اهداف سیاسی – اقتصادی ترکیه از توسعه روابط با گرجستان

به گزارش گروه بین الملل خبرگزاری تسنیم، ترکیه انگیزه های سیاسی و اقتصادی فراوانی برای توسعه روابط با گرجستان دارد. سفر نخست وزیر گرجستان به آنکارا و دیدار او با اردوغان، از رویدادهای دیپلماتیکی بود که نشان داد تفلیس تمایل دارد همچنان ترکیه را به عنوان مهم ترین شریک تجاری خود نگه دارد و در همین حال، موقعیت جغرافیایی گرجستان به عنوان کشوری در موقعیت آسیایی – اروپایی و پل ارتباطی ترکیه با جهان ترک، اهمیت راهبردی دارد.

مجموعه ای از منافع ترکیبی سیاسی، امنیتی و اقتصادی، ترکیه را ترغیب به توسعه روابط با گرجستان کرده و در سال 2020 میلادی از چین و روسیه سبقت گرفته و مهمترین شریک تجاری گرجستان شده است.

آمارها نشان می دهد که در سال 2020 میلادی، ترکیه مهم ترین شریک تجاری گرجستان بوده و توانسته که 1 میلیارد و 598 میلیون دلار، کالا به این کشور صادر کند. روسیه از این حیث با 1 میلیارد و 328 میلیون دلار و چین هم با میزان صادرات 1 میلیارد و 185 میلیون دلار، بر جایگاه دوم و سوم شرکای تجاری گرجستان، ایستاده اند.

گرجستان کوچک، بهشت پیمانکاران ترکیه ای است و آنان توانسته اند در مجموع 258 پروژه این کشور را با هزینه ای معادل 5 میلیارد دلار، به فرجام برسانند.

روابط صد ساله و دو اولویت طلایی ترکیه

امسال روابط دیپلماتیک آنکارا- تفلیس 100 ساله شد. سیمون مدیوانی دیپلمات گرجی در سال 1921 میلادی (قبل از تاسیس جمهوری ترکیه و پیش از انحلال کامل خلافت عثمانی)، استوارنامه خود را به مصطفی کمال رئیس مجلس مبعوثان داده و در واقع نخستین سفیری بوده که در مقطع آغازین اقتدار مصطفی کمال، فعالیت دیپلماتیک خود را آغاز کرده است.

در دهه های متمادی، ارتباط با گرجستان برای ترکیه اهمیت فراوانی داشته است. اما در دوران اقتدار حزب عدالت و توسعه در 19 سال گذشته، این اهمیت بیشتر شد. چرا که خط ریلی جمهوری آذربایجان، از طریق گرجستان به ترکیه متصل شده و علاوه بر این، گرجستان، یک پل انرژی بسیار مهم برای ترکیه است که لوله های گاز و نفت از کرانه های خزر در دل این کشور کوچک پیش رفته و به ترکیه می رسند. بنابراین جغرافیای گرجستان، برای ترکیه اهمیت بالایی دارد.

برای ترکیه ای که هیچگاه با ارمنستان رابطه نداشته، استفاده از ظرفیت جغرافیایی گرجستان، یک ابزار ژئوپولیتیکی بسیار مهم است.

ترکیه یک کشور پهناور 84 میلیون نفری است. اما گرجستان، کشوری است که کمتر از 70 هزار کیلومتر مربع (اندکی کوچک تر از استان هرمزگان ایران) مساحت دارد و جمعیت آن به 4 میلیون نفر هم نمی رسد. با این حال، همین کشور کوچک، برای ترکیه اهمیت ارتباطی ویژه ای دارد.

مرز ترکیه – گرجستان

با آن که صد سال از عمر پیمان 1921 قارص سپری شده، اما ترکیه و گرجستان، اختلاف مرزی ندارند و مقامات دیپلماتیک ترکیه اعلام کرده اند که برخلاف برخی شایعات موجود، آنها برای حاکمیت ملی گرجستان احترام قائل هستند و کاری به جمهوری خودمختار آجارستان هم ندارند.

دو کشور ترکیه و گرجستان دارای مرزی به طول 276 کیلومتر هستند. مجموعاً 3 دروازه مرزی (2 گذرگاه در استان آرداخان و 1 گذرگاه در استان آرتوین) برای تردد زمینی بین ترکیه و گرجستان در نظر گرفته شده و در سالیان گذشته، بسیاری از شهروندان ترکیه با گذر از این دروازه ها به منظور گشت و گذار به گرجستان می روند و از امکانات گردشگری گرجستان در سواحل دریای سیاه، استفاده می کنند.

برنامه ای برای همکاری 3 جانبه

رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه در دیدار با ایراکلی گاریباشویلی، نخست وزیر گرجستان در آنکارا، چشم انداز حجم تجارت با گرجستان را 3 میلیارد دلار تعیین کرد. اردوغان ضمن اشاره به تداوم مذاکرات برای گسترش دامنه توافق نامه تجارت آزاد، اعلام کرد: «مصمم به وضع مقررات برای تسهیل تجارت و تسریع روند گمرکی هستیم».

شاید بتوان مهم ترین نکته طلایی در دیدار اردوغان با ایراکلی گاریباشویلی را در دعوت زیرکانه اردوغان و فراخوان همکاری 3 جانبه دید. اردوغان در این مورد گفت: «ترکیه، اهمیت ویژه ای به گرجستان می دهد. ما، این همسایه را کلید همکاری منطقه ‌ای می‌دانیم. بر این باوریم که زمینه های فراوانی برای توسعه همکاری وجود دارد و همکاری سه جانبه ترکیه – گرجستان – آذربایجان، بسیار مهم است».

فراخوان اردوغان برای تقویت همکاری سه جانبه بین آنکارا، تفلیس و باکو، متضمن این واقعیت است که دستگاه دیپلماسی ترکیه، فعلاً افق روشنی برای احتمال عادی سازی رابطه با ارمنستان را دور از ذهن می داند و در نتیجه موقعیت جغرافیایی گرجستان برای ترکیه، همچنان مهم خواهد ماند.

اما در فاز نخست، در صورت احداث گذرگاه اتصالی نخجوان به باکو و در مقطعی دورتر در صورت هموار شدن راه روابط آنکارا – ایروان، ممکن است تغییرات نسبی در نگاه ترکیه به گرجستان، به وجود بیاید. اما در هر صورت، رابطه با گرجستان برای ترکیه یک موضوع چندجانبه و ذو ابعاد است و برای توسعه آن، انگیزه های فراوانی دارد.

نگرش ترکیه به عضویت گرجستان در ناتو

اظهارات سالومه زورابیشویلی رئیس جمهور و ایراکلی گاریباشویلی نخست وزیر گرجستان در چند ماه اخیر و دیدارهای آنان با مقامات سیاسی و امنیتی غربی، نشان دهنده این است که عضویت کامل در پیمان نظامی ناتو، برای گرجستان، تبدیل به یک هدف حیاتی و استراتژیک شده است.

خانم زورابیشویلی چندی پیش در دیدار با ینس استولتنبرگ دبیرکل ناتو، اعلام کرد که عضویت در ناتو، برای گرجستان، اهمیتی در حد سرنوشت راهبردی دارد. او در دیدار با مقامات اتحادیه اروپا همچون ژوزف بورل مسئول سیاست خارجی، بر این مساله تاکید کرد که گرجستان، هم ناتو و هم اتحادیه اروپا را به عنوان مسیر توسعه و امنیت نگاه می کند.

گرجستان در حال حاضر هم در ناتو و هم در اتحادیه اروپا، به عنوان عضو ناظر حضور دارد و اگر چه از این حیث، در مقایسه با کشور مهم دیگر حوزه دریای سیاه یعنی اوکراین، موقعیت بهتری دارد، اما هنوز هم از بابت واکنش های روسیه آسوده خاطر نیست و احساس نگرانی می کند. جالب اینجاست که نخست وزیر گرجستان در دیدار با اردوغان، آشکارا از حمایت های ترکیه برای عضویت کامل گرجستان در ناتو، تقدیر و تشکر کرد.

ترکیه در ماه های اخیر، با فروش پهپادهای نظامی خود به اوکراین و بعدها به لهستان، نشان داده که قصد دارد در حوزه دریای سیاه و بالکان، نفوذ و حضور بیشتری داشته باشد و بعید نیست که در تداوم این مسیر، گرجستان را نیز به خرید پهپاد، ترغیب کند. اما بدون تردید، اقدامات ترکیه در این حوزه و تلاش برای دوستی نزدیک با کشورهای کوچک منطقه، موضوعی نیست که روسیه از آن استقبال کند.

تا همین جای کار هم دیده ایم که روسیه، عملاً به رفاقت دفاعی ترکیه – اوکراین، واکنش نشان داده است. اما در آن سوی ماجرا و در جبهه آمریکا، اروپا و ناتو، اقدامات ترکیه در دوستی با کشورهای نظیر گرجستان، اوکراین، لهستان و دیگران، به عنوان رویکردی تلقی می شود که در مجموع کفه معادلات قدرت دفاعی و سیاسی را به نفع رقبای روسیه سنگین تر می کند و بعید نیست که در راهبرد کلان 2030 ناتو، برخی امتیازات، عاید ترکیه شود.