همشهری- سمیرا راحیمی: ناهمخوانی دخل‌وخرج بازنشستگان در ایران همیشگی بوده است. متناسب‌سازی و افزایش مستمری بازنشستگان کشور در شرایطی که نرخ تورم همواره و به جز سال‌هایی معدود مسیری افزایشی داشته است، مطالبه‌ای است که سال‌هاست مطرح است. اقداماتی که در مسیر کاهش فقر سالمندی و همخوانی مستمری بازنشستگان با نرخ تورم در کشور انجام گرفته‌اند، تاکنون نتوانسته‌اند شکاف عمیق نابرابر درآمد بازنشستگان با هزینه‌های زندگی را در ایران پر کنند.
نابسامانی وضعیت اقتصادی و متفاوت بودن شیوه محاسبه مبلغ مستمری در ایران باعث شده است تا وضعیت بازنشستگان در ایران نسبت به دیگر کشورهای جهان قابل‌مقایسه نباشد. مستمری در کشورهای مختلف بر اساس معیارهای مختلفی تعیین و متناسب‌سازی می‌شود؛ برای مثال هلند، به‌عنوان دارنده برترین سیستم بازنشستگی در جهان، معیار متناسب‌سازی مستمری بازنشستگان خود را رشد دستمزد کشور قرار داده است. کشورهای نروژ، ایسلند، ایرلند، فرانسه، دانمارک، مکزیک و کانادا هم از این تکنیک در کنار شیوه‌های دیگر برای متناسب‌سازی بهره می‌برند. درنظر گرفتن تورم، رشد اقتصادی، ترکیبی از رشد اقتصادی، دستمزد و تورم از دیگر معیارهایی است که کشورهای موفق جهان درحوزه تامین زندگی بازنشستگان خود و در راستای متناسب‌سازی مستمری درنظر می‌گیرند.
بر اساس گزارش سال2020 شاخص جهانی بازنشستگی «مؤسسه مرسر» امنیت مالی در دوران بازنشستگی هم برای جوامع و هم برای افراد بسیار حیاتی است، به‌ویژه در دورانی که بیشتر کشورها در جهان با چالش‌های اجتماعی، اقتصادی و مالی جمعیت کهنسال دست به گریبانند. همه‌گیری کرونا هم به این چالش‌ها دامن زده و نظام‌های بازنشستگی را با مشکلاتی مواجه ساخته است.
در این گزارش کشورهای هلند و دانمارک به‌عنوان دارندگان برترین نظام‌های بازنشستگی در جهان انتخاب شده‌اند. استرالیا، فنلاند، سوئد، سنگاپور، نروژ، کانادا و نیوزیلند به‌ترتیب رتبه‌های بعدی بهترین نظام‌های بازنشستگی در جهان در سال2020 را به‌دست آورده‌اند. هلند و دانمارک اما موفقیت خود را مدیون مقاومت در برابر بحران‌های اقتصادی ناشی از همه‌گیری کرونا و مخالفت با بهره‌برداری افراد از ذخائر دوران بازنشستگی در دوران سختی قرنطینه و رکود کسب‌وکار بوده‌اند. اما این نخستین سالی است که نظام‌های اقتصادی نوین با عوارض یک همه‌گیری مرگبار مواجه شده‌اند و عملکرد نظام‌های بازنشستگی به‌ویژه در کشورهای اروپایی پیش از این همه‌گیری هم موفق و قدرتمند بوده است.
هلند؛معتبرترین نظام بازنشستگی جهان
این کشور معمولا به‌صورت مداوم به‌عنوان یکی از بهترین کشورهای جهان در حوزه بازنشستگی شناخته می‌شود. نظام بازنشستگی در هلند به لطف گوناگونی منابع تامین مالی بازنشستگان، دقت بالا در محاسبه هزینه‌ها و تلاش برای تضمین متناسب بودن حقوق با هزینه‌ها همواره در رتبه‌های بالای جهانی قرار گرفته‌است. همچنین 2نهاد قدرتمند بانک مرکزی هلند و مرکز نظارت بر بازارهای مالی هلند بر روند تعیین و پرداخت مستمری‌ها نظارت دارند.
این کشور همچنین در مقایسه با بسیاری از کشورها در برابر موضوع سالخوردگی جمعیت آمادگی بالایی دارد و برای تامین مالی بازنشستگی مدل‌های گوناگونی را به‌کار می‌بندد و سیاست اشتراک ریسک را همواره مدنظر قرارمی‌دهد. درحدود 18.8درصد از جمعیت هلند را افراد 65سال و بالاتر تشکیل می‌دهند. نظام بازنشستگی در هلند از 3ستون اصلی تشکیل شده است: بازنشستگی دولتی با نرخ ثابت، بازنشستگی شغلی و پس‌انداز فردی. کارفرمایان در این کشور هیچ نوع تعهد قانونی برای ارائه طرح‌های بازنشستگی ندارند اما توافقنامه‌های روابط صنعتی باعث‌شده تا در این کشور 91درصد از کارکنان تحت‌پوشش نظام بازنشستگی قرار داشته باشند. سن بازنشستگی در این کشور در سال‌های 2020و 2021 درحدود 66سال (به اضافه 4ماه) است. نرخ فقر سالمندی در این کشور حدود 3.1درصد است. اجباری شدن ایجاد صندوق‌های بازنشستگی توسط دولت هلند باعث شده تا برای تمامی بازنشستگان طرح‌های بازنشستگی پایدار، متناسب و خوبی در دسترس باشد. حداکثر دریافتی بازنشستگان در این کشور متناسب با درصد حقوقی که در دوران اشتغال پس‌انداز کرده‌اند از 700یورو تا هزار یورو در نوسان است.
سادگی بازنشستگی در نیوزیلند
این کشور هم از نظام بازنشستگی برخوردار است که بر 3ستون حقوق بازنشستگی غیرمشارکتی دولتی، طرح صندوق بازنشستگی شغلی و طرح «کیوی‌سیور» و همچنین صندوق‌های بازنشستگی خصوصی استوار است. در نیوزیلند، برخلاف استرالیا پرداخت به صندوق‌های بازنشستگی اجباری نیست و از آنجا که تقریبا تمامی سالمندان از حقوق بازنشستگی برخوردارند، نیاز به دور زدن سیستم برای حداکثری ساختن مستمری بازنشستگی در این کشور وجود ندارد.
در نظام بازنشستگی نیوزیلند، میزان درآمد بر حقوق بازنشستگی بی‌تأثیر است و همین موضوع باعث می‌شود افراد بدون نگرانی از تأثیر حجم دارایی و درآمدشان بر حقوق بازنشستگی، به‌کار و پس‌انداز ادامه دهند؛ در استرالیا میزان حقوق بازنشستگی با افزایش پس‌انداز و دارایی افراد کاهش پیدا می‌کند. مشارکت در صندوق‌های بازنشستگی هم در این کشور اجباری نیست و افراد می‌توانند برای میزان درصدی از حقوقشان که در این صندوق‌ها ذخیره می‌شود، تصمیم‌گیری کرده و یا حتی برای مدتی پس‌انداز را متوقف کنند. نرخ فقر سالمندی این کشور 15.8درصد برای سالمندان 75سال به بالا و 10.2درصد برای سالمندان 66تا 75ساله است. بیشتر کارکنان در نیوزیلند در سن 65سالگی اجازه برداشت از صندوق بازنشستگی را به‌دست می‌آورند، اما در واقع افراد اجازه دارند پس از این سن هم به کارکردن ادامه دهند. به بیانی دیگر بازنشستگی در این کشور سن مشخصی ندارد و مبتنی بر تصمیم شخصی است. نرخ مجاز برداشت از صندوق‌های بازنشستگی در این کشور بر اساس گروه‌بندی‌هایی است که مبتنی بر وضعیت تجرد و تاهل و نوع پوشش بازنشستگی تعیین شده است اما به‌صورت سالانه افراد در گروه‌های مختلف مجازند 17.4هزار تا 34.9هزار دلار از صندوق بازنشستگی خود برداشت کنند.
نروژ و صندوق بازنشستگی یک‌تریلیارد دلاری‌اش
نروژیکی از کشورهای جهان با پایین‌ترین نرخ فقر است و نرخ فقر سالمندان هم در این کشور حدود 4.3درصد برآورد شده است.
سن بازنشستگی رسمی در این کشور 67سال است و حقوق مستمری در آن مشابه بسیاری از دیگر کشورهای اروپایی از پرداخت‌های دوران اشتغال تامین می‌شود. کارکنان در دوران اشتغال خود حداکثر 50درصد از درآمد خود را به‌عنوان بیمه بازنشستگی پرداخت می‌کنند. حق بیمه در این کشور تابعی از افزایش دستمزد است و همین موضوع باعث می‌شود صندوق‌های بازنشستگی در این کشور توانایی مالی لازم برای پرداخت مستمری به بازنشستگان را داشته باشند. با آغاز دوران بازنشستگی، 67درصد از درآمد به‌عنوان مستمری به افراد پرداخت می‌شود. بخشی دیگر از درآمد صندوق بازنشستگی نروژ از محل سرمایه‌گذاری‌هایی است که با دارایی یک‌تریلیارد دلاری خود در بازارهای جهانی انجام می‌دهد. تنها در سال2020 این صندوق بالغ بر 44میلیارد دلار درآمدزایی کرده است. متوسط حقوق ماهانه بازنشستگی در این کشور متناسب با تقسیم‌بندی‌های موقعیتی که در میان بازنشستگان برای دریافت حقوق وجود دارد، از 99هزار کرون تا حدود 200هزار کرون در نوسان است.