مدل تبلیغات رسانه ای برای تبلیغ برندها یا کالاهای خاص، از نوع تبلیغات نامحسوس و از مسیر شیرین سازی پیام صورت می گیرد.
نتوورک مارکتینگ یا بازاریابی شبکه‌ای موضوعی است که امروزه اقشار متوسط و طبقات میانی رو به پایین جامعه را مجذوب خود کرده است و امروزه تاثیر رسانه‌ها بر مردم و سلایق جامعه انکار ناپذیر است. در گفتگو با امان الله قرایی مقدم جامعه شناس و استاد دانشگاه درباره نت وورک مارکتینگ و اثرات آن بر نسل جوان و اقشار میانه جامعه به صحبت پرداختیم.
قرایی مقدم با تاکید بر نقش شبکه‌های اجتماعی گفت: شرکتهای هرمی بازار واقعی و کف میدان را و تنوع و تعدد انواع قیمت گذاری‌ها را با وجود اینکه از لحاظ کیفیت چندان تفاوتی ندارند را به مردم ارائه می‌دهد. اقبال مردم و بخصوص نسل جوان هم به دلیل اینکه به نوعی امروزی خود را مطرح کنند و نشان دهند ما از طریق این سایت‌ها خرید میکنیم و نوعی فخر فروشی برای آن‌ها به حساب می‌آید به شبکه‌هایی که اینگونه کالا را چه از طریق شبکه‌های تلویزیونی و ماهواره‌ها پخش می کنند و چه از طریق فضای مجازی رو آوردند. چرا که ما در شبکه‌های ماهواره میبنیم که کالا های ایرانی را تبلیغ میکنند زیرا فکر میکنند تلویزیون ملی و صدا و سیما ما چندان بیننده‌ای ندارد و بیشتر مردم به ماهواره‌ها توجه میکنند. بنابراین این خود مزید بر علت هست که هم براساس شبکه‌های ماهواره‌ای و سریال‌ها و برنامه‌های جالبی که پخش میکنند و هم از طریق فضای مجازی اقشار مختلف جامعه به این روی آوردند که از هر وسیله‌ای که از طریق آن بتوانند کالایی را بخرند و در نتیجه اقبال به بازاریابی شبکه‌ای افزایش پیدا کرد.
قرایی مقدم در پاسخ به اینکه چرا اقبال به شرکتهای هرمی زیاد است و علت تاثیر پذیری طبقه متوسط گفت: آمریکایی ها یک شعاری در افکار عمومی دارند و میگویند نیمی از درآمد را باید صرف تبلیغ آن کالا بکنند. در نوک هر هرم چند نفر خاص هستند اما قاعده هرم را کسانی که در ابتدای هرم قرار دارند در بالا و سپس زیردستان آن‌ها هستند. اینها همه افراد متخصص‌اند که در جذب افکار عمومی تخصص دارند چه از دید روانشناسی اجتماعی و جامعه شناسی و اقتصادی و فرهنگی بخصوص آگاهی دارند و افراد متخصصی در راس هرم قرار دارند. اینها میدونند جوانان ایران چه چیزی را دوست دارند. سنجش افکار میکنند. برای مثال در حیطه روانشناسی اجتماعی میدانند که از چه چیزی استفاده کنند و یا در زمینه فرهنگی میدانند برنامه را چطور که جذاب باشد. با وجود کارشناسان متخصص و متبحر در این هرم‌ها و اقتصاد‌دانان بزرگ و کارشناسان ارزشمند در آنجا کار میکنند. اما در ایران بدین گونه نیست.
وی خاطرنشان کرد: در صدا و سیما ما کارشناس فرهنگی که درباره آداب و رسوم صحبت کند وجود ندارد. کارشناسانی که در این هرم و یا نهاد‌های هرمی قرار دارند، میدانند مردم چه می‌خو‌اهند و نحوه ارائه آن را میدانند . به قول لاسول جامعه شناس آمریکایی پیام را شیرین میکنند. برای مثال دختری جذاب می‌آورد برای تبلیغات لوازم آرایشی و بهداشتی. از جذابیت تصویری استفاده می‌شود. مارشال مک لوهان می‌گوید باید پیام را به وسیله‌ای ماهواره‌ها و فضای مجازی منتقل کند اما لاسول می‌گوید اینها لازم هست اما کافی نیست. پیام را در قالب محتوایی باید قرار داد که افراد متوجه تبلیغ نباشند. پیام و نحوه ارسال پیام و گیرنده پیام اهمیت دارد. فرستنده پیام اصل پیام را طوری شیرین کند که در مغز بشیند و جاذب باشد. در واقع با کلمات و بیان شیرین تبلیغ باید انجام شود.
تمام این عوامل باعث می‌شود شرکتهای هرمی که اصولا از ویژگی‌های سرمایه‌داری تبعیت میکنند و به وسیله سرمایه‌داری اداره می‌شود مورد توجه قرار گیرد. از نظر جامعه شناسان در دنیا ۲۰۰ نفر هستند که دنیا را اداره میکنند که اینها نه تنها در ایران بلکه در اروپای و انگلیس و برزیل و در تمام دنیا هم مخاطب شناسی انجام میدهند و میدانند بر اساس ذائقه چگونه تبلیغ کنند. در لوای فوتبال و رقص. اینها کارشناس‌اند و شرکتهای هرمی را رشد میدهند و مردم را چه درست و چه غلط جذب میکنند و قارچ گونه رشد پیدا میکنند. ما در ایران به درستی نمیتوانیم اینکار را انجام دهیم زیرا امکانات و زیر ساختهای آن را نداریم.
قرایی مقدم درباره نقش کتاب‌های زرد روانشناسی در این زمینه، اظهار داشت: کتاب‌ها و روزنامه‌های زرد بسیار موثر است. شرکتهای هرمی اتاق فکر دارند. برای مثال در یک تحریریه خبر سردبیر با خبرنگاران دیگر خبرها را چک میکنند و در اتاق فکر بررسی می‌شود. جامعه الان به چه خبری نیاز دارد و کانون خبر چیست و روی آن کار می‌شود. روزنامه‌های زرد هم به همین شیوه نقش بسیار زیای دارد. هم رسانه‌ها و کتاب‌ها و روزنامه‌های زرد نقش دارند و در راس آن متخصصین قرار دارند. در کشور ما قبل از انقلاب دکتر معتمدنژاد دانشکده تخصصی ارتباطات و روزنامه نگاری تاسیس کردند که موجب شد تخصص در این رشته روزنامه نگاران کارشناس را به جامعه تحویل دهند.
وی افزود: در رسانه‌های خارجی و شبکه‌هایی مانند ایران اینتر نشنال امپراتوری مرداک را داریم. ما در رسانه‌هایمان بر فرض ۴ میلیون کلمه مخابره میکنیم اما آسوشیتدپرس ۸۰ میلیون کلمه مخابره می‌کند. چه کسی روزنامه های ایران را می خواند. در حالی که وقتی روزنامه نیویورک تایمز را می‌خوانیم بسیار اثر بخش‌تر و تاثیرگذار‌تر است. شرکتهای هرمی به این دلیل که محورهای اقتصادی بسته است و ایران با هیچ کجای دنیا ارتباط ندارد توسعه یافته‌اند. اگر شرکتهای خارجی اینجا بودند که الان به وسیله بحث FATF نمی‌توانند حضور داشته باشند و پول نمی‌توانند وارد کنند. آن‌ها می‌دانستند چگونه اقتصاد را شکوفا کنند و چگونه کالاهای ایرانی را بفروشند چگونه صادرات را رونق دهند اما همه اینها بسته شده!
تین استاد دانشگاه در ادامه یادآور شد: اصولا جوان احساسی تر است و امروزی تر است و به اصطلاح تابع زمان و مکان است بقول جان دیویدسون شاعر اسکاتلندی برای جوانان امروز هیچ عمل و رسم و اندیشه‌ای حرمتش واجب نیست و اینک می‌توان تخطی کرد. جوان امروز به دنبال این است که از این ابزارها برای جذب فکر جوان امروزی استفاده کند. جوان‌ها برای رفع نیاز‌های خود به سمت وسایل مدرن و مورد نیاز خود رو می‌آورند. جوان امروز به وضعیت موجود قانع نیست و به دنبال چیزهای نو است و چون به هیچ چیز این سیستم اعتماد ندارد در نتیجه به دنبال فضای مجازی و تبلیغات رسانه‌های بیگانه می‌رود. سریال‌های مبتذل شبکه‌های بیگانه اعم از شبکه‌های بیگانه به گونه‌ای تبلیغ میکنند که شما متوجه نباشید. اما تبلیغات ما به گونه‌ای است که جوان ایرانی را تحت تاثیر قرار نمی‌دهد. جوان امروزی مطلبی نو می‌خواهد که آن را در فضای مجازی و رسانه‌ای می‌بیند. و به دوستانش می‌گوید که این را از فلان برند خریدم یا این عطر و لوازم آرایش را از اینجا گرفتم. خود این موضوع جوانان همسن و سال را تحت تاثیر قرار می‌دهد و یک نوع تبلیغ محسوب می‌شود. جوان امروز به دنبال چیز جدیدست و در نتیجه تحت تاثیر بیشتر قرار میگیرد.
آینده این نوع مارکتینگ امیدوارکننده نیست برای مثال کشور ترکیه سریال‌هایی که تبلیغ می‌کند در درون آن تبلیغ وجود دارد در درون لباسی که می‌پوشند تبلیغ میکنند و یا مارک ماشین یعنی بقول لاسول ابتدا فرد را تهی می‌کند و مغز آن را پر می‌کند. جایگزین می‌کند وقتی در یک لباس مارکی را برجسته می‌کند جوان می‌رود برروی مارک آن تحقیق می‌کند و این خود یک تبلیغ غیر مشهود است.
بحث تاثیری که رسانه‌ها و شرکتهای هرمی و فضاهای مجازی نه تنها بر دختر پایتخت بلکه شهرستان و روستا هم تاثیر می‌گذارد.
به طو کلی اگر روال در نت وورک مارکتینگ ایران این باشد آینده‌ای وجود ندارد. باید از متخصصین شرکت‌ها در شرکتهای هرمی استفاده شود