آیا نور طبیعی گزینه‌ای مناسب برای بهترین فیلم جشنواره جهانی سینمای ایران است؟
جشنواره جهانی فیلم فجر می‌تواند مانند جشنواره ملی در ترازدهی و الگودادن به ساخت فیلم در سینمای ایران مؤثر باشد و به همین دلیل باید سیاست‌های خود را در جهت تقویت سینمای جمهوری اسلامی ایران بازنگری کند.
خبرگزاری تسنیم/محمدباقر صنیعی منش: جشنواره‌ها با انتخاب فیلم‌ها به عنوان بهترین فیلم یا بهترین کارگردانی و اهدای جوایز در واقع سبک، نگاه، سلیقه و دیدگاه خاصی را تراز می‌دهند که در سال‌های بعد نیز الگویی برای کارگردانان قرار خواهد گرفت. البته باید گفت نه تنها کارگردانان بلکه داوران نیز عینک آن نگاه را بر چشمان خود می‌زنند و بر اساس آن فیلم‌های سال بعد را انتخاب می‌کنند.
در مقاله «بررسی دیدگاه‌های فعالان و منتقدان سینمایی کشور درباره بیست‌وهشتمین جشنواره فیلم فجر» در مصاحبه‌های اختصاصی که با نویسندگان و سینماگران و منتقدان کشور انجام شده است، کارکردها و مزیت‌های جشنواره جهانی فیلم فجر را بررسی کرده‌اند که به مواردی مانند: فضای رقابتی انگیزه بخشی به فیلم سازان برای تولید آثار پخته‌تر و شناخت موضوعات مورد اقبال مخاطبان و منتقدان، به عنوان مزیت‌های جشنواره رسیده‌اند.
این مقاله نشان می‌دهد که برگزیده و تحسین شدن یک فیلم یا عوامل آن در جشنواره فیلم فجر باعث اعتباربخشی به آن می‌شود و همینطور در جهت‌دهی به سینمای سال بعد مؤثر است. بنابراین جشنوارههای سینمایی ما در الگو قرار دادن فیلم‌ها برای فیلمسازان اثربخش‌اند خصوصاً آنکه منتقدین و فعالین رسانه‌ای نسبت به فیلم برگزیده نظر مثبتی داشته باشند.
از سویی جشنواره جهانی فیلم فجر هنوز به نقطه اوجی نرسیده است که جوایز و برگزیده‌های آن برای فیلمسازان جهان ملاک باشد بلکه هنوز اثرگذاری آن بیشتر متوجه فیمسازان داخل کشور است. در کنار آن جشنواره جهانی فیلم فجر دیگر صرفاً محفلی برای نمایش چند فیلم داخلی و خارجی نیست بلکه کارکرد و قدرتش مانند جشنواره ملی فیلم فجر در حال تثبیت است.
به تعبیر برخی از منتقدین، «جشنواره فیلم فجر به این دلیل که محلی برای عرضه فیلم‌ها و اصلی‌ترین فرصت برای این منظور قبل از اکران عمومی است، اهمیت دارد». جشنواره جهانی فیلم فجر نیز خصوصاً در امسال که همزمان با فعالیت دوباره سینماها همراه بوده است تأثیر ویژه‌ای در تولید خواهد داشت.
از طرفی، حال که جشنواره جهانی فیلم فجر به عنوان جشنواره‌ای معتبر و الف شناخته شده است طبیعتاً امکان دارد که بسیاری از فیلم‌های سال به جای حضور در جشنواره ملی فیلم فجربخواهند اولین نمایش و حضور خود را در جشنواره جهانی انتخاب کنند و باتوجه به انتخاب فیلم نور طبیعی به عنوان بهترین فیلم جشنواره جهانی فیلم فجر، به احتمال قوی آثاری در سبک و سیاق این فیلم سینمایی برای سال بعد آماده اکران خواهد شد.
نور طبیعی فیلمی مجارستانی و اولین اثر سینمایی بلند «دنژ ناگ» است که قبلتر چند فیلم کوتاه و مستند ساخته است. داستان نور طبیعی درباره کشاورزی است که در جریان جنگ جهانی دوم و اشغال مجارستان توسط نیروهای دشمن، خود در خدمت نیروی دشمن درمی‌آید.
نمایی از نور طبیعی
نور طبیعی زشتی‌های جنگ و تلخی‌های جبران‌ناپذیر آن را روایت می‌کند اینکه در کارزار قدرت‌طلبی سیاست‌مداران جهان چه بر سر فطرت انسان‌ها می‌آید و چگونه و چقدر راحت انسان می‌تواند از رویی به روی دیگر تبدیل شود و انسانیت به حیوانیت بدل شود.
تاریخ کشور ما نیز بارها آماج حملات زورگویان جهان بوده است چه در تاریخ کهن ما مانند حملات قوم مغول و چه در تاریخ معاصر ما یعنی هشت سال جنگ تحمیلی.
البته کمتر درباره مظلومیت ایران در اعصار تاریخی گذشته فیلم ساخته شده است اما در سال‌های بعد از جنگ تا به امروز آثار زیادی درباره حمله رژیم بعث عراق به خاک پاک ایران فیلم ساخته شده که تعداد زیادی از آنان متأثر از نگاهی دگراندیشانه جای آنکه رشادت مردان را در میدان نبرد به تصویر بکشد و روای ایستادگی ملت باشد، از اشتباه و شکستی به نام جنگ به جای دفاع مقدس صحبت می‌کنند و نعل وارونه‌ای به روزهای حماسه‌آفرینی ایران اسلامی می‌زنند.
نمایی از نور طبیعی
آثار مذکور بیشتر از آنکه به دنیا از نتایج اسف‌بار ظلم زورگویان به ایران بگویند تا سند تاریخی و هنری برای اثبات این ظلم در جهان باشد، راوی نتایج خفت‌بار و سیاه جنگ درون کشورند بطوری که میهن را به خاطر برخی شعائر و مبانی انقلابی‌اش محاکمه می‌کنند و در اصل ریشه جنگ را در انقلاب اسلامی 1357 می‌دانند.
فیلم‌هایی مانند بمب یک عاشقانه ساخته پیمان معادی از این دست است. نمای پایانی فیلم که شعارهای انقلابی روزهای جنگ روی دیوارهای مدرسه رنگ شده است و آب باران که استعاره از پاکی است روی آن باریده و درحال شستن آن است به خوبی این تفکر را القا می‌کند.
حال تراز دادن به فیلمی مانند نور طبیعی در داخل کشور و با سابقه فیلم‌های ضدجنگی که نگاهی ناقص و نه جامع دارند بیشتر از آنکه به هنر و سینمای کشور ما جهتی آگاهانه، ملی‌گرایانه، حماسی، و دقیق و مستند بدهد، احتمالاً به سبک و سمت اشتباهی دیگری هدایت می‌کند و نتیجه‌ای دیگر می‌دهد که در مثل معروفی نمایان است که این ره که می‌روی به ترکستان است! نکته مهم دیگر اینکه نور طبیعی خود در بخش‌های فرعی جشنواره ونیز تقدیر شده است و انتخاب آن برای جشنواره جهانی فیلم فجر بیشتر از آنکه نشان‌دهنده سیاست‌ها و ملاک‌های مجزایی برای جشنواره ما باشد نشان‌دهنده الگوگیری از جشنوارههای دیگر است.
نمایی از نور طبیعی
با این حساب این احتمال وجود دارد که فیلم‌هایی با مضامینی که جای آنکه دفاع را نشان دهد، شکست را بازسازی کند در سینمای ما جان بگیرد تا سینمای ما که در شرکت در مسابقات سابقه طولانی دارد با این فرمان خود را برای حضور در جشنوارههای گوناگون آماده کند.
این در حالی است که جشنوارههای معتبر دنیا چه اروپایی و آمریکایی و حتی آسیایی در داخل خود، فیلم‌هایی را در ژانر جنگ مورد توجه قرار می‌دهند که حتی اگر تلخی‌ها و نتایج شوم جنگ را تصویر کند برآیند آن، پیروزی و حماسه‌سرایی برای مردانش باشد. فیلم‌هایی مانند 1917 ساخته سم مندس که در چندین بخش اسکار نامزد شد و توانست جوایزی را در آن ببرد، در جوایز دیگری مانند گلدن گلوب جایزه بهترین فیلم و بهترین کارگردانی و در بفتا نیز جایزه بهترین کارگردانی و بهترین فیلم را از آن خود کرد و این تنها یکی از ده‌ها فیلمی است که درباره جنگ ساخته شده و نگاهی سلحشورانه و ملی‌گرایانه دارد.
نکته مهم دیگر که نمی‌توان آن را نادیده گرفت این است که جنگ هشت‌ساله ما درواقع دفاع از خاک و میهن بوده است اما بیشتر جنگ‌هایی که اروپا و آمریکا آن را در سینما با نگاهی غرورآفرین به تصویر می‌کشند به معنای واقعی کلمه تجاوز و جنگ باطل با باطل است. این جای درد دارد که حق و سهم مردان ما که در جنگ برای دفاع از هستی خود ایستادگی کردند در سینما خیلی کمتر از چیزی است که انتظار آن می‌رود.
نمایی از نور طبیعی
نگاهی به سیاست‌گذاری‌های ما در جشنواره‌ها عموماً دال بر همین نگاه است که فرم اهمیت بیشتری دارد تا محتوا، حتی این نگاه در معرفی نماینده ایران به اسکار اهمیت پیدا کرده است: «تحلیل سیاست‌گذاری‌های فرهنگی سینما به عنوان یکی از محورهای جامعه شناسی سینما، نشان می‌دهد که اگرچه فرم و محتوای فیلم‌های سینمایی متأثر از شرایط اجتماعی است، اما در انتخاب فیلم‌ها برای معرفی به آکادمی اسکار، فرم اهمیت بیشتری از محتوا داشته است».
حال همین نگاه درجشنواره جهانی فیلم فجر نیز مورد توجه قرار گرفت و فیلم‌هایی مانند هلن و نور طبیعی به علت فرم خاصی که دارند در جشنواره مورد استقبال قرار گرفتند و طبیعتاً به جهت‌دهی به فرمالیست شدن سینمای ایران نیز اثربخش خواهند بود. البته در این شکی نیست که فرم اهمیت روشن و جدی در سینما دارد اما همواره این فرم است که در خدمت محتوا است و این محتوا است که فرم را شکل می‌دهد.
بنابراین جشنواره جهانی فیلم فجر ضمن آنکه باید از اثرگذاری خود در جریان تولید سینمای ایران باخبر باشد، باید جریان سینمای داخلی کشور را به سمت تقویت باورهای ملی و دینی حرکت بدهد و بداند که سینما منشأ تحولات فرهنگی است نه اینکه مسیر را اشتباهی طی کند.
منابع:
1- بررسی دیدگاه‌های فعالان و منتقدان سینمایی کشور درباره بیست‌وهشتمین جشنواره فیلم فجر
2- تحلیل رابطه سیاست‌های فرهنگی- سینمایی ایران با فیلم‌های معرفی شده به عنوان نمایندگان سینمای ایران به آکادمی اسکار
3- کارکردهای جشنواره فیلم فجر در رونق اقتصاد سینمای ایران
انتهای پیام/