پیدا خواهد کرد. اما در عین حال، پیچیدگی‌های اجتماعی و امنیتی افغانستان و عدم تمایل طالبان به همنوایی و تعامل با ترکیه، از مولفه ها و عوامل تاثیرگذاری است که نمی توان از اهمیت آنها غافل شد.

حال باید دید؛ آیا اردوغان در نشست بروکسل و در دیدار با بایدن رئیس جمهور آمریکا، ماکرون رئیس جمهور فرانسه، مرکل صدراعظم آلمان، میچوتاکیس نخست وزیر یونان و ینس استولتتنبرگ دبیرکل ناتو، می تواند برای حضور نیروهای نظامی اش در افغانستان،  تاییدیه جمع کند یا نه.

انتهای پیام/